کتاب بررسی تشبیه و تنزیه در هنر اسلامی

کتاب «بررسی تشبیه و تنزیه در هنر اسلامی» نوشتۀ احمد پهلوانیان است و انتشارات دانشگاه باقرالعلوم آن را منتشر کرده است. بررسی تشبیه و تنزیه در هنر اسلامی، کتابی است که میان فلسفه، عرفان، الهیات و هنر پلی ظریف و عمیق می‌زند.

درباره کتاب بررسی تشبیه و تنزیه در هنر اسلامی

کتاب بررسی تشبیه و تنزیه در هنر اسلامی، اثری پژوهشی و بین‌رشته‌ای است که در مرز میان فلسفۀ اسلامی، عرفان، کلام و هنر حرکت می‌کند و می‌کوشد یکی از بنیادین‌ترین مفاهیم الهیاتی را در بستر هنر اسلامی واکاوی کند: رابطۀ میان تشبیه و تنزیه.

در الهیات اسلامی، تشبیه به معنای قائل شدن به شباهت میان خداوند و مخلوقات است، در حالی که تنزیه، خداوند را از هرگونه شباهت و مشابهت با مخلوقات منزه می‌داند. این ۲ مفهوم که گاه در تقابل با یکدیگر تلقی می‌شوند، در نظام اندیشۀ اسلامی به‌ویژه در آثار عرفا و فلاسفه مسلمان، رابطه‌ای پیچیده و ظریف می‌یابند. کتاب بررسی تشبیه و تنزیه در هنر اسلامی، این دوگانگی را از سطح نظریات کلامی فراتر می‌برد و به عرصۀ هنر می‌کشاند: چگونه باور به شباهت یا عدم شباهت خداوند با جهان، بر شکل‌گیری هنر اسلامی، تصویرپردازی، معنا و تجلی اثر هنری اثر گذاشته است؟

کتاب بررسی تشبیه و تنزیه در هنر اسلامی با نگاهی تحلیلی، نخست به ریشه‌های کلامی و فلسفی بحث می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه نظریه‌های متکلمین در باب اسماء و صفات الهی به‌ویژه دیدگاه‌های متعارض دربارۀ تشبیه و تنزیه، به قلمرو هنر نفوذ کرده‌اند. سپس، مفاهیم هنر دینی و هنر اسلامی را بررسی می‌کند و تفاوت آن را با هنر در سنت‌های دینی دیگر همچون هنر مسیحی، هنر بودایی و تائویی روشن می‌سازد.

نقطۀ قوت و تمایز کتاب بررسی تشبیه و تنزیه در هنر اسلامی، تمرکز آن بر ۲ چهرۀ برجستۀ تفکر اسلامی است: ابن عربی و ملاصدرا. هر ۲ متفکر در منظومۀ فکری خود، جایگاه ویژه‌ای برای خیال قائل‌اند؛ اما به شیوه‌هایی متفاوت. خیال نزد ابن عربی، جهانی میان محسوس و معقول است، عالم مثال و عرصه‌ای برای تجلی حقایق الهی در صورت‌های محسوس؛ و همین وجه، پیوندی مستقیم با آفرینش هنری می‌یابد. ملاصدرا نیز در نظام فلسفی خود با اصالت وجود، مرتبه‌ای از وجود را به خیال نسبت می‌دهد که در آن صورت‌های غیرمادی، حضوری واقعی و تأثیرگذار دارند.

کتاب بررسی تشبیه و تنزیه در هنر اسلامی با تمرکز بر این تفسیرها از خیال، می‌کوشد تا پاسخ دهد که هنر اسلامی چگونه می‌تواند بین تنزیه و تشبیه، میان بی‌صورتی و تصویر، بین تجلی و سکوت، تعادلی ظریف برقرار کند. کتاب نشان می‌دهد که هنر اسلامی نه تقلیدی صرف از طبیعت است و نه انکار کلی صورت، بلکه با بهره‌گیری از عالم خیال، به نماد، الگو و رمز پناه می‌برد تا معنا را بی‌واسطه به مخاطب القا کند. 

خواندن کتاب بررسی تشبیه و تنزیه در هنر اسلامی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

خواندن این کتاب را به کسانی که به دنبال فهمی عمیق از ریشه‌های فلسفی و عرفانی هنر اسلامی هستند، پیشنهاد می‌کنیم