کتاب فرهنگ موضوعات اخلاقی درشاهنامه فردوسی بر اساس فرهنگ ولف (جلد اول)

کتاب الکترونیکی «فرهنگ موضوعات اخلاقی درشاهنامه فردوسی بر اساس فرهنگ ولف (جلد اول)» نوشتهٔ نیره شاطری در انتشارات کنکاش چاپ شده است. شاهنامه غالباً به عنوان اثری حماسی و مجموعه‌ای از داستان‌های اساطیری و افسانه‌ای مورد توجه قرار گرفته و جنبه‌های اخلاقی و مذهبی آن مورد غفلت واقع شده است. در حالی که می‌توان گفت حکیم توس در اثر عظیم خود به همان اندازه که به تعریف و توصیف رویدادها و داستان‌های حماسی نظر داشته، به تبیین و تلفیق اخلاقیات نیز توجه داشته است. تقریباً هیچ یک از داستان‌های شاهنامه خالی از پند و اندرز نیست. حتی اگر دورن مایهٔ داستان جنبهٔ اخلاقی نداشته باشد، باز هم در لابه‌لای آن، فردوسی یا قهرمانان اثر او، پیام‌های اخلاقی را بازگو کرده‌اند. شاهنامه در کل ستایش خیر و نیکی و نکوهش شر و بدی است.

درباره کتاب فرهنگ موضوعات اخلاقی درشاهنامه فردوسی بر اساس فرهنگ ولف (جلد اول)

در هر داستان شاهنامه به مقتضای حال و مقال، رشته‌ای از مبانی اخلاقی نمود یافته است. گاه فضایل و ویژگی‌های پسندیده از کردار و گفتار شخصیت‌های مثبت بروز می‌یابد و زمانی نیز رذایل و ضدّ ارزش‌ها در سخن و عمل شخصیت‌های منفی آشکار می‌شود. فردوسی در خلال تمامی داستان‌ها چه آشکار و با صراحت چه با تلویح و کنایه بر ارزش‌های اخلاقی تأکید می‌کند و همواره مخاطب را به امانت‌داری، شجاعت، فروتنی، حق‌شناسی، بخشش، راستی و درستی و... سفارش می‌کند و در مقابل از دروغ، خودبینی، تکبّر و کژرفتاری و... باز می‌دارد.

از آنجا که موضوع این کتاب، فرهنگ موضوعات اخلاقی در شاهنامه، بر اساس فرهنگ ولف است، ابتدا باید نسبت به موضوعات اخلاقی اعم از فضایل و رذایل، شناختی فراتر از حد معمول به دست می آمد و سپس به تطبیق این مفاهیم و موضوعات با شاهنامه پرداخته می شد. به این منظور ابتدا کتابهای شاخص اخلاقی مثل اخلاق ناصری، کیمیای سعادت، معراج السعاده، اخلاق محتشمی، اخلاقیات دوفوشه کور و... مطالعه شد و فهرستی از فضایل و رذایل اخلاقی تهیه گردید. سپس با مراجعه به فرهنگ ولف، این موضوعات با آنچه در شاهنامه مطرح شده بود، مطابقت داده شد و از مدخل های به دست آمده یادداشت برداری شد.

برای به دست آوردن مفاهیم اصطلاحی به کتابهای اخلاقی همچون اخلاق ناصری، کیمیای سعادت، معراج‌السعاده، مصباح الهدایه، فرهنگ معارف اسلامی و... مراجعه کردم. قابل ذکر است در اکثر این کتابها، مفاهیم بصورت عرفانی و با نثر تا حدی دیریاب و تخصصی ارائه شده اند لذا برای سهولت استفاده، سعی کردم ساده ترین و در عین حال رساترین توضیح آورده شودو به بقیّة تعاریف ارجاع داده شود. از طرفی، ما در شاهنامه با مفاهیم عرفانی روبرو نیستیم و در این اثر عظیم، مضامین آنقدر به شیوایی و رسایی بیان شده که درپاره ای موارد آوردن هیچ توضیحی لازم نبود.

 برای ذکر شواهد و ارجاعات، شاهنامه ژول مل اساس کار قرار گرفت. برای سهولت ارجاع، همه ارجاعات به ترتیب تقسیم بندی پنجاه قسمتی ولف آورده شده و در هر یک از آن پنجاه قسمت نیز، باز ابیات به ترتیب از ابتدای هر قسمت تا انتهای آن ذکر شده اند.

درباره فریتس ولف

فریتس ولف در یازدهم نوامبر ۱۸۸۰ در برلین به دنیا آمد و قسمت اعظم دوران زندگی خود را نیز در همان جا بسر برد. پس از دریافت گواهی نامه از مؤسسه کالج رویال فرانسه، برای تحصیل به مونیخ و از آن جا به هایدلبرگ و برلین و سرانجام به گیسن رفت. در گیسن بود که زیر نظر کریستین بارتولومه به دریافت درجهٔ دکتری نایل آمد. او مطالعات گستردهٔ خود را در زمینهٔ زبان شناسی، به ایران شناسی محدود کرد. در سال ۱۹۰۷ رسالهٔ خود را با عنوان «مصادر در زبان های ایرانی و هندی» به چاپ رساند. در سال ۱۹۱۰ ترجمهٔ اوستا را به پایان برد و آن را به استادش بارتولومه تقدیم داشت. در آن اوقات که فریتس ولف ترجمهٔ اوستا را فراهم می کرد، طرح تألیفی توجّهش را جلب کرد که به این سهولت احد دیگری جرأت و جسارت اقدام به آن را نداشت. یعنی: صورت برداری کامل از گنجینهٔ زبانی شاهنامه. اهمیت چنین کاری روشن و آشکار بود. بدیهی است ولف نمی توانست در فکر فراهم آوردن فرهنگی باشد که طرز به کار رفتن واژه ها را در شاهنامه به صورت جدا جدا روشن نماید. او ناگزیر بود کوشش خود را به مرتب کردن این مواد بسیار به صورتی واضح و روشن و افزودن اطلاعاتی دربارهٔ معانی آن‌ها، منحصر کند. بنابراین تحقیق خود را بر مبنای نسخهٔ هفت جلدی ژول مل چاپ پاریس قرار داد و در ضمن به نسخه‌های قدیمی‌تر همچون نسخهٔ ترنرماکان چاپ کلکته و نسخهٔ وولرس - لانداو، چاپ لیدن نیز عنایت داشت.

کتاب فرهنگ موضوعات اخلاقی درشاهنامه فردوسی بر اساس فرهنگ ولف (جلد اول) را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب به علاقه‌مندان به مطالعات ادبی پیشنهاد می‌شود.

بخشی از کتاب فرهنگ موضوعات اخلاقی درشاهنامه فردوسی بر اساس فرهنگ ولف (جلد اول)

جوانمرد: عارف کامل و سالک از خود وارسته. جوانمردان طریقت و مجاهدان راه حقیقت را عمل دیگر است. کار ایشان رنگی دیگر دارد و عشق ایشان ذوقی دیگر دارد. نه عذر رخصت ایشان را فریبد نه سلطان وحشت برایشان تازد. (معارف ذیل جوانمرد) نیز ر.ک مروّت.