کتاب تحقیر آزادی

کتاب تحقیر آزادی با نام اصلی The contempt of freedom: the Russian experiment and after نوشته مایکل پولانی، ترجمه نیلوفر زارعی و ویراسته مهتا سید جوادی، اثری در حوزه‌ی اندیشه و علوم اجتماعی است که به بررسی تجربه‌ی اتحاد جماهیر شوروی در زمینه‌ی سیاست و اقتصاد و تأثیر آن بر آزادی علمی و فردی پرداخته است. این کتاب توسط نشر فراهم منتشر شده و به تحلیل انتقادی ایدئولوژی‌های جمع‌گرا و پیامدهای آن‌ها بر علم و جامعه می‌پردازد. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب تحقیر آزادی

کتاب تحقیر آزادی (تجربه‌ی روسی و پیامدهای آن) مجموعه‌ای از مقالات است که مایکل پولانی در فاصله‌ی سال‌های ۱۹۳۵ تا ۱۹۴۰، هم‌زمان با اوج‌گیری ایدئولوژی‌های جمع‌گرا در اروپا نگاشته است. این مقالات عمدتاً واکنشی به تجربه‌ی اتحاد جماهیر شوروی و تأثیر سیاست‌های سوسیالیستی بر علم، آزادی فردی و ساختارهای اجتماعی هستند. مایکل پولانی که خود از مهاجران اروپای مرکزی به انگلستان بود، با نگاهی انتقادی به روندهای علمی و اجتماعی شوروی می‌نگرد و تلاش می‌کند نشان دهد چگونه برنامه‌ریزی متمرکز و ایدئولوژی رسمی، آزادی اندیشه و پیشرفت علمی را محدود می‌کند. 

کتاب حاضر در فضایی نوشته شده که بسیاری از روشن‌فکران غربی مجذوب دستاوردهای ظاهری شوروی بودند و کمتر به پیامدهای سرکوب آزادی توجه داشتند. پولانی با‌تکیه‌بر تجربه‌ی زیسته و دانش علمی خود، به بررسی رابطه‌ی میان علم، آزادی و جامعه می‌پردازد و نسبت به خطرات ایدئولوژی‌زدگی علم هشدار می‌دهد. این اثر در دوره‌ای منتشر شد که بحث درباره‌ی نقش علم در جامعه و نسبت آن با سیاست، یکی از دغدغه‌های اصلی متفکران بود.

خلاصه کتاب تحقیر آزادی

مایکل پولانی در کتاب تحقیر آزادی با بررسی تجربه‌ی اتحاد جماهیر شوروی، به تحلیل پیامدهای برنامه‌ریزی متمرکز و ایدئولوژی رسمی بر علم و جامعه می‌پردازد. پولانی معتقد است که در نظام‌های جمع‌گرا، علم و دانشمندان به ابزاری در خدمت اهداف سیاسی و اقتصادی دولت بدل می‌شوند و آزادی جست‌وجوی حقیقت قربانی می‌شود. او با مقایسه‌ی علم محض و علم کاربردی، نشان می‌دهد که در نظام شوروی، مرزی میان این دو وجود ندارد و همه‌ی پژوهش‌ها باید در راستای اهداف برنامه‌های دولتی باشد. 

پولانی تأکید می‌کند که پیشرفت واقعی علم تنها در سایه‌ی آزادی اندیشه و استقلال پژوهشگران ممکن است و هرگونه محدودیت ایدئولوژیک، علم را به رکود و ایستایی می‌کشاند. او همچنین به تفاوت میان برنامه‌ریزی و نظارت در جامعه می‌پردازد و توضیح می‌دهد که چگونه نظارت عمومی در جوامع لیبرال، امکان نوآوری و خلاقیت فردی را فراهم می‌کند، درحالی‌که برنامه‌ریزی متمرکز، خلاقیت را سرکوب می‌کند. پیام اصلی کتاب این است که آزادی نه‌فقط یک ارزش اخلاقی، بلکه ضرورتی عینی برای شکوفایی علم و جامعه است و هرگاه آزادی قربانی اهداف جمع‌گرایانه شود، جامعه از پیشرفت بازمی‌ماند.

چرا باید کتاب تحقیر آزادی را خواند؟

کتاب تحقیر آزادی با رویکردی تحلیلی و انتقادی، تجربه‌ی شوروی را به‌عنوان نمونه‌ای از پیامدهای سرکوب آزادی علمی و فردی بررسی می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه ایدئولوژی رسمی و برنامه‌ریزی متمرکز می‌تواند به رکود علمی و اجتماعی منجر شود. مطالعه‌ی این اثر برای کسانی که به رابطه‌ی میان علم، سیاست و آزادی علاقه‌مند هستند، فرصتی برای تأمل درباره‌ی اهمیت استقلال اندیشه و خطرات ایدئولوژی‌زدگی فراهم می‌کند؛ همچنین کتاب با مثال‌های تاریخی و تحلیل‌های عمیق، به فهم بهتر نقش آزادی در پیشرفت جوامع کمک می‌کند.

خواندن کتاب تحقیر آزادی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب برای علاقه‌مندان به فلسفه‌ی علم، علوم اجتماعی، تاریخ اندیشه و سیاست، پژوهشگران حوزه‌ی آزادی و لیبرالیسم و کسانی که دغدغه‌ی نسبت علم و سیاست را دارند، مناسب است؛ همچنین برای دانشجویان رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی که به نقد ایدئولوژی‌های جمع‌گرا و پیامدهای آن‌ها بر جامعه و علم می‌پردازند، مفید خواهد بود.

بخشی از کتاب تحقیر آزادی

«پس جایگاه علم در جامعه متأثر از حایگاه اندیشه در جامعه است. این جایگاه بسیار مهم است؛ زیرا عمدتاً به این حقیقت دلالت دارد که جامعه باید پرورش‌دهندهٔ اندیشه باشد نه اینکه به دلیل ترس از غرق شدن آن در باتلاق برخی تعصب‌های جزم‌گرایان، درصدد تسلط بر آن برآید. این جایگاه همچنین به این دلیل مهم است که نشان می‌دهد چگونه جامعه به‌منظور انجام این وظیفهٔ معنوی باید به شهروندانش اجازه دهد تا خودشان را وقف حوزهٔ ایده‌ها کنند و در مقابل از حق دادخواهی شهروندان در مقابل زیاده‌خواهی‌های این حوزه محافظت کند. البته چنین اصولی دربارهٔ رابطهٔ علم و جامعه برای پروفسور برنال نیز دور از ذهن نیست. او در فصل «آرمان علوم محض» همین اصول را با آن را در ادامه بازگو می‌کنم: «درواقع تاریخ علوم طبیعی به ما می‌آموزد (و ما نمی‌توانیم چندان هم دل به آن بسپاریم) که نتایج عملی این علوم هرگز ازنظر کسانی که استعداد ذاتی فهم طبیعت را دارند، آن‌قدر جذاب نبوده است که حاضر شوند برای رسیدن به آن ازخودگذشتگی کنند. آنچه آن‌ها را به انجام است که شاعر باستانی در سروده‌اش به کار برده است؛ لذت پی‌گیران گسترش هرچه بیشتر نظم و قانون برای اهداف دست‌نیافتنی بی‌نهایت بزرگ و بی‌نهایت کوچکی که زندگی کوتاه ما درگیرشان است.»