بریده‌هایی از کتاب سیروسلوک، منزل چهارم؛ تخلیه (پیراستن)

راه عملیِ تزکیهٔ نفس، در یک کلام، مبارزهٔ منفی و عمل بر خلاف خواست صفات رذیله است.

اگر عمر ما صرف آدم‌شدن و رسیدن به مقام آدمیّت نشود، زندگی چه ارزشی دارد؟ یک عمر خوردن و خوابیدن و تأمین معاش و ارضای غرائز و تمایلات حیوانی، چه مقصود و مطلوبی را دنبال می‌کند؟

ما به این دنیا آمده‌ایم که آدم شویم و اگر برای آدمیّت تلاش نکنیم، عمر ما و زندگی ما هیچ ارزشی ندارد.

توجّه به غیر خداوند متعال و ارزش‌های معنوی، هیچ ثمره‌ای جز گمراهی و تباهی نخواهد داشت. دیگر اینکه اعمال نیکوی انسان، در حالی که قلبش غافل از خداست، پذیرفته نخواهد شد. همچنین هجوم غم، غصه، نگرانی و اندوه در دل آدمی ناشی از رسوخ این ملکه است. گِره‌های زندگی و ابتلا به عقده‌های روحی و دیگر بیماری‌های روانی هم از همین ناحیه نشأت می‌گیرد.

رذیلت پانزدهم: خود کم‌بینی از جمله صفات رذیله، خود کم‌بینی است. در اثر این ملکهٔ ناپسند، آدمی از استعدادهای خود غافل شده، خویشتن را در ترقی و پیشرفت، ناتوان می‌پندارد.

رذیلت هفدهم: اضطراب این صفت ناپسند، بلایی بزرگ است که در دل آدمیان زبانه می‌کشد. دل‌های مضطرب مانند کشتی‌های متلاطم و در شرف غرق شدن هستند که دچار غم و اندوه و ظلمت، توأم با وحشت بسیارند. این قبیل دل‌ها، ثمری جز ضعف نفس، سستی اراده، محرومیّت از قدرت تصمیم‌گیری و هدر دادن استعدادها و ابتکارات ندارند

بنابراین، سیر در تاریخ، به ما می‌فهماند که هرکس در خودسازی و تهذیب نفس نکوشد، در معرض خطر سقوط و انحراف است، گرچه عالم یا متّقی باشد.

قرآن، کتاب اخلاق عملی است.

عقل انسان، حتی اگر مسلمان نباشد، فرمان خودسازی را صادر می‌کند

توصیه می‌شود هنگام دعا، در نماز شب، در توسّل‌ها یا در ماه مبارک رمضان و در وقت افطار، به جای دعا برای دنیا و دست کم در کنار دعاهای مادّی، درخواست اصلی از خداوند سبحان، موفقیّت در خودسازی و تهذیب نفس باشد، همه از خدا بخواهیم که دست ما را بگیرد، معلّم اخلاق ما شود و ما را به مقصود و مطلوب، یعنی مقام آدمیّت، برساند.

قرآن، در یک کلام، کتاب اخلاق است. پیامبر اکرم (ص) نیز معلّم اخلاق و معلّم پرورش و آموزش بشریّت است و مأموریّت دارد که با بهره‌گیری از قرآن، آدمیان را به مقام آدمیّت برساند.

پیامبر اکرم (ص) از جانب خداوند آمده، با معجزه هم آمده، معجزه‌اش هم قرآن است، آن قرآنی که سراسر حکمت است. برای چه آمده؟ آمده است برای اینکه آدم بسازد.

افراد متدیّن، نماز می‌خوانند، روزه می‌گیرند و مقیّد به ظواهر شرع هستند، اما تقیّد به رفع صفات رذیله در بین آنان نادر است، زیرا توجه ندارند که حتی یک صفت رذیله، مانع عاقبت به‌خیری است و از هر نوع بیماری جسمی و از هر میکروب و هرگونه سرطانی، بدتر و خطرناک‌تر است. بسیاری از افراد در این زمینه غافلند و خود را بیمار نمی‌دانند که در پی درمان باشند.

آدم متکبّر، آبروی دیگران را فدای ارضای تکبّرش می‌کند و از اینکه آبروی دیگران را ریخته و صفت رذیله‌اش را ارضاء کرده، خوشحال است

چه‌کسی می‌تواند بگوید من حسود نیستم؟ من متکبّر نیستم؟ من دنیاطلب نیستم؟

باید دل پاک و پاکیزه داشته باشند تا تقوا و عبادات و تقدّس ایشان به کار آید

در روز قیامت، به جز دل پاک، هیچ چیز به درد نمی‌خورد.

اگر انسان تقوا پیشه کند و به دستورات دینی عمل نماید، اگر با خداوند متعال ارتباط عاطفی برقرار سازد و به مخلوقات او خدمت نماید و اگر با قرآن، نماز، دعا و توسّل سروکار داشته باشد و با تضرّع و زاری، آدم‌شدن را از خدا بخواهد، آنگاه خداوند تعالی خود، معلّم اخلاق او می‌شود، دست او را می‌گیرد و به مقام آدمیّت می‌رساند.

گناهان انسان معمولاً از صفات او سرچشمه می‌گیرد؛ مثلاً میوهٔ حسادت، غیبت و آبروریزی؛ میوهٔ تکبّر، تحقیر و کوبندگی؛ میوهٔ بی‌عفتی، فساد و فحشاء؛ میوهٔ دنیاگرایی، خوردن مال حرام؛ میوهٔ ریاست‌طلبی، تضییع حقّ دیگران و میوهٔ کینه‌توزی، تهمت و شایعه‌سازی است.

مداومت بر عبادات، به‌خصوص نماز، انسان را در خودسازی شجاع کرده، قدرت غلبه بر صفات رذیله را به وی می‌بخشد.

همواره قرآن‌کریم بر اقامهٔ نماز پافشاری دارد. اقامهٔ نماز به معنای خواندن نماز در اوّل وقت به جماعت و همراه با تعقیبات و در صورت امکان در مسجد است.

در آیهٔ دیگری می‌فرماید: کسی که عقلانیّت و تفکّر ندارد، نزد خداوند سبحان از هر جنبنده‌ای پست‌تر است: (إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُکمُ الَّذینَ لا یعْقِلُونَ)

توطئهٔ قارون این بود که یک زن فاحشه را تطمیع کرد و به او پول داد تا در میان جمع، به حضرت موسی (ع) تهمت زنا بزند. آن زن طبق نقشه عمل کرد و به تصوّر قارون آبروی موسی را ریخت، امّا خیلی زود پشیمان شد و اعتراف کرد و قارون را رسوا ساخت. حضرت موسی (ع) خیلی حلیم بود، امّا وقتی دید قارون اصلاح‌پذیر نیست و توطئه‌های او دین مردم را به خطر می‌اندازد، به‌ناچار او را نفرین کرد. در اثر این نفرین، زمین، قارون و قصر و ثروتش را بلعید و در خود فرو برد و برای همیشه نابودش کرد.

سیر در تاریخ، به ما می‌فهماند که هرکس در خودسازی و تهذیب نفس نکوشد، در معرض خطر سقوط و انحراف است، گرچه عالم یا متّقی باشد.

بی‌اعتنایی و بی‌تفاوتی نسبت به تخیّل‌ها و توهّم‌ها و عمل بر خلاف آنچه شیاطین درون و شیاطین برون از انسان می‌خواهند، در زمینهٔ رفع صفات رذیله، تأثیر به‌سزا دارد.

جداَ تهذیب نفس را از خدا بخواهیم.

مشرک، قابلیت بهره‌مندی از عفو خداوند را از دست می‌دهد و خدا او را نمی‌آمرزد

توجّه به غیر خداوند متعال و ارزش‌های معنوی، هیچ ثمره‌ای جز گمراهی و تباهی نخواهد داشت. دیگر اینکه اعمال نیکوی انسان، در حالی که قلبش غافل از خداست، پذیرفته نخواهد شد.

از این‌رو توصیه می‌شود هنگام دعا، در نماز شب، در توسّل‌ها یا در ماه مبارک رمضان و در وقت افطار، به جای دعا برای دنیا و دست کم در کنار دعاهای مادّی، درخواست اصلی از خداوند سبحان، موفقیّت در خودسازی و تهذیب نفس باشد، همه از خدا بخواهیم که دست ما را بگیرد، معلّم اخلاق ما شود و ما را به مقصود و مطلوب، یعنی مقام آدمیّت، برساند.

مداومت بر نماز و اهتمام به سجده‌های طولانی هم در رفع یا دست کم کنترل تکبّر، مؤثر است.