بریده‌هایی از کتاب اسطوره و نماد در ادبیات و هنر

ستاری: برای من، پازولینی از آن مقوله‌های سینمایی که می‌گویم نیست. تارکوفسکی یک چیز دیگر است. فیلم تارکوفسکی از جهت زیبایی‌شناسیِ فیلم، فیلم نیست، ابزاری است برای بیان آن مقصودِ رمزی. فیلم باید مستقل باشد. باید زبان خودش را پیدا کند، نباید بگیرد. در مملکت ما کسی که از عهدهٔ این کار برمی‌آید ناصر تقوایی یا کیمیاوی است.

پرویز کیمیاوی. آن‌که فیلم مغول‌ها و باغ سنگی را ساخت. آن‌ها زبان سینما را بلدند. موضوع را به خدمت زبان می‌گیرند، نه این‌که سینما بیاید به خدمت آن درآید. آن کاری که تارکوفسکی می‌کند بسیار زیباست، اما از مقولهٔ فیلم خارج است.

ستاری: بسیار خوب است. ژان کوکتو تفسیر اسطوره‌ای می‌کند. این مهم است. ژان کوکتو یک چیزی را می‌گیرد، مثلاً اُزیریس را می‌گیرد، می‌شود ماشین دوزخی. ولی اگر کسی نداند ماجرا چیست، اصلاً احتمال نمی‌دهد ماجرا این‌طور است. کوکتو بالکل همه‌چیز را منقلب می‌کند. این‌جا اُرفه و اُزیریس مغلوب حاکمان دوزخ نمی‌شوند، بلکه آن‌ها را مغلوب می‌کنند. کار بزرگ کوکتو تفسیر اسطوره است به زبان امروز.

این‌که آن‌قدر اسطوره‌ها بر ما سیطره پیدا کرده‌اند که به جای ما می‌اندیشند

آن‌قدر اسطوره‌ها بر ما سیطره پیدا کرده‌اند که به جای ما می‌اندیشند

چیزی که ما باید تمیز بدهیم و تمیز نمی‌دهیم، این است که هر چیزی ریشه در گذشته ندارد. این خاصیت کسانی است که شیفتهٔ ایران باستان‌اند. متأسفانه این آدم‌ها همه‌چیزشان از این اندیشه ریشه می‌گیرد. اگر شما خلافش را بگویید، گردن‌تان را از قفا می‌زنند. من بارها این آدم‌ها را دیده‌ام. این‌ها معمولاً از راه زبان‌شناسی وارد اسطوره‌شناسی می‌شوند.

این‌که واقعاً اسطوره می‌تواند زبان رمزی داشته باشد، یکی از تبعات مدرنیته است. در واقع، آدم‌های امروزی از این دید به اسطوره نگاه می‌کنند. این برای آن‌ها، یعنی اسطوره‌باورها، واقعیت است. همین است که هست. همان‌جور که گفتم به شما. شخصی به من گفت آن‌جا که شما گفتید ماهی رمز فلان چیز است اشتباه می‌کنید. ماهی همین ماهی است و یونس رفته است توی دهن ماهی. اما اگر شما فکر می‌کنید که ماهی معنایش این است، همان‌طور که رمز ماهی را می‌بینید و تفسیر می‌کنید و می‌خواهید آن را بر این قصه منطبق کنید، این از تبعات مدرنیته است.