بریده‌هایی از کتاب شرح منازل هفتگانه‌ی سیروسلوک (مقدمه: سلوک معنوی در پرتو نور قرآن و عترت)

اگر انسان قدم در راه نهد و به سوی لقای معبود خویش حرکت نماید، فضل و رحمت بی‌منتهای حق تعالی شامل حال او خواهد شد و نصرت و یاری خداوند منّان را در مسیر حرکت مشاهده خواهد کرد

خداوند متعال در این آیات شریفه می‌فرماید: یا رسول‌الله که عبای نبوّت به دوش تو آمده است، از این دستورالعمل کمک بگیر: اوّل: شب‌زنده‌داری؛ (قُمِ اللَّیلَ إِلاَّ قَلیلا) دوّم: نماز شب (تهجّد)؛ (إِنَّ ناشِئَةَ اللَّیلِ هِی أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قیلا) سوّم: تمسّک به قرآن؛ (وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتیلاً). چهارم: اراده؛ (إِنَّ ناشِئَةَ اللَّیلِ هِی أَشَدُّ وَطْئاً) پنجم: قاطعیت در گفتار؛ (وَ أَقْوَمُ قیلا) ششم: فعّالیت مدام؛ (إِنَّ لَک فِی النَّهارِ سَبْحاً طَویلاً) هفتم: ذکر مدام؛ (وَ اذْکرِ اسْمَ رَبِّک) هشتم و نهم: دعا و انقطاع الی الله؛ (وَ تَبَتَّلْ إِلَیهِ تَبْتیلاً) دهم: توکّل؛ (رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَکیلاً) یازدهم: صبر؛ (فَاصْبِرْ عَلی ما یقُولُون) دوازدهم: سعهٔ صدر؛ (وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمیلا)

دخترم در وقت خواب یک ختم قرآن بخوان، یک حج و عمره به جا بیاور و مؤمنین و ملائکه و انبیاء را نیز از خود راضی کن. حضرت فاطمهٔ زهرا (س)به پدر گفتند: پدر جان فرمودهٔ خویش را تفسیر کنید. ایشان فرمودند: اگر در موقع خواب سه مرتبه سورهٔ توحید را بخوانی، یک ختم قرآن خوانده‌ای. ذکر شریف «سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر»، ثواب یک حج و عمره را دارد. گفتن ذکر «اللهم اغفر للمومنین و المومنات و المسلمین و المسلمات الاحیاء منهم و الاموات»، رضایت مؤمنین و مؤمنات را در بر دارد و ذکر شریف «اللهم صل علی محمد و ال محمد و علی جمیع الانبیاء و المرسلین و الملائکة المقربین» با رضایت انبیاء و ملائکه همراه است.

امام هفتم حضرت موسی بن جعفر (ع)می‌فرمایند: «إِیاک وَ الْکسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّهُمَا یمْنَعَانِک مِنْ حَظِّک مِنَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ» یعنی تنبلی، خمودگی و کسالت، مانع کسب خیر دنیا و آخرت می‌شود.

«سیر و سلوک» واژه‌ای مقدّس و نورانی است که در هر عصر و زمانی، طالبان معرفت و تشنگان معنویّت که محبّت خداوند را در دل خود و عشق او را در سر می‌پرورانده‌اند، به سوی خود جذب کرده است. گام برداشتن در راهی که آدمی را به معبود خویش وصل می‌کند و رسیدن به لقای الهی، خواستهٔ قلبی مؤمنان حقیقت طلب و گمشدهٔ بسیاری از انسان‌های تکامل خواه است. پیامبر اکرم (ص)می‌فرمایند: «لَیسَ لِلْمُؤْمِنِ رَاحَةٌ دُونَ لِقَاءِ اللَّه»

از نظر قرآن کریم، انسان در حرکت به سوی پروردگار هستی است و منتهای این سیر که در مسیری پر رنج و پر مشقّت واقع شده است، خداوند متعال می‌باشد: (یا أَیهَا الْإِنْسانُ إِنَّک کادِحٌ إِلی رَبِّک کدْحاً فَمُلاقیهِ) آیات دیگری نیز به همین مضمون در قرآن کریم وجود دارد که بازگشت انسان را به سوی خود خداوند بر می‌شمرد و انتهای مسیر حرکت او را مقام عنداللّهی می‌داند.

امام صادق (ع)می‌فرمایند: «مَنْ أَحَبَّ لِقَاءَ اللَّهِ أَحَبَّ اللَّهُ لِقَائَهُ» خداوند متعال بر اساس فضل و رحمت خود، هدایت سالک را بر عهده گرفته و با تدابیری حکیمانه، مانع سقوط و گمراهی وی می‌شود. مقصود حق تعالی از ارسال رسل و انزال کتب آسمانی، راهنمائی طالب حقیقت و یاری او جهت موفقیت در مسیر حرکت بوده است. آخرین راهنمای حرکت انسان، پیامبر خاتم (ص)می‌باشد که با کامل‌ترینِ ادیان و برترینِ کتاب‌های آسمانی به سوی بندگان فرو فرستاده شده است.

اگر نامهٔ پر محتوائی را به طفلی بدهند و بگویند در مقابل یک انسان بزرگ بخوان و آن بچه نامه را بخواند، کار خوبی است، امّا از محتوای نامه بهره‌ای نمی‌برد و صرفاً نزد آن بزرگ تقرّبی پیدا می‌کند و مستحقّ پاداش می‌گردد. خواندن دعا هم اگر فقط با زبان باشد برای سالک به همین صورت است.

امیرالمؤمنین (ع)در روایتی می‌فرمایند: شقی‌ترینِ افراد کسی است که دین خود را به دنیای دیگران بفروشد:

خضوع یعنی رعایت ادب ظاهری در نماز و خشوع یعنی ادب دل و همراهی دل در نماز.

فرزندم، اگر دنیا می‌خواهی نماز شب، اگر آخرت می‌خواهی نماز شب، اگر هم دنیا و هم آخرت را می‌خواهی، نماز شب.

یکی از دانشگاه‌های قلب آمریکا، مجله‌ای به نام مجلّهٔ قلب منتشر می‌کند. در یکی از شماره‌های آن مجلّه آمده است که لجّهٔ دانشگاه قلب اعلام کرده‌اند: اگر کسی قرآن را با ترتیل بخواند یعنی نه بلند بلند، نه آهسته آهسته، نه تند تند و با آهنگ خاص خودش بخواند، قرآن در مغز و اعصاب و در قلب او تأثیر به‌سزایی خواهد گذاشت. حتّی اگر کسانی که اضطراب قلب و اعصاب دارند، به زمزمهٔ قرآن گوش فرا دهند، رفع اضطراب و نگرانی از آنها می‌شود.

سالک برای عروج به مقامات عالیهٔ عرفانی، محتاج تمسّک به دو بال «قرآن» و «ولایت» است.

(إِنَّ ناشِئَةَ اللَّیلِ هِی أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قیلاً)؛ یعنی اگر ارادۀ قوی و تقویت اراده می‌خواهی تا در کار خود موفّق باشی، اگر می‌خواهی این راه پرمشقّت و سختی که در پیش داری، تو را از پا در نیاورد، نماز شب و تهجّد بهترین طریق تقویت اراده است. ثمره و نتیجهٔ نماز شب در آیه‌ای دیگر برای آن حضرت تشریح شده است. آنجا که می‌فرماید: (وَ مِنَ اللَّیلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَک عَسی أَنْ یبْعَثَک رَبُّک مَقاماً مَحْمُودا) در این آیهٔ شریفه،‌ خداوند رسول اکرم (ص)را به تهجّد، قیام به عبادت در شب و انجام دادن نافله‌های خاصی امر می‌کند و می‌فرماید: «به واسطۀ نماز شب به تو مقام محمود یعنی موفّقیت در رسالت و شفاعت در آخرت عنایت می‌کنیم.»

راهکار دوّم برای تقویت اراده عمل به دستورالعمل سورهٔ مزّمّل است. باید دانست که همین دستورات بسیار در تقویت ارادهٔ انسان مؤثّر است. مخصوصاً بیداری در شب و راز و نیاز با خدای سبحان، اراده‌ای قوی برای انسان به ارمغان می‌آورد. آن چنان که می‌فرماید: (إِنَّ ناشِئَةَ اللَّیلِ هِی أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قیلا)

از اذکار پیامبر اکرم (ص)که بدان خیلی اهمیت می‌دادند و به‌ویژه در خلوت شب‌ها و حالات معنوی زمزمه می‌فرمودند، این دعا بود: «اللَّهُمَّ وَ لَا تَکلْنِی إِلَی نَفْسِی طَرْفَةَ عَینٍ أَبَدا»، یعنی ای پروردگار من! مرا یک لحظه به خود وامگذار.

امام صادق (ع)می‌فرمایند: «مَنْ أَحَبَّ لِقَاءَ اللَّهِ أَحَبَّ اللَّهُ لِقَائَهُ»

بنابر فرمایش مولای متقیّان حضرت علی (ع)، ایمان دارای چهار ستون و یا چهار رکن است و بدون حتّی یکی از آن ارکان، ناقص می‌شود. رکن اوّل آن است که پناه انسان در زندگی خدای سبحان باشد و به هیچ موجود دیگری به غیر از او تکیه نکند. رکن دوّم اینکه آدمی امورات خود را به خداوند متعال واگذار نماید. رکن سوّم، راضی بودن انسان به مقدّرات الهی و پذیرش قضای خداوند است. رکن چهارم آن است که بنده، تسلیم اوامر خدای تعالی باشد.

طالب معرفت باید قبل از نماز صبح، نماز شب بخواند و پس از اقامهٔ نماز صبح (حتّی المقدور به جماعت)، دقایقی به تلاوت قرآن شریف بپردازد و در ابتدای روز، با قرآن کریم انس بگیرد. بعد از آن، یک توسّل روزانه به محضر مقدّس چهارده معصوم (ع)، داشته باشد. پیامبر اکرم (ص)و حضرت زهرا (س)را با زیارات مختصری که در کتاب مفاتیح الجنان آمده است، زیارت کند و زیارت جامعۀ کبیره را بخواند.

امام مجتبی (ع)می‌فرمایند: اگر می‌خواهی عزّت و هیبت و شخصیت داشته باشی، باید از لباس ذلّت معصیت بیرون بیایی و لباس عزّت اطاعت را بر تن کنی. اگر می‌خواهی نزد دوستان خود عزیز و در نظر دشمنان با شخصیّت و با ابهّت باشی، اگر می‌خواهی همه از تو حساب ببرند، اگر می‌خواهی شخصیّت اجتماعی داشته باشی، اگر می‌خواهی در میان مردم با آبرو زندگی کنی، اگر می‌خواهی محبّت تو در قلب همه نفوذ کند و کلامت نافذ باشد، باید این عزّت را از راه عبادت به دست بیاوری و لباس ذلّتِ گناه را از تنت خارج کنی.