کتاب ظل السلطان در تبعید

کتاب ظل‌السلطان در تبعید (بازخوانی اسناد وزارت امور خارجه بریتانیا در باب ظل‌السلطان ۱۳۲۶-۱۳۳۷ق/۱۹۰۸-۱۹۱۸م) اثری پژوهشی است که به گردآوری و ترجمه مرتضی نورائی و معصومه پژوهش‌نیا منتشر شده است. این کتاب بخشی از مجموعه تاریخ معاصر ایران به‌شمار می‌آید و انتشارات شیرازه کتاب ما آن را به‌صورت الکترونیکی منتشر کرده است. اثر حاضر با تکیه‌بر اسناد وزارت امور خارجه بریتانیا، به بررسی سال‌های پایانی زندگی مسعود میرزا ظل‌السلطان، پسر ارشد ناصرالدین‌شاه قاجار، می‌پردازد؛ سال‌هایی که او پس از سقوط از قدرت و در پی تحولات مشروطه، در اروپا به سر می‌برد و تلاش‌هایی برای بازگشت به ایران داشت. کتاب، اسناد و مکاتبات دیپلماتیک بریتانیا را درباره نقش، جایگاه و سرنوشت ظل‌السلطان در این دوره حساس تاریخی بازخوانی می‌کند و تصویری مستند از تعاملات قدرت‌های خارجی و بازیگران داخلی ایران ارائه می‌دهد. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب ظل السلطان در تبعید

ظل‌السلطان در تبعید نوشته مرتضی نورائی و معصومه پژوهش‌نیا، اثری مستند و پژوهشی است که با اتکا به ۱۷۷ سند از آرشیو وزارت امور خارجه بریتانیا، به بازخوانی بخشی کمترشناخته‌شده از تاریخ قاجار می‌پردازد. این کتاب، دوره‌ای از زندگی مسعود میرزا ظل‌السلطان را روایت می‌کند که پس از پیروزی مشروطه‌خواهان و سقوط از قدرت، در اروپا اقامت داشت و درگیر تلاش‌های پیچیده‌ای برای بازگشت به ایران بود. اسناد کتاب، مکاتبات و گزارش‌هایی را دربرمی‌گیرد که نه‌تنها وضعیت شخصی و سیاسی ظل‌السلطان را نشان می‌دهد، بلکه روابط قدرت‌های خارجی، به‌ویژه بریتانیا و روسیه، با شاهزادگان قاجار و گروه‌های داخلی ایران را نیز آشکار می‌سازد. ساختار کتاب شامل مقدمه‌ای تحلیلی، فهرست موضوعی اسناد، متن کامل اسناد ترجمه‌شده، پیوست‌هایی درباره دیپلمات‌های بریتانیایی و روسی، واژه‌نامه و تصاویر اسناد است. این مجموعه، تصویری از فرازونشیب‌های سیاسی، مالی و شخصی ظل‌السلطان و همچنین نقش او در تحولات ایران در آستانه و خلال جنگ جهانی اول را ارائه می‌دهد. نویسندگان با وفاداری به متن اسناد، کوشیده‌اند روایت را تا حد امکان به دور از تفسیر شخصی و با اتکا به منابع دست‌اول پیش ببرند.

خلاصه کتاب ظل السلطان در تبعید

کتاب ظل‌السلطان در تبعید اثری غیرداستانی است و در این بخش، پیام‌ها و ایده‌های اصلی آن مرور می‌شود. در این کتاب، سرگذشت مسعود میرزا ظل‌السلطان، پسر ارشد ناصرالدین‌شاه قاجار، از زاویه اسناد وزارت امور خارجه بریتانیا بازخوانی شده است. تمرکز اصلی کتاب بر سال‌های پس از انقلاب مشروطه است؛ زمانی که ظل‌السلطان پس از کنارگذاشته‌شدن از قدرت، به اروپا تبعید شد و در فرانسه اقامت داشت. اسناد نشان می‌دهند که او در این دوران، پیوسته در تلاش برای بازگشت به ایران بود و برای این منظور، به حمایت بریتانیا و روسیه امید بسته بود. درخواست‌های او عمدتاً حول تضمین امنیت جانی و مالی، بازپس‌گیری اموال مصادره‌شده و حتی انتصاب مجدد به فرمانداری اصفهان یا فارس می‌چرخید. کتاب، روند مذاکرات و کشمکش‌های دیپلماتیک میان قدرت‌های خارجی و دولت ایران را به‌تصویر می‌کشد. بریتانیا و روسیه، هرکدام با توجه به منافع خود، گاه از بازگشت او حمایت و گاه مخالفت می‌کردند. در این میان، مخالفت شدید خان‌های بختیاری با بازگشت ظل‌السلطان، به‌دلیل دشمنی‌های دیرینه و اقدامات خصمانه او در گذشته، نقش مهمی داشت. اسناد همچنین نشان می‌دهند که ظل‌السلطان، برخلاف ادعاهایش، بیشتر به منافع مالی و شخصی خود توجه داشت تا دغدغه‌های ملی. در خلال جنگ جهانی اول، با تغییر موازنه قدرت‌ها و افزایش تحرکات سیاسی و نظامی در ایران، موضوع بازگشت ظل‌السلطان بار دیگر مطرح شد. بریتانیا، به‌دنبال تضعیف نفوذ آلمان و روسیه در جنوب ایران، گاهی از بازگشت او به‌عنوان ابزاری سیاسی یاد می‌کرد. با این حال، هزینه‌های مالی و سیاسی این تصمیم، نگرانی‌هایی برای مقامات بریتانیایی و دولت ایران به‌وجود آورد. در نهایت، اسناد کتاب سرنوشت تلخ ظل‌السلطان را پس از سال‌ها دوری از وطن، از دست‌دادن قدرت و ثروت و ناکامی در تحقق آرزوهایش به‌تصویر می‌کشند. کتاب، علاوه‌بر روایت زندگی شخصی و سیاسی ظل‌السلطان، تصویری از روابط پیچیده قدرت‌های خارجی با شاهزادگان قاجار، نقش گروه‌های داخلی مانند بختیاری‌ها و تأثیر تحولات بین‌المللی بر سرنوشت ایران در دوره قاجار ارائه می‌دهد.

چرا باید کتاب ظل السلطان در تبعید را بخوانیم؟

این کتاب با تکیه‌بر اسناد دست‌اول و ترجمه دقیق، فرصتی کم‌نظیر برای آشنایی با پشت‌پرده سیاست ایران در دوره قاجار و جنگ جهانی اول فراهم می‌کند. مطالعه این اثر، امکان مشاهده تعاملات قدرت‌های خارجی، منافع متضاد گروه‌های داخلی و سرنوشت یکی از چهره‌های بحث‌برانگیز تاریخ ایران را از زاویه‌ای متفاوت و مستند فراهم می‌سازد. علاوه‌براین، کتاب نشان می‌دهد که چگونه تصمیمات و کشمکش‌های دیپلماتیک، سرنوشت افراد و حتی مسیر تاریخ یک کشور را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. برای علاقه‌مندان به تاریخ معاصر ایران، پژوهشگران روابط بین‌الملل و کسانی که به اسناد تاریخی و روایت‌های مستند علاقه دارند، این کتاب می‌تواند منبعی ارزشمند و آموزنده باشد.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن این کتاب به پژوهشگران تاریخ معاصر ایران، دانشجویان رشته‌های تاریخ و علوم سیاسی، علاقه‌مندان به اسناد و مکاتبات دیپلماتیک و کسانی که به بررسی نقش قدرت‌های خارجی در تحولات ایران علاقه دارند، پیشنهاد می‌شود. همچنین برای کسانی که به دنبال شناخت عمیق‌تر از دوره قاجار و فرازونشیب‌های سیاسی آن هستند، این اثر مناسب است.