بریده‌هایی از کتاب بازگشت از شوروی

مردم آن‌قدر از مواهب زندگی محروم بوده‌اند که به چیز کم نیز رضایت می‌دهند. وقتی همسایهٔ آدم وضعی بهتر از خود آدم نداشته‌باشد ناچار به آنچه دارد راضی خواهدبود. فقط پس از تجربه‌های بسیار پخته و دقت‌های عمیق است که اختلافات برای آدم ظاهر خواهدشد.

«آلبرت انیشتن» دربارهٔ گاندی گفته است: «تأثیر معنوی گاندی بر مردم متفکر بادوام‌تر از آن خواهدبود که به نظر مردم عصر ما می‌آید؛ عصری که در تأثیر قدرت محض مبالغه می‌کند. ما از اینکه سرنوشتْ ما را با چنین مرد روشن‌بینی هم‌زمان ساخته‌است، سپاسگزار و خوشحالیم؛ مردی که بیدارگر نسل‌های آینده است.»

از بالا تا پایین درجاتِ اجتماعِ تجدیدنظرشدهٔ شوروی، فرمانبردارترین و بی‌غیرت‌ترین و سربه‌راه‌ترین و پست‌ترین اشخاص، معروف‌ترین و خوشبخت‌ترین افرادند.

وقتی هنر به تعصبی گردن نهاد که در اجتماعی مسلط است، گرچه این تعصب ناشی از عاقلانه‌ترین و سالم‌ترین اصول عقاید باشد، باز هم هنر را ازدست‌رفته باید شمرد؛ چون در چنین وضعی هنر به خوابِ «مطابق دستور کارکردن» فرومی‌رود. آنچه را انقلاب پیروزمند می‌تواند و باید به هنرمند خویش عرضه بدارد، قبل از هرچیز، آزادی است.

آنچه را انقلاب پیروزمند می‌تواند و باید به هنرمند خویش عرضه بدارد، قبل از هرچیز، آزادی است. بدون آزادی، هنر، هم معنای خویش را ازدست‌خواهدداد و هم ارزش خویش را.

به محض اینکه انتقاد بلنگد و دیگر قدرت بیان آزاد را نداشته‌باشد، فرهنگ به مخاطره افتاده‌است.

اکنون که انقلاب پیروز شده‌است، اکنون که انقلاب استقرار یافته، اکنون که برای همه خودمانی و عادی شده و پیمان عدم تعرض بسته شده و به عقیدهٔ برخی به‌صورتی عقلایی درآمده‌است، اکنون کسانی هستند که هنوز آن خمیرمایۀ‌انقلابی تحریک‌شان می‌کند و به عمل وادارشان می‌کند؛ کسانی که تمام این رجحان‌ها و گذشت‌های استقبال شده را به مخاطره انداختن انقلاب تلقی می‌کنند! اکنون همهٔ این اشخاص در شوروی مزاحم‌اند، منفورند یا محکوم به نیستی‌اند.

بعد از تصویب اولین برنامهٔ جامع صنعتی، اقتصاد فرمایشی یا دستوری جایگزین اقتصاد رقابتی روسیه شد. مؤسسات و شرکت‌های خصوصی و بانک‌ها، ملی اعلام شدند و برنامه‌ای ضربتی برای توسعهٔ صنایع سنگین اجرا شد. این اقدامات جملگی با توسل به زور و خشونت پیگیری می‌شد. برای نیل به این هدف، تمامی جامعهٔ شوروی بسیج شده و دستورات و وظایف بعضاً غیرعملی به آن‌ها واگذار شده‌بود. از هر بخشی در کارخانه‌ها و کارگاه‌ها گرفته تا تک‌تک افراد در این برنامه سهیم بودند و دولت و دستگاه‌های قهری و کنترلی آن از طریق تبلیغ، تدوین برنامه و اجبار این اهداف را پیگیری می‌کرد.

مبارزه‌های او در جهت آرمان‌های طبقهٔ کارگر چنان عمیق و اثربخش بود که توجه کارگران و کمونیست‌های جهان و نیز اکثر روشنفکران را به خود معطوف کرده‌بود. از همین رو، بسیاری از تحلیل‌گران و فعالان اجتماعی و سیاسی در آن دوره با امیدی مضاعف عملی‌شدن سوسیالیسم را در چنین بعد وسیعی به نظاره نشسته‌بودند و در برابر بیشتر تصمیم‌ها و اتفاقات در جریان__ به‌خاطر امیدهایی که به آیندهٔ سوسیالیسم در جهان داشتند__ سکوت کردند. آنها با دیدهٔ اغماض به حوادث می‌نگریستند و امیدوار بودند که خطاها و اشتباهات در برابر آنچه در شرف وقوع است، هزینه‌ای باشد که به نتیجهٔ نهایی آن می‌ارزد.

بعد از شکست روسیه در جنگ جهانی اول، موج بزرگی از نارضایتی بین دهقانان، کارگران و سربازان شکل گرفت که بلشویک‌ها در آن نقش چندانی نداشتند اما با شکل‌گیری گروه‌های معترض کارگری و دهقانی در طول انقلاب فوریه، بلشویک‌ها توانستند در این گروه‌ها نفوذ کنند و رهبری این جریان‌های معترض را به عهده بگیرند. دامنهٔ این اعتراض‌ها فراتر از مرزهای روسیهٔ امروزی بود؛ پانزده کشور کنونی، در آن دوره، جامعه‌ای را به نام اتحاد جماهیر شوروی تشکیل دادند