کتاب حماسه و نافرمانی

کتاب حماسه و نافرمانی نوشته‌ی دیک دیویس و با ترجمه‌ی سهراب طاوسی، اثری پژوهشی درباره شاهنامه فردوسی است که توسط گروه انتشاراتی ققنوس به‌صورت الکترونیکی منتشر شده است. این کتاب با نگاهی تحلیلی و انتقادی به شاهنامه، نه‌تنها به بررسی ساختار و محتوای این اثر بزرگ می‌پردازد، بلکه تلاش می‌کند برداشت‌های رایج و گاه کلیشه‌ای درباره شاهنامه را به چالش بکشد. نویسنده، که سال‌ها در ایران زندگی و تدریس کرده، با رویکردی میان‌رشته‌ای و با تکیه‌بر تجربه شخصی و مطالعات دانشگاهی، شاهنامه را از منظرهای مختلف تاریخی، اسطوره‌ای، ادبی و سیاسی مورد واکاوی قرار داده است. حماسه و نافرمانی اثری است که هم به علاقه‌مندان ادبیات کلاسیک فارسی و هم به پژوهشگران حوزه نقد ادبی و تاریخ فرهنگی ایران پیشنهاد می‌شود. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب حماسه و نافرمانی

حماسه و نافرمانی اثری پژوهشی و تحلیلی درباره شاهنامه فردوسی است که دیک دیویس، ایران‌شناس و شاعر انگلیسی، آن را نگاشته و سهراب طاوسی به فارسی برگردانده است. این کتاب در دسته آثار نقد ادبی و مطالعات شاهنامه‌پژوهی قرار می‌گیرد و به‌ویژه بر ساختار، درونمایه‌ها و جایگاه شاهنامه در فرهنگ ایرانی تمرکز دارد. دیویس با نگاهی بی‌طرفانه و تحلیلی، شاهنامه را نه صرفاً به‌عنوان اثری در ستایش پادشاهی، بلکه به‌عنوان متنی پیچیده و چندلایه بررسی کرده است که در آن مفاهیمی چون وفاداری، نافرمانی، هویت ملی و نقد قدرت بازتاب یافته‌اند. نویسنده با مقایسه شاهنامه با آثار مشابه در ادبیات جهان و با بررسی منابع تاریخی و اسطوره‌ای، تلاش کرده است نشان دهد فردوسی تا چه اندازه در انتخاب و پرداخت روایت‌ها استقلال داشته و چگونه ارزش‌ها و دغدغه‌های شخصی و اجتماعی خود را در قالب حماسه بیان کرده است. ساختار کتاب شامل مقدمه‌هایی از نویسنده و مترجم، پیشگفتار و فصل‌هایی است که هر یک به جنبه‌ای از شاهنامه و جایگاه آن در تاریخ و فرهنگ ایران می‌پردازد. دیویس همچنین به تأثیر شاهنامه بر هویت ایرانی و برداشت‌های متفاوت از آن در دوره‌های مختلف تاریخی اشاره کرده است.

خلاصه کتاب حماسه و نافرمانی

حماسه و نافرمانی کتابی غیرداستانی است و به تحلیل و تفسیر شاهنامه فردوسی می‌پردازد. محور اصلی کتاب، بررسی این نکته است که شاهنامه صرفاً اثری در ستایش پادشاهی و قدرت نیست، بلکه در لایه‌های زیرین خود نقدهایی جدی به ساختار قدرت، مشروعیت شاهان و مفهوم وفاداری دارد. دیک دیویس با بررسی روایت‌های مختلف شاهنامه، به‌ویژه داستان‌هایی چون قیام کاوه و فریدون علیه ضحاک، ماجرای رستم و سهراب، و کشمکش‌های میان شاهان و پهلوانان، نشان داده است که فردوسی همواره میان دو ارزش وفاداری به شاه و عدالت فردی و جمعی، تردید و پرسش ایجاد می‌کند. دیویس تأکید کرده است که فردوسی با انتخاب و پرداخت روایت‌ها، نه‌تنها به بازگویی تاریخ و اسطوره بسنده نکرده، بلکه با افزودن جزئیات روان‌شناختی و اخلاقی، شخصیت‌ها را از حالت دوبعدی خارج کرده و به آن‌ها عمق بخشیده است. او همچنین به تفاوت نگاه فردوسی با مورخان هم‌عصرش مانند طبری و ثعالبی اشاره کرده و نشان داده است که فردوسی برخلاف آن‌ها، نقش پهلوانان و نافرمانی‌های اخلاقی را برجسته کرده است. در این کتاب، شاهنامه به‌عنوان اثری چندمعنا و پیچیده معرفی شده که در آن، وفاداری به شاه همواره با تردید و نقد همراه است و نافرمانی، گاه به‌عنوان واکنشی اخلاقی و انسانی در برابر ظلم و بی‌عدالتی تصویر می‌شود. دیویس با تحلیل ساختار روایی و درونمایه‌های شاهنامه، به این نتیجه رسیده است که فردوسی با وجود وفاداری به سنت‌های حماسی، همواره ارزش‌های انسانی و عدالت را بر قدرت مطلقه ترجیح داده است.

چرا باید کتاب حماسه و نافرمانی را بخوانیم؟

حماسه و نافرمانی با رویکردی نو به شاهنامه، تصویری متفاوت از این اثر کلاسیک ارائه می‌دهد و نشان می‌دهد که فردوسی نه‌تنها راوی تاریخ و اسطوره، بلکه منتقد قدرت و ساختارهای سلطنتی نیز بوده است. این کتاب با تحلیل دقیق روایت‌ها و شخصیت‌ها، به خواننده کمک می‌کند تا لایه‌های پنهان شاهنامه را کشف کند و با مفاهیمی چون هویت ملی، نقد قدرت و نقش نافرمانی در تاریخ ایران آشنا شود. همچنین، مقایسه شاهنامه با آثار مشابه در ادبیات جهان و بررسی تأثیرات فرهنگی و سیاسی آن، دیدی گسترده‌تر به مخاطب می‌دهد. مطالعه این کتاب برای کسانی که به دنبال فهم عمیق‌تر از شاهنامه و جایگاه آن در فرهنگ ایرانی هستند، فرصتی ارزشمند فراهم می‌کند تا فراتر از روایت‌های رایج، با پیچیدگی‌ها و ظرافت‌های این اثر آشنا شوند.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن این کتاب به پژوهشگران ادبیات فارسی، علاقه‌مندان به شاهنامه، دانشجویان رشته‌های تاریخ و فرهنگ ایران، و کسانی که دغدغه هویت ملی و نقد قدرت دارند پیشنهاد می‌شود. همچنین برای کسانی که به دنبال نگاهی تحلیلی و متفاوت به متون کلاسیک هستند، این اثر مناسب است.

بخشی از کتاب حماسه و نافرمانی

«شاهنامه در نیمه آخر قرن دهم و سال‌های نخست قرن یازدهم نوشته شده است، و اگرچه ــ از آن‌جا که به موضوعات پیش از تاریخ و نیمه‌تاریخی پرداخته است ــ ریشه‌های آن به گذشته خیلی دور برمی‌گردد، کتابی است محصول زمان خودش. ایران در نیمه‌های قرن هفتم به دست لشکر فاتح مسلمانان اشغال شد. این فتح برای ایرانیان دو پیامد داشت: از نظر گروه زیادی از نسل‌های بعدی ایرانیان پیامد اول اقبال بلند و پیامد دوم فاجعه بود. اولی، پیامد مثبت، این بود که ایران به کشوری مسلمان تبدیل شد؛ پیامد دوم، که خیلی کمتر از آن استقبال شد، این بود که کشور دیگر به دست پارسیان بومی اداره نمی‌شد و تمام شهروندان قدیمی‌اش از بین رفته بودند. کمی پس از فتح اعراب، ایران به یکی از بخش‌های خلافت اسلامی تبدیل شد که ابتدا از دمشق و تحت لوای بنی‌امیه و سپس از بغداد و تحت نام بنی‌عباس هدایت می‌شد. دلیل اصلی پیروزی انقلابی که به نابودی بنی‌امیه در آسیا انجامید حمایت زنادقه استقلال‌طلب پارسی بود. اما با این‌که پارسیان دیگر یک قوم شکست‌خورده صرف، آن مردمان درهم‌شکسته زیر سلطه بنی‌امیه، نبودند و در دربار بنی‌عباس نفوذ فراوانی پیدا کرده بودند، کشور همچنان به عنوان چند استان تحت حکومت یک خاندان عرب بیگانه نگریسته می‌شد.»