کتاب امیرکبیر

کتاب امیرکبیر نوشتهٔ اسماعیل احمدی فر و ویراستهٔ مژگان حسن پور است. انتشارات متخصصان این کتاب را منتشر کرده است؛ کتابی تاریخی که شما را با امیرکبیر آشناتر می‌کند.

درباره کتاب امیرکبیر

کتاب امیرکبیر که ۱۰ فصل دارد، کوششی است در راه شناساندن امیرکبیر و مشعل روشن ترقی‌خواهی و توسعهٔ ایران مدرن. امیرکبیر این مشعل را در تاریکی و بیدادگری عصر قاجار به دوش کشید و از مشکلات نهراسید و یک‌تنه به جنگ رفت، اما سرانجام دشمنانش ناجوانمردانه او را در روز دوشنبه، ۱۸ ربیع‌الاول ۱۲۶۸ خورشیدی به قتل رساندند. امیرکبیر با نام کامل «میرزا تقی خان» یا «محمد تقی»، دست‌پروردهٔ «قائم‌مقام» بود. او به‌سبب ویژگی‌های برجستهٔ شخصیتی‌اش، در تاریخ دولتیان ایران خوش درخشید. اسماعیل احمدی فر در کتاب حاضر، ما را با این شخصیت تاریخ ایران بیشتر آشنا می‌کند. عنوان برخی از فصل‌های این اثر تاریخی عبارت است از «مأموریت‌های سیاسی»، «زمامداری امیرکبیر»، «اصلاحات سیاسی و اجتماعی»، «سیاست اقتصادی امیرکبیر» و «سیاست مذهبی امیرکبیر».

خواندن کتاب امیرکبیر را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعهٔ زندگی‌نامهٔ شخصی و حرفه‌ای امیرکبیر پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب امیرکبیر

«سیاست امیر نسبت به «ملل متنوعه» بر پایهٔ مدارای مذهبی و حق آزادی پرستش و تساوی حقوق اجتماعی قرار داشت و این وجههٔ نظر او را به «روشنفکری» دینی شناخته‌اند. زرتشتیان که جای خود را داشتند، آشوریان و ارمنیان و عیسویان کاتولیک و ارتدکس و پروتستان و صابئیان و تا اندازه‌ای جهودان همه از آن سیاست امیر برخوردار بودند. به‌طورکلی می‌دانیم که شکیبائی مذهبی از بنیادهای کهن فرهنگ ایران است و گرچه گاه سختگیری و آزار و تعصب هم در کار بوده، روی‌هم‌رفته ملل مزبور در کیش خود آزاد بوده‌اند. جنبهٔ تازه و مترقی سیاست امیر، کوشش او در راه تأمین مساوات حقوق اقلیت‌ها و بالابردن مقام اجتماعی آنان می‌باشد. در این رویهٔ آزادمنشانه غیر از عنصر روشن‌بینی، عامل مصلحت سیاسی نیز دخیل بود. این معنی دانسته شده که دولت‌های اروپایی به هرکجا که پایشان باز می‌گردید، پشتیبانی خود را از اقلیت‌ها و از فرقه‌های مختلف دریغ نمی‌داشتند.

در مورد اقلیت‌های مذهبی البته هم‌کیش نیز سبب دیگری بود. این خود موجب شد که روس و انگلیس برای خود حقی در سرپرستی و جانبداری از عیسویان ایران ادعا کنند. درضمن، بی‌تدبیری سیاسی و تبعیض اجتماعی و گاه تحریک دینی، سرود یاد مستان می‌داد. پس دولت می‌بایست شیوه‌ای پیش گیرد که از ناایمنی اجتماعی اقلیت‌ها بکاهد تا آن‌ها تنها پشت و پناه خود را دولت‌های بیگانه ندانند. او به همین منظور اقداماتی انجام داد که چند نکته عمدهٔ آن را می‌آوریم.

میرزا تقی خان امیرکبیر نخستین کسی است که جهت بهبود وضعیت اقلیت زرتشتی و حتی بازگشت پارسیان هند به ایران، تلاشی درخور توجه کرد. وی در راستای چنین سیاستی، با فرستادن میرزا حسین خان که پس از آقاخان نوری به صدارت رسید و به سپهسالار اعظم شهرت یافت، به‌عنوان سفیر به بمبئی، دستور داد که از اتباع ایران حمایت جدی و کامل کند و با رفتاری دوستانه آنان را به حکومت ایران دلگرم و علاقمند سازد؛ چنان‌که میرزا حسین خان نیز در این کار حسن خدمت بروز داد و توانست عده‌ای از زرتشتیان را که ترک ایران کرده بودند، با رغبت به ایران بازگرداند. علاوه‌براین، کنسول مأموریت داشت آمار دقیق و جامعی از ایرانیان مقیم هند فراهم آورد و آن را به تهران ارسال دارد تا جهت آن‌ها تذکره صادر شود.

امیرکبیر در مورد زرتشتیان داخل نیز سعی کرد در جهت برنامهٔ اصلاحی خود، از حقوق ایشان دفاع کند؛ چنان‌که یکی از مهم‌ترین رئوس این رویکرد، بحث رسیدگی به شکایات و دعاوی این اقلیت در سراسر ایران بود. به‌عبارتی چون در عصر قاجار، محاکم شرعی و عرفی در مناطق مختلف، مأمور رسیدگی به جرایم و حل اختلاف‌ها بودند، زرتشتیان نیز به هنگام اختلاف باید به آن‌ها مراجعه می‌کردند و چون یک طرف دعوا، مسلمان و طرف دیگر زرتشتی بود، در بسیار از مواقع احکام برخلاف عدالت و به نفع طرف مسلمان صادر می‌شد. امیر جهت رسیدگی و حل این مشکل، مسئولیت رسیدگی به چنین اختلاف‌هایی را که یک طرف مسلمان و طرف دیگر اقلیتی از مسیحی، یهودی و زردتشتی بود، به دیوان‌خانه عدالت ایران واگذار کرد. همچنین، برای دفاع از حقوق این اقلیت در برابر هنگامه‌طلبان و سوءاستفاده حکام از شرایط مناطق دور، کوشش بسیاری کرد که می‌توان به مورد ملارستم برادر ملا بهرام کلانتر و رئیس طایفه زرتشتیان اشاره کرد. پس از فروکش‌کردن آشوب محمد عبدالله در یزد، عده‌ای با استفاده از عدم واکنش عمومی، به غارت اموال زرتشتیان ادامه دادند، اما این بار با شکایت ملا رستم به امیرکبیر، وی در نامه‌ای به آقاخان - نایب الحکومه یزد - دستور داد:

«به آن عالی‌جاه قلمی می‌گردد که در این باب نهایت اهتمام را به عمل آورده، اموال آن‌ها را تمام و کمال از مرتکبین گرفته و به آن‌ها برساند و ازآنجایی‌که رفاهیت طایفهٔ مزبور را اینجانب طالب است، می‌باید آن عالی‌جاه در هر باب مراقب و مواظب باشید که احدی به ملّا رستم و کسان او به‌هیچ‌وجه من الوجوه، معترض و مزاحم نشده که در کمال آسودگی و فراغت مشغول رعیتی و کاسبی خود بوده، به دعاگویی دوام دولت قاهره اشتغال نمایند.»»