کتاب طراحی سنتی

کتاب طراحی سنتی نوشته‌ی صمد سامانیان اثری تخصصی در حوزه‌ی هنرهای سنتی ایران است که توسط انتشارات سمت به‌صورت الکترونیکی منتشر شده است. این کتاب به‌عنوان منبع اصلی درس «طراحی سنتی» برای دانشجویان رشته‌ی هنر در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد تدوین شده و تمرکز آن بر آموزش و تحلیل دو طرح اسلیمی و ختایی است؛ دو اصل مهم و بنیادین در تزئینات هنر ایرانی. سامانیان با بهره‌گیری از تجربه‌ی آموزشی خود، تلاش کرده است مجموعه‌ای آموزشی و گام‌به‌گام را برای دانشجویان و علاقه‌مندان فراهم کند تا مفاهیم و تکنیک‌های طراحی سنتی را به‌روشنی درک کنند. ساختار کتاب شامل معرفی مبانی، اجزا و ترکیب‌بندی‌های نقوش اسلیمی و ختایی و همچنین بررسی کاربرد آن‌ها در آثار هنری دوره‌های مختلف به‌ویژه عصر صفوی است. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب طراحی سنتی

کتاب طراحی سنتی به قلم صمد سامانیان، اثری آموزشی و پژوهشی در زمینه‌ی هنرهای تزئینی ایران است که به‌طور ویژه به بررسی و آموزش نقوش اسلیمی و ختایی می‌پردازد. این کتاب با هدف پاسخ‌گویی به نیازهای آموزشی دانشجویان رشته‌های هنر و صنایع دستی تدوین شده و ساختار آن به‌گونه‌ای طراحی شده است که هم جنبه‌ی نظری و هم جنبه‌ی عملی طراحی سنتی را پوشش دهد. سامانیان در مقدمه‌ی کتاب، اهمیت بازنگری منابع درسی و تدوین منابع علمی معتبر با رویکرد بومی و اسلامی را یادآور شده و تلاش کرده است با زبانی ساده و روندی گام‌به‌گام، مفاهیم پیچیده‌ی طراحی سنتی را قابل فهم کند. کتاب در چهار فصل تنظیم شده است: فصل اول به مبانی و ریشه‌های تاریخی نقوش اسلیمی و ختایی و ارتباط آن‌ها با طبیعت و هنرهای پیشین می‌پردازد؛ فصل دوم و سوم به معرفی اجزا، ساختار و شیوه‌ی ترسیم هر یک از این دو طرح اختصاص یافته و فصل چهارم به ترکیب‌بندی و کاربرد عملی آن‌ها در حاشیه‌ها، قاب‌ها و تزئینات معماری و هنرهای کاربردی می‌پردازد. تصاویر متعدد، نمونه‌های تاریخی و تحلیل‌های تطبیقی از ویژگی‌های شاخص این کتاب است که آن را به منبعی جامع برای آموزش و پژوهش در حوزه‌ی هنر سنتی ایران تبدیل کرده است.

خلاصه کتاب طراحی سنتی

کتاب طراحی سنتی با تمرکز بر آموزش نقوش اسلیمی و ختایی، ابتدا به ریشه‌های تاریخی و الهام‌گیری این نقوش از طبیعت می‌پردازد. سامانیان توضیح داده است که نقوش تزئینی ایران، از ابتدایی‌ترین طرح‌های سفال تا پیچیده‌ترین تزئینات معماری، اغلب منشأیی طبیعی دارند و به‌ویژه اسلیمی و ختایی به‌عنوان شاخص‌ترین نقوش ایرانی شناخته می‌شوند. در فصل اول، روند تکامل این نقوش از دوران ساسانی تا عصر صفوی بررسی شده و تأکید شده است که با گذر زمان، این نقوش از طبیعت فاصله گرفته و به فرم‌های انتزاعی و تجریدی تبدیل شده‌اند؛ موضوعی که با تحریم شمایل‌نگاری در هنر اسلامی نیز پیوند دارد. در فصل دوم، اجزای طراحی ختایی معرفی شده‌اند: گلبرگ، برگ، ته‌غنچه و غنچه. سامانیان با ارائه‌ی ترسیم‌های متنوع، نشان داده است که چگونه این اجزا با الهام از طبیعت اما به‌شکل انتزاعی و قاعده‌مند، در کنار هم قرار می‌گیرند و وحدت بصری ایجاد می‌کنند. همچنین به اهمیت تناسب، هماهنگی و انتخاب اجزای هم‌خانواده برای انسجام طرح اشاره شده است. نمونه‌های تاریخی از فرش، کاشی و تذهیب، کاربرد عملی این اجزا را به‌خوبی نشان می‌دهند. فصل سوم به اجزای طراحی اسلیمی اختصاص یافته است: سربند، چنگ و سر اسلیمی. این اجزا بر روی بندهای گردان و حلزونی شکل می‌گیرند و هرکدام نقش خاصی در ساختار کلی طرح دارند. سامانیان تفاوت اسلیمی و ختایی را نیز برجسته کرده است؛ اسلیمی‌ها معمولاً منشأ طبیعی خود را پنهان می‌کنند و بیشتر به فرم‌های انتزاعی نزدیک‌اند، درحالی‌که ختایی‌ها با وجود انتزاعی بودن، یادآور طبیعت هستند. در فصل پایانی، شیوه‌های ترکیب‌بندی نقوش اسلیمی و ختایی در قالب حاشیه، قاب، ترنج و زمینه بررسی شده است. سامانیان با ارائه‌ی مثال‌های عملی و تحلیل ساختارهای تکرارشونده مانند برگردان و واگیره، نشان داده است که چگونه این نقوش می‌توانند به‌صورت منظم و هماهنگ در تزئینات معماری، فرش و سایر هنرهای سنتی به‌کار روند. کتاب با تأکید بر اهمیت حفظ تناسبات، هماهنگی اجزا و نقش خلاقیت هنرمند در کنار قواعد هندسی، راهنمایی عملی برای علاقه‌مندان به طراحی سنتی فراهم کرده است.

چرا باید کتاب طراحی سنتی را بخوانیم؟

این کتاب با رویکردی آموزشی و تحلیلی، نه‌تنها به معرفی ریشه‌ها و ساختار نقوش اسلیمی و ختایی پرداخته، بلکه با ارائه‌ی مثال‌های تصویری و توضیحات گام‌به‌گام، فرایند طراحی این نقوش را به‌صورت عملی آموزش داده است. یکی از ویژگی‌های شاخص کتاب، توجه به پیوند میان سنت و خلاقیت است؛ سامانیان تأکید کرده است که طراحی سنتی صرفاً تقلید از طبیعت یا آثار پیشین نیست، بلکه نیازمند درک عمیق از قواعد، تناسبات و همچنین خلاقیت فردی است. کتاب با بررسی نمونه‌های تاریخی و تحلیل تطبیقی، دیدی جامع نسبت به سیر تحول نقوش ایرانی ارائه داده و به‌ویژه برای کسانی که به دنبال فهم عمیق‌تر از هنر سنتی ایران هستند، منبعی ارزشمند به‌شمار می‌آید. همچنین ساختار منظم و آموزش مرحله‌به‌مرحله، آن را برای دانشجویان و هنرجویان به راهنمایی قابل اتکا تبدیل کرده است.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن این کتاب به دانشجویان و پژوهشگران رشته‌های هنر، صنایع دستی، معماری و علاقه‌مندان به هنرهای سنتی ایران پیشنهاد می‌شود. همچنین برای کسانی که به دنبال یادگیری عملی طراحی نقوش اسلیمی و ختایی یا پژوهش در زمینه‌ی ریشه‌ها و ساختار هنر تزئینی ایرانی هستند، مناسب است.

بخشی از کتاب طراحی سنتی

«بانگاهی به تاریخ تزئین و به کارگیری نقوش در سرزمین ایران درمی‌یابیم که از ابتدایی‌ترین نقش‌مایه‌های نقش‌بسته بر سفال‌ها تا متنوع‌ترین و پیچیده‌ترین تزئینات بعدی به کاررفته در هنرهای گوناگون، به‌گونه‌ای منشأ طبیعی داشته و شامل نقوش هندسی، گیاهی، جانوری، انسانی و دیگر پدیده‌ها می‌باشند. بنابراین طراحی سنتی ایران فقط شامل طرح‌های اسلیمی و ختایی نمی‌شود. با این حال، مجموعه نقوش اسلیمی و ختایی از شاخص‌ترین و اصیل‌ترین نقوش ایرانی است. منشأ این تزئینات که از بارزترین نقوش به کاررفته در عصر صفوی است را می‌توان در هنر و تزئینات گیاهی ساسانی و حتی پیش از آن به شکل ساده‌تر یافت که نشان‌دهنده‌ی سیری تکاملی است. تزئینات گیاهی ساسانی با گذر از بستر هنر دوره اسلامی - از جمله در آثار هنری و تزئینات معماری سده‌های ۳ و ۴ هجری، در دوره‌های سلجوقی و ایلخانی و در تزئینات هنر و معماری عصر تیموری - به تزئینات اسلیمی و ختایی صفوی تبدیل شده‌اند. به نظر می‌رسد در چنین تحولی بسیاری از نگاره‌های گل و گیاه که در هنر اوایل دوره اسلامی به کار رفته است از نقوش منسوجات ساسانی الگوبرداری شده‌اند. صاحب کتاب شکل‌گیری هنر اسلامی با تأکید بر منشأ گیاهی نقوش اسلیمی و ختایی یادآور می‌شود در هنر نخستین دوره اسلامی، «تهاجم وسیع مضامین گیاهی که دارای خاستگاه شرقی به‌ویژه ساسانی بود در منطقه‌ی مدیترانه صورت گرفت و حتی تا اسپانیا نیز پیش رفت.» خلق آثار هنری در بین‌النهرین و ایران نخستین دوره اسلامی، در چهارچوب همین سبک ساسانی انجام می‌گرفت.»