کتاب رویکرد قدرت های بزرگ به جنبش جنگل

کتاب رویکرد قدرت های بزرگ به جنبش جنگل نوشته عباس پناهی است و به مهم‌ترین جنبش شمال کشور یعنی جنبش جنگل می‌پردازد.

درباره کتاب رویکرد قدرت های بزرگ به جنبش جنگل

جنبش جنگل در سرزمینی به وقوع پیوست که ریشه‌های مبارزۀ دهقانی و انقلابی از میانۀ عصر صفویه تا پایان دوران حکومت قاجاریه، به‌عنوان یکی از شاخصه‌های سیاسی و اجتماعی این پهنه به شمار می‌رفت.

ثروت این سرزمین، موجب طمع حکومت‌های مرکزی ایران و فشار بر روستاییان، به منظور بهره‌وری بیشتر از نیروی کار و دسترسی به منابع غنی آن می‌شد؛ ازاین‌رو، تحولات گیلان در سه سدۀ اخیر با مفاهیم جنبش‌های دهقانی، نظام سیاسی و اجتماعی زمین‌داری، دهقانان، مالکان و مباشران گره خورده است.

در کنار برخورد حکومت ایران با گیلان، در دهه‌های نخست حکومت قاجارها بر ایران، حریف دیگری نیز وارد میدان اقتصادی، سیاسی و اجتماعی گیلان شد؛ این حریف، روسیه بود. روس‌های تزاری در تمام دورۀ حکومت قاجار تا وقوع انقلاب بلشویکی در آن کشور، اربابان بی‌رقیب گیلان به شمار می‌رفتند؛ به‌گونه‌ای که حکام گیلان برای انجام هر دستوری پیش از کسب تکلیف از حکومت مرکزی، از کنسول روسیه در رشت اجازه می گرفتند. این نگاه و فشار روسیه بر سرزمین گیلان، یکی از مهم‌ترین دلایل پرالتهاب شدن رویدادهای مشروطیت در گیلان بود و بعدها نیز انقلابیونی نظیر میرزاکوچک‌خان، یکی از هدف‌های اساسی خود را در افروختن نخستین شعلۀ آتش جنبش جنگل، اخراج بیگانگان، به ویژه روس‌ها از گیلان قرار دادند.

کتاب رویکرد قدرت‌های بزرگ به جنبش جنگل نوشته عباس پناهی در حوزه هنری انقلاب اسلامی گیلان و توسط انتشارات سپیدرود به چاپ رسیده است. هم‌زمانی جنبش با رویدادهای بزرگ جهانی نظیر جنگ جهانی اول و انقلاب روسیه، این جنبش را ناخواسته وارد درگیری‌های جهانی کرد. انگلیسی‌ها جنبش را بَسان پلی برای ورود شوروی به ایران می‌دانستند. عثمانی‌ها نیز با طرح سیاست اتّحاد اسلام در جنگ جهانی‌اول و آلمانی‌ها با نفوذ در بین رهبران ایرانی و جنگلی‌ها، سیاست تضعیف منافع انگلستان را پی می‌گرفتند... . در این کتاب دکتر عباس پناهی تاریخ‌پژوه ارجمند به بررسی زمینه‌ها و پس‌زمینه‌های آن پرداخته است.

خواندن کتاب رویکرد قدرت های بزرگ به جنبش جنگل را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام علاقه‌مندان به تاریخ سیاسی ایران پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب رویکرد قدرت های بزرگ به جنبش جنگل

از نظر اثرگذاری کشورهای خارجی بر فرایندهای جنبش جنگل می‌توان به این نتیجه رسید که بلشویک‌ها تأثیر زیادی بر تحولات جنبش داشتند. بلشویک‌ها علاوه بر تاثیرگذاری بر ساختار سیاسی و فکری جنگلی‌ها، بعدها نقش مؤثری در شکل‌گیری جنبش چپ ایران داشتند.

این تحفۀ فکری، یادگار حضورشان در جنگل بوده است. اندیشۀ ایجاد جمهوری گیلان توسط بلشویک‌ها، تصمیم نادرستی بود؛ بعدها در جنگ جهانی دوم، روس‌ها باز از این کلیشۀ سیاسی برای جدایی شمال باختری ایران در آذربایجان و کردستان بهره بردند و موجب هزینه‌های هنگفتی برای دولت مرکزی ایران شدند.

با آنکه دربارۀ رویکرد ایران گرایی جنگلی‌ها تردیدی نیست، اما تاکتیک‌های آنان در مواجهه با قدرت های بزرگ نشان دهندۀ ضعف دیپلماتیک آنان است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، ایران در آستانۀ سدۀ بیستم میلادی جولانگاه قدرت‌های بزرگ بوده است و برخی از این دولت‌ها با کشاندن جنبش جنگل به درگیری‌های جهانی، بستر ناکامی آن را فراهم کردند. اگر بخواهیم در یک جمله علل ناکامی جنبش جنگل را بیان کنیم، سردرگمی بی‌شک، عامل نخست ناکامی جنگلی‌ها، ساختار نامتجانس آنان و ایدئولوژیکی‌شان بوده است. جنگلی‌ها با اینکه در بیانیه‌ها و مانیفست‌های خود دم از آزادی و استقلال ایران می‌زدند، در عمل به جهت پیوند آشکارا با هیأت گجسته اتحاد اسلام و سپس بلشویک‌ها، «آنتی‌تز» سرنگونی خود را فراهم کردند.

عامل مهم دیگر که زمینۀ سقوط آنها را فراهم کرد، گشوده بودن دروازه‌های ورود و عضویت به جنگل برای اعضای جدید ایرانی و غیرایرانی بود؛ به‌گونهای که برخی از چهره‌های فرصت طلب برای ارضای حس جاه‌طلبی و یا خدمت به منافع دولت‌های بیگانه و به دست آوردن موقعیتی سیاسی و اداری در حکومت از درون، زمینه سرنگونی جنبش را فراهم کردند.