بریده‌هایی از کتاب فاطمه (س) از نگاه علی (ع)

فقط افراد با شخصیت هستند که زنان را تکریم می‌کنند و افراد پَست و فرومایه به زنان اهانت روا می‌دارند.

وای بر آن کس که بر فاطمه و شوهرش امیرالمؤمنین علی ستم کند و وای بر آن کس که به فرزندان فاطمه و شیعیان او ستم کند.

به راستی خانه‌ای بابرکت‌تر از خانه زهرا (س) برای اسلام و مسلمین نمی‌توان یافت که در طول چهارده قرن برای جهان بشریت، نور افشانی کرده باشد و تا ابد نیز از تلألو و درخشندگی آن کاسته نخواهد شد.

رسول خدا (ص) وارد خانه فاطمه (س) شد. فاطمه لباسی از موی شتر بر تن داشت و با یک دست آسیاب را می‌چرخاند و با دست دیگر فرزندش را شیر می‌داد. رسول خدا (ص) از دیدن این حالت منقلب شد و چشمانش پُر از اشک گردید و فرمود: ای دخترم! با تحمل تلخی‌های دنیا به سوی شیرینی‌های آخرت بشتاب. خداوند این آیه را بر من نازل کرده است: و به زودی پروردگارت آن قدر به تو عطا خواهد کرد که خشنود شوی! ‌

اگر محذور نداشتم و نشستن من در کنار مزار فاطمه موجب فاش شدن آن برای افرادی که بر او مستولی شدند نمی‌شد، بر خود لازم می‌کردم که همچون مُعتکفان در اینجا اقامت گزینم و همانند زنان جوان مُرده بر این مصیبت بزرگ ناله و شیون نمایم.

نتیجه خطبه حضرت بسیار جالب و قابل توجه است، بعد از آن خطبه تاریخی جمعی به حضرت فاطمه (س) گفتند: ای دختر رسول خدا، اگر قبل از بیعت با ابوبکر این سخنان را از تو می‌شنیدیم، به هیچ وجه کسی را بر علی (ع) ترجیح نمی‌دادیم! اینجا بود که حضرت در جواب آنان به جریان غدیر خم اشاره کرده و فرمودند: «وَ هَلْ تَرَک أَبِی یوْمَ غَدِیرِ خُمٍّ لِأَحَدٍ عُذْراً.» آیا پدرم رسول خدا (ص) پس از حادثه غدیر خم جایی برای عذر آوردن باقی گذاشته بود؟!

به زودی دخترت به اطلاع تو خواهد رساند که چگونه امت تو دست به دست هم دادند تا او را در هم بکوبند و پایمالش کنند! از او بپرس و سوال پیچش کن و شرح وقایع را از او بخواه، که او در سینه‌اش غم و غصه‌های بسیار نهان دارد. دردهایی در سینه او می‌جوشید که هیچ فرصتی برای گفتن آنها نیافت، و اکنون آنها را با تو در میان خواهد گذاشت! و البته خداوند نیز داوری خواهد کرد که او بهترین حکم کنندگان است.

سروده دیگری از أمیرالمؤمنین (ع) در رثای فاطمه زهرا (س) نقل شده است: نَفْسِی عَلَی زَفَرَاتِهَا مَحْبُوسَةٌ یا لَیتَهَا خَرَجَتْ مَعَ الزَّفَرَاتِ جان من در میان ناله‌هایش محبوس گشته است، ای کاش من نیز به همراه آه و ناله‌ها جان می‌دادم. لَا خَیرَ بَعْدَک فِی الْحَیاةِ وَ إِنَّمَا أَبْکی مَخَافَةَ أَنْ تَطُولَ حَیاتِی. پس از تو خیری در زنده ماندن نیست، از ترس طولانی شدن زندگانی‌ام گریه می‌کنم.

رسول خدا (ص) به مسلمانان می‌فرمود: فرزند داشته باشید که فرزند، گل قلب شما به شمار می‌رود: «اطْلُبُوا الْوَلَدَ وَ الْتَمِسُوهُ فَإِنَّهُ قُرَّةُ الْعَینِ وَ رَیحَانَةُ الْقَلْبِ»؛ فرزند بخواهید و برای به دست آوردن آن تلاش کنید که فرزند، نورِ چشم و گُلِ قلب است.

آری، در خانه فاطمه زهرا (س) تجمّلات به چشم نمی‌خورد، اما آن خانه لبریز از صفا و صمیمیت و مهر و محبت بود و احساس مسئولیت و تعهد در آن موج می‌زد.

أمیرالمؤمنین (ع) هر روز بر سر قبر فاطمه زهرا (س) حاضر می‌شد و او را زیارت می‌کرد. یک روز حضرت منقلب شد و تاب تحمل از دست داد و بر روی قبر افتاد و این اشعار را سرود: مالی مررتُ علی القبورِ مُسلّماً قبرَ الحبیبِ فلا یردُّ جوابی؟ مرا چه شده است که بر روی قبرها توقف می‌کنم، و بر قبر دوست سلام می‌کنم، ولی او جواب سلام مرا رد نمی‌کند؟ یا قبرُ ما لَک لا تجیبُ منادیاً أملَلْتَ بعدی خُلّة الأحباب؟ ای دوست تو را چه شده که جواب سلام ما را نمی‌دهی، آیا بعد از من، از دوستی دوستان خسته و ملول گشته‌ای؟

«خَیرُکمْ خَیرُکمْ لِأَهْلِهِ و أنا خَیرُکمْ لأَهْلِی، ما أکرم النساء إلّا کریم و لا أهانهن إلّا لئیم.» بهترین شما کسانی هستند که با خانواده خویش بهترین رفتار را داشته باشند، و من از همه شما نسبت به خانواده‌ام بهترین رفتار را دارم. فقط افراد با شخصیت هستند که زنان را تکریم می‌کنند و افراد پَست و فرومایه به زنان اهانت روا می‌دارند.

او را از نور عظمت خویش آفریده‌ام و از نسل یکی از پیامبرانم که او را بر سایر پیامبران برتری داده‌ام، قرار خواهم داد. از این نور امامانی متولد خواهند شد که پس از خاتمه یافتن وحی، آنها مردم را به سوی حق هدایت خواهند کرد.

آگاهی از زیبایی‌های یک شخص و معرفت ویژگی‌های مثبت شخصیتی یک فرد، بذر علاقمندی به وی را در دلها می‌پاشد و با عمیق و گسترده شدن این معرفت علاقمندی نیز بیشتر می‌شود و به تدریج فضای دل را تسخیر و کشش خاصی را بین او و شخص مورد علاقه ایجاد می‌کند و در نتیجه رشته محبت وصل می‌گردد.

محبت، میوه معرفت است و امکان ندارد بدون رشد درخت معرفت و آگاهی، شکوفه محبت جوانه زند و یا میوه‌ای به بار نشیند. ممکن است که معرفت به دلایلی منجر به محبت نشود، اما امکان ندارد بدون معرفت (گرچه اجمالی) محبتی پدید آید.

به راستی خانه‌ای بابرکت‌تر از خانه زهرا (س) برای اسلام و مسلمین نمی‌توان یافت که در طول چهارده قرن برای جهان بشریت، نور افشانی کرده باشد و تا ابد نیز از تلألو و درخشندگی آن کاسته نخواهد شد.

وقتی از خدیجه یاد کردیم رسول خدا (ص) منقلب شد و گریست و فرمود: خدیجه! و کجاست همانند خدیجه؟! در شرایطی که مردم مرا تکذیب کردند، خدیجه به من ایمان آورد و تصدیم کرد، و مرا در راه دین خدا یاری نمود و با مال و ثروت خویش کمکم کرد. خداوند متعال به من دستور داد که به خدیجه بشارت دهم که در بهشت خانه ای از زمرد برای وی ساخته شده است که هیچ رنج و زحمتی و ناراحتی در آن نخواهد بود.

آری، از آنچه آسمان بر آن سایه افکنده بود، تنها فدک در دست ما بود که مردمی بر آن بخل ورزیده، و مردمی دیگر سخاوتمندانه از آن چشم پوشیدند، و بهترین داور خداست. مرا با فدک و غیر فدک چه کار؟ در حالی که جایگاه فردای آدمی گور است، که در تاریکی آن، آثار انسان نابود و اخبارش پنهان می‌گردد

گر آن روز ابوبکر به مجرد ادعای فاطمه، فدک را به او پس می‌داد، فردا دوباره فاطمه پیش او می‌رفت و برای همسر خویش خلافت را ادعا می‌کرد و ابو بکر را از مقام خلافت خلع می‌کرد و آن‌گاه أبو بکر هیچ عذر و دفاعی از خود نداشت؛ زیرا ابوبکر پذیرفته بود که فاطمه در آن چه ادعا می‌کند راستگوست و برای اثبات ادعای خود به بینه نیاز ندارد!

در زندگی امیرالمومنین (ع) با زهرای اطهر، به جای فرش‌های نفیس و پرده‌های پُر نقش و نگار، سخن از باز کردن گرهی از مشکلات نیازمندان به میان می‌آمد و دغدغه‌هایشان ترویج دین و آشنایی مردم با معارف اسلام بود. در آن خانه هیچ گاه سُفره پُررونقی گسترده نشد، اما با ایثار و گذشت فوق‌العاده اهل خانه، سُفره‌های فراوانی از نیازمندان رونق گرفت.

امیرالمومنین (ع) فقیر نبود که از اداره یک خانه عاجز بماند. او مرد کار و تلاش بود و با قدرت بازوی خویش چندین زندگی را می‌توانست اداره نماید. علاوه بر اینکه در جنگ‌های متعدد نیز سهمی از غنایم می‌برد که خلأهایی از زندگی را پُر می‌کرد، اما نه او و نه همسرش در قید و بند زندگی عادی گرفتار نبودند، آنها تاب تحمل مشاهده درد نیازمندان را نداشتند و با دیدن دستِ نیازِ یک فقیر، طوفانی در دلهایشان به پا می‌شد که زندگی خویش و نیازمندی‌های خانه را فراموش می‌کردند و برای دستگیری از درماندگان بر همدیگر سبقت می‌گرفتند، و به قدری این فرهنگ در خانه آنها نهادینه شده بود که کودکانشان نیز در این مسابقه نفس‌گیر شرکت می‌کردند.

حضرت فرمود: این نکته را از من بشنو و توجه داشته باش که من جز با دستور پروردگارم سخن نمی‌گویم. هر مردی که در منزل به همسرش کمک کند، در برابر هر یک از موهای بدنش پاداش یک سال عبادت که روزهایش را به روزه‌داری و شب‌هایش را به شب زنده‌داری گذرانده باشد، برای او ثبت می‌شود. و خداوند پاداشی همانند پاداش اهل صبر و داود و یعقوب و عیسی (علیهم السلام) به وی عنایت می‌کند

معنای لغوی فاطمه، بریده شدن و جدایی و منقطع گشتن است. اما از چه چیزی بریده و منقطع گشته است نیاز به توضیح دارد که در کلمات معصومین (ع) به این سوال در سطوح مختلفی پاسخ داده شده است. در حدیث مورد بحث، به بریده شدن حضرت فاطمه (ع) و فرزندانش از آتش جهنم اشاره شده است. در احادیث دیگر به بریده شدن از شرّ و بدی تأکید شده است. امام صادق (ع) به یونس فرمود: آیا می‌دانی چرا فاطمه، فاطمه نامیده شده است؟ عرض کرد: شما دلیل آن را بفرمایید. حضرت فرمود: «فُطِمَتْ مِنَ الشَّرِّ»؛ برای این که از شر بریده شده است. و در بعضی از روایات به بریده شدن دست مردم از معرفت آن بزرگوار اشاره شده است. امام صادق (ع): «وَ إِنَّمَا سُمِّیتْ فَاطِمَةُ لِأَنَّ الْخَلْقَ فُطِمُوا عَنْ مَعْرِفَتِهَا»؛ و فاطمه، فاطمه نامیده شد برای این که مردم از شناخت وی ناتوانند.

معنای لغوی فاطمه، بریده شدن و جدایی و منقطع گشتن است. اما از چه چیزی بریده و منقطع گشته است نیاز به توضیح دارد که در کلمات معصومین (ع) به این سوال در سطوح مختلفی پاسخ داده شده است. در حدیث مورد بحث، به بریده شدن حضرت فاطمه (ع) و فرزندانش از آتش جهنم اشاره شده است. در احادیث دیگر به بریده شدن از شرّ و بدی تأکید شده است. امام صادق (ع) به یونس فرمود: آیا می‌دانی چرا فاطمه، فاطمه نامیده شده است؟ عرض کرد: شما دلیل آن را بفرمایید. حضرت فرمود: «فُطِمَتْ مِنَ الشَّرِّ»؛ برای این که از شر بریده شده است. و در بعضی از روایات به بریده شدن دست مردم از معرفت آن بزرگوار اشاره شده است. امام صادق (ع): «وَ إِنَّمَا سُمِّیتْ فَاطِمَةُ لِأَنَّ الْخَلْقَ فُطِمُوا عَنْ مَعْرِفَتِهَا»؛ و فاطمه، فاطمه نامیده شد برای این که مردم از شناخت وی ناتوانند.

ابن‌شهر آشوب در کتاب «مناقب» می‌نویسد: «رُوِی أَنَّهَا مَا زَالَتْ بَعْدَ أَبِیهَا مُعَصَّبَةَ الرَّأْسِ نَاحِلَةَ الْجِسْمِ مُنْهَدَّةَ الرُّکنِ بَاکیةَ الْعَینِ مُحْتَرِقَةَ الْقَلْبِ یغْشَی عَلَیهَا سَاعَةً بَعْدَ سَاعَةٍ وَ تَقُولُ لِوَلَدَیهَا: أَینَ أَبُوکمَا الَّذِی کانَ یکرِمُکمَا وَ یحْمِلُکمَا مَرَّةً بَعْدَ مَرَّةٍ؟ أَینَ أَبُوکمَا الَّذِی کانَ أَشَدَّ النَّاسِ شَفَقَةً عَلَیکمَا فَلَا یدَعُکمَا تَمْشِیانِ عَلَی الْأَرْضِ وَ لَا أَرَاهُ یفْتَحُ هَذَا الْبَابَ أَبَداً وَ لَا یحْمِلُکمَا عَلَی عَاتِقِهِ کمَا لَمْ یزَلْ یفْعَلُ بِکمَا.» این گونه روایت شده است که حضرت فاطمه (س) بعد از وفات پدر بزرگوارش دائم سر خود را می‌بست، جسمش ناتوان و قوّت خود را از دست داده بود، چشمانش گریان و قلبی سوخته داشت، ساعت به ساعت از حال می‌رفت و به فرزندانش می‌فرمود: کجاست پدر بزرگ شما که شما را گرامی می‌داشت و مرتّب شما را در آغوش می‌گرفت؟ کجاست پدربزرگ شما که از همه مردم بیشتر به شما مهربان بود، نمی‌گذاشت که روی زمین راه بروید، افسوس که پس از این هرگز نخواهم دید پدربزرگ شما در خانه مرا باز نماید و شما را به دوش خود بگیرد، در صورتی که دائم این عمل را انجام می‌داد.

«سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (ص) یقُولُ: إِنِّی سَمَّیتُ فَاطِمَةَ لِأَنَّهَا فُطِمَتْ وَ ذُرِّیتُهَا مِنَ النَّارِ، مَنْ لَقِی اللَّهَ مِنْهُمْ بِالتَّوْحِیدِ وَ الْإِیمَانِ بِمَا جِئْتُ بِهِ» از رسول خدا (ص) شنیدم که می‌فرمود: دخترم را فاطمه نامگذاری کردم؛ زیرا او و فرزندانش از آتش جهنّم دور شده‌اند، مشروط بر اینکه در زمان ملاقاتشان با پروردگار، به توحید پایبند و به آنچه من آورده‌ام ایمان داشته باشند.

سادگی این زندگی و قناعت به حداقل‌ها، خواست زهرای اطهر (س) بود تا به عنوان دختر رسول خدا (ص) وظیفه خود را در ترویج آیین حیات‌بخش اسلام به خوبی انجام دهد، و امیرالمومنین (ع) نیز در مقابل چنین خواستی، خود را خوشبخت‌ترین مرد دنیا احساس می‌کرد.

امام صادق (ع) به یونس فرمود: آیا می‌دانی چرا فاطمه، فاطمه نامیده شده است؟ عرض کرد: شما دلیل آن را بفرمایید. حضرت فرمود: «فُطِمَتْ مِنَ الشَّرِّ»؛ برای این که از شر بریده شده است. و در بعضی از روایات به بریده شدن دست مردم از معرفت آن بزرگوار اشاره شده است.

روابط ما آن چنان صمیمی بود که هر گاه من محزون و اندوهگین می‌شدم چارهٔ آن تماشای چهره فاطمه بود. آری، با نگاه به رخسار فاطمه غم و اندوه من برطرف می‌شد.

کار آماده‌سازی قبر که به پایان رسید، در کنار قبر نشست و در حالی که غم و اندوه آن حضرت را احاطه کرده بود گریست.