کتاب فریب بزرگ

کتاب الکترونیکی فریب بزرگ (علم اقتصاد یا اقتصادِ علم‌نما) با عنوان اصلی The great deceit economic science or the pseudo-science of economics نوشته‌ی مسعود درخشان است. فریب بزرگ اثری پژوهشی و انتقادی در حوزهٔ اقتصاد است که نشر دانشگاه امام صادق آن را با ترجمه‌ی عاطفه تکلیف منتشر کرده است. این کتاب به بررسی ریشه‌ها و ماهیت علم اقتصاد متعارف می‌پردازد و با رویکردی تاریخی و تحلیلی، ادعای علمی‌بودن اقتصاد رایج را به چالش می‌کشد. نویسنده با نقد رویکرد ریاضی و انتزاعی در اقتصاد، آن را اقتصاد علم‌نما می‌نامد و بر ناسازگاری آن با ارزش‌های اخلاقی و عدالت اجتماعی تأکید دارد. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب فریب بزرگ

فریب بزرگ به تحلیل انتقادی علم اقتصاد معاصر می‌پردازد. مسعود درخشان، اقتصاددان ایرانی، در این کتاب با نگاهی تاریخی و فلسفی، روند شکل‌گیری اقتصاد مدرن را از قرن هجدهم تا امروز بررسی کرده است. ساختار کتاب بر پایهٔ مقالات پژوهشی و تحلیل‌های نظری استوار است و نویسنده با استناد به آثار اقتصاددانان برجستهٔ غربی و شرقی به‌ویژه برندگان جایزهٔ نوبل اقتصاد، به نقد بنیادهای نظری و روش‌شناسی اقتصاد متعارف می‌پردازد. کتاب به‌صورت تحلیلی و پژوهشی تدوین شده و علاوه‌بر متن اصلی، شامل پاورقی‌ها، پیوست‌ها و توضیحات تکمیلی مترجم است که فهم بهتر مباحث را برای خواننده تسهیل می‌کند. درخشان در این اثر، اقتصاد متعارف را به‌عنوان دانشی که از ارزش‌های اخلاقی و عدالت اجتماعی فاصله گرفته و تحت تأثیر رویکرد ریاضی و انتزاعی قرار دارد، معرفی کرده است. فریب بزرگ نه‌تنها به نقد نظریه‌های اقتصادی رایج می‌پردازد بلکه نسبت آن‌ها با سیاست‌گذاری‌های اقتصادی، فرهنگ و جامعه را نیز بررسی می‌کند. این کتاب برای دانشجویان، پژوهشگران و علاقه‌مندان به اقتصاد اسلامی و نقد علم اقتصاد غربی، منبعی مناسب به‌شمار می‌آید.

خلاصه کتاب فریب بزرگ

کتاب فریب بزرگ با رویکردی انتقادی به بررسی منشأ و ماهیت علم اقتصاد جدید می‌پردازد و ادعا می‌کند آنچه امروزه به‌عنوان علم اقتصاد شناخته می‌شود درواقع اقتصاد علم‌نما است؛ دانشی که به‌جای تبیین واقعیت‌های اقتصادی و اجتماعی، بیشتر به ریاضی‌نمایی مفاهیم و روابط اقتصادی بسنده کرده است. نویسنده با تحلیل تاریخی، نشان می‌دهد که اقتصاددانان کلاسیک و بنیان‌گذاران رویکرد ریاضی به اقتصاد، با هدف جداکردن اقتصاد از ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی، این علم را به شاخه‌ای انتزاعی و مکانیکی بدل کردند. درخشان تأکید دارد که رویکرد ریاضی به اقتصاد، ظرفیت این علم را برای پاسخ‌گویی به مسائل واقعی و پیچیدهٔ جوامع انسانی محدود ساخته و آن را از عدالت و ارزش‌های انسانی دور کرده است. او با بررسی انتقادی آثار اقتصاددانان برجسته و روند شکل‌گیری مکاتب مختلف اقتصادی به این نتیجه می‌رسد که اقتصاد متعارف نه‌تنها در تبیین پیامدهای فرهنگی و اجتماعی سیاست‌گذاری‌های اقتصادی ناتوان است بلکه در عمل به ابزاری برای تثبیت نظام سرمایه‌داری بدل شده است. کتاب همچنین به نقد تلاش‌های صورت‌گرفته برای اسلامی‌سازی اقتصاد می‌پردازد و معتقد است که بسیاری از این تلاش‌ها صرفاً به رنگ‌آمیزی مفاهیم سرمایه‌داری با واژگان اسلامی محدود مانده‌اند. نویسنده بر این باور است که برای دستیابی به اقتصاد اسلامی واقعی باید نقدی بنیادین بر روش‌شناسی و مبانی نظری اقتصاد متعارف صورت گیرد و ارزش‌های الهی و عدالت اجتماعی در مرکز تحلیل‌های اقتصادی قرار گیرد.

چرا باید کتاب فریب بزرگ را بخوانیم؟

این کتاب با رویکردی نقادانه و پژوهشی به یکی از مهم‌ترین مباحث علوم انسانی یعنی ماهیت و کارکرد علم اقتصاد می‌پردازد. فریب بزرگ با بررسی تاریخی و فلسفی اقتصاد مدرن، خواننده را با ریشه‌های شکل‌گیری اقتصاد متعارف و چالش‌های آن آشنا می‌کند. اثر حاضر برای کسانی که به‌دنبال فهم عمیق‌تر نسبت میان علم، ارزش‌های اخلاقی و سیاست‌گذاری اقتصادی هستند، فرصتی برای بازاندیشی در مبانی نظری اقتصاد فراهم می‌آورد. همچنین مطالعهٔ نقدهای مطرح‌شده در این کتاب می‌تواند برای پژوهشگران و دانشجویان علاقه‌مند به اقتصاد اسلامی و مطالعات انتقادی اثربخش باشد.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

مطالعهٔ این کتاب به دانشجویان و پژوهشگران اقتصاد، علاقه‌مندان به نقد علوم انسانی، فعالان حوزهٔ اقتصاد اسلامی و کسانی که دغدغهٔ عدالت اجتماعی و نقد نظام سرمایه‌داری را دارند پیشنهاد می‌شود. همچنین برای افرادی که به‌دنبال شناخت ریشه‌های نظری و فلسفی علم اقتصاد و نسبت آن با ارزش‌های دینی و اخلاقی هستند، مناسب است.

بخشی از کتاب فریب بزرگ

«موریشیما در سال ۱۹۷۳ کتاب اقتصاد مارکس: نظریهٔ دوگانِ ارزش و رشد را منتشر کرد. این کتاب نخستین کوشش جدی است که نظریات پایه‌ای اقتصاد مارکسیستی را به‌صورت ریاضی اما در چارچوب سیستم ریکاردویی بیان می‌کند. موریشیما در این کتاب برای نخستین بار نظریهٔ رشد اقتصادیِ ایستا و پویای مارکسیستی را به‌موازات نظریهٔ استثمار به صورت ریاضی مطرح کرد. نامبرده نشان داد که این امکان وجود دارد که بتوان با استفاده از نظریهٔ ارزش کار مارکس تعدادی از مسائل مرتبط با نظریهٔ سرمایه در اقتصاد سرمایه‌داری را حل کرد. چنان‌که قبلاگفته شد ما بر این عقیده‌ایم که دستاوردهای موریشیما در اقتصاد مارکسیستی با رویکرد اصولگرایی به اقتصاد مارکس همخوانی ندارد زیرا [موریشیما] فرض را بر این گذاشته بود که منشأ استثمار در حوزهٔ توزیع است و نه در حوزهٔ تولید چنان که اصول‌گرایان [منشأ استثمار را در حوزهٔ تولید] می‌پندارند.

از دیدگاه موریشیما هر نظریهٔ علمی را می‌توان به صورت ریاضی بیان کرد و چون اقتصاد مارکسیستی ماهیتاً علمی است پس می‌توان آن را به زبان ریاضی فرمول‌بندی کرد. ما دیدگاه موریشیما را نمی‌پذیریم بدین دلیل که اقتصاد مارکس سیستم یکپارچهٔ چندبُعدی است که از محتوای سیاسی و تاریخی و فلسفی‌اش جداشدنی نیست. نتیجه آنکه به‌کارگیری روش موریشیما که مُلهم از روش زیربخش‌سازی جِوِنس است می‌تواند به نتایج گمراه‌کننده‌ای در تحلیل‌های اقتصاد مارکسیستی منتهی شود.

برای مثالی دیگر به مِقناد دِسای اشاره می‌کنیم که در مدرسهٔ اقتصاد لندن دروس آمار و اقتصادسنجی و توسعهٔ اقتصادی و اقتصاد مارکس را تدریس می‌کرد. دسای و موریشیما همزمان با یکدیگر در مدرسهٔ اقتصاد لندن تدریس می‌کردند اما دسای به زودی فعال سیاسی شد. نامبرده در سال ۱۹۷۴ کتاب نظریهٔ اقتصاد مارکسیستی را منتشر کرد که در آن اقتصاد مارکسیستی را با نگرشی کاملاً ریاضی بیان کرده است. دسای نیز همچون موریشیما از چارچوب تحلیل ریکاردویی برای فرمول‌بندی اقتصاد مارکسیستی به زبان ریاضی استفاده کرد. از این‌رو کار دسای را به منزلهٔ انحرافی از اصول اقتصاد مارکس می‌دانیم.

فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ پایان رویکرد ریاضی به اقتصاد مارکسیستی را رقم زد زیرا که از آن به بعد ایدئولوژی مارکسیستی برای نظام سرمایه‌داری تهدید واقعی تلقی نمی‌شد. تحلیل نقادانه از کارهای موریشیما و دسای و دیگران در نگرش ریاضی به اقتصاد مارکسیستی خارج از موضوع این کتاب است.»