بریده‌هایی از کتاب از سقراط تا سارتر: فلسفه برای همه

تنها خرد راستین این است که خود بدانید که چیزی نمی‌دانید.

افلاطون ۸ سال در نزد سقراط شاگردی کرده بود. اگرچه وی از اوان کودکی‌اش سقراط را چونان دوست خانوادگی می‌شناخت.

اطاعت از قانونی که به زیان انسان است، حماقت است.

«من از این دورویی و حماقت خسته شده‌ام. تا کی جملات بی‌خاصیت و بی‌خطر سر هم کنم و مواظب گفتار و کردار خود در برابر سانسور باشم. من در آلمان کاری نمی‌توانم انجام دهم... در آلمان آدم فقط می‌تواند با خودش کاذب باشد.»

وقتی فضای کوچکی را که من پر کرده‌ام و حتا فضایی که در دیدرس من است، در نظر می‌آورم که در گستره بی‌کران فضایی که من از آن بی‌خبرم و او از من بی‌خبر است محصور شده، هراسان و مبهوت می‌شوم که چرا در اینجا هستم و نه جای دیگر، چرا اکنون آمده‌ام و نه وقت دیگر؟

من چونان وجود آگاه در زیست جهانی زندگی می‌کنم که احساس می‌کنم بیهوده در آن پرتاب شده‌ام

تاریخ قتلگاهی است که در آن سعادت انسان‌ها، خرد دولت‌ها و فضیلت افراد قربانی شده است.

پول... وفاداری را به بی‌وفایی، عشق را به تنفر، تنفر را به عشق، فضیلت را به پلیدی، پلیدی را به فضیلت، بنده را به سرور، سرور را به بنده، حماقت را به هوشمندی، هوشمندی را به حماقت تبدیل می‌کند.

شخص ناآگاه می‌کوشد زندگی کند تو گویی مرگ واقعی نیست. او می‌کوشد از واقعیت بگریزد.

روراست نبودن با خود کوشش برای گریزاز آزادی است

چه رهبران و چه مردم، نادان و فاسداند، بدون دانش راستینی از خودشان یا از جهان، به انگیزه حرص، قدرت و نفس‌پرستی. آنان در قید زنجیر جهل و شهوات، زنجیر تحریک مردم بر له یا علیه مسائل زودگذر، باور داشتن به ایدئولوژی‌هایی هستند که چیزی جز توهمات، سایه‌های زودگذر روی دیوار غار نیستند.

تمامی شخصیت‌ها زیر سلطه عقل نیستند. افلاطون با تکیه به نظریه فیثاغورث مبنی بر سنخیت سه‌گانه انسان‌ها، این نظریه را بسط می‌دهد که به‌موجب آن سه سنخ روح یا شخصیت وجود دارد. هریک زیر سلطه عنصر متفاوتی است که تکمیل آن هدف اوست. روحی که زیر سلطه عقل است میل دارد به حقیقت و حکمت دست یابد؛ نوع دیگر انسان هم هست که زیر سلطه عنصر ارادی است و تنها برای موفقیت و شهرت زندگی می‌کند؛ وانسانی هم هست که شخصیت او زیر سلطه امیال شهوانی اوست که فقط برای پول و دستاورد مادی زندگی می‌کند.

کارل مارکس اما با این تلقین که نظرات خودش قدر مشترکی با ادعاهای دینی دارد به وحشت می‌افتاد. اعتقاد دینی برای مارکس، به معنای اعتقاد به خدای فراطبیعی، به وحی الاهی و مسیح بود و مارکس خداناباور بود و این عبارت وی مشهور خاص و عام است: «دین افیون توده‌هاست.»

اگزیستانسیالیست‌ها می‌گویند ما پشت در ماندگان تاریخ هستیم. ما دیگر نه حسّ ریشه داشتن در گذشته معنادار را داریم و نه خودمان را به‌عنوان حرکت‌کننده به‌سوی آینده‌ای معنادار می‌بینیم. در نتیجه ما نه به گذشته تعلق داریم و نه به حال و نه به آینده.

در داستان ژان‌پل سارتر عصر خرد (۱۹۴۵) قهرمان او، ماتیو، یک استاد فلسفه فرانسوی که علیه ارتش آلمان در جنگ دوم جهانی برای زندگی خود پیکار می‌کند، فلسفه آزادی انسانی سارتر را اعلام می‌دارد: او آزاد بود، آزاد برای هر چیز، آزادی عمل مانند جانوری یا مانند ماشین... او می‌توانست آنچه می‌خواست انجام دهد، هیچ‌کس حق نداشت او را نصیحت کند... او در سکوتی مهیب تنها بود، آزاد و تنها، بدون عذری؛ محکوم بود بدون عذری تصمیم بگیرد، محکوم بود که بدون هیچ چاره‌ای تصمیم بگیرد، محکوم بود که برای همیشه آزاد باشد.

سارتر چه‌کار کرده است؟ او مرا از آزادی به دلهره انداخته است. به گفته سارتر من در واقع آزاد هستم اما آزادی من آزادی وحشتناکی است. من به‌تنهایی انتخاب می‌کنم و مسئول هر چیزی می‌باشم که هستم، انجام می‌دهم یا می‌اندیشم. اما من انتخاب نکرده‌ام که آزاد باشم. چونان وجود آگاه، من محکومم که آزاد باشم.

انگارش معرف پایین‌ترین پله نردبانِ خط انفصالی شناخت است. اعیان آن، پایین‌ترین درجه حقیقت را دربر دارند. این مرحله شناختی است که در آن فعالیت ذهنی در حداقل است، همچون در آگاهی چیزهایی نظیر سایه‌ها، پس‌تصویرها، بازتاب‌ها در آب یا در آینه‌ها یا در سطوحِ صاف و شفاف. نمونه‌های دیگر مرحه انگارش، توهماتِ بصری، رؤیا ـ تصورات، تخیلات، جلوه‌های مرزی ظریف در نقطه بیداری یا نقطه به خواب رفتن‌اند.