بریده‌هایی از کتاب جامعه‌شناسی دین

جادوگران نیز کارگزاران دست تنهایی‌اند که در برابر نوسان‌های روزمره تقاضای خدماتشان آسیب‌پذیرند، ولی به هر روی، آن‌ها از طریق همپیوستگی‌های مذهبی می‌توانند نظریه‌هایی را در باره قدرت‌هایی که باز می‌نمایند ارائه کنند و از این طریق تقاضای منظم‌تری را برای کار و خدماتشان ایجاد کنند. کشیشان و کاهنان نیز می‌توانند به مفاهیم قدرتمند و خدایانی جهانی توسل جویند و از این راه مؤمنان را به وفاداری و حمایت از خودشان وادار سازند. بدین‌سان، رشد تخیل مذهبی تحت تأثیر منطق منافعی تحقق می‌یابد که با افکار بیان شده و سرانجام با همین افکار دچار محدودیت می‌شود.

هر چه یک جهان‌بینی مذهبی عقلانی‌تر شده باشد، تناقض‌هایی که همین جهان‌بینی می‌آفریند شدیدتر می‌شوند و در نتیجه، محرک نوسازی مذهبی نیرومندتر می‌گردد.

به نظر وبر، عقلانی‌سازی از «عقلانیت» عملی که ویژگی جهانی جستجوی تسلط عمل‌گرایی بر حوادث عادی زندگی انسان است، و نیز از فرهنگ منحصربه‌فرد (و از بسیاری جهات نابخردانه) «عقل‌گرایی» غربی که می‌کوشد زندگی همه انسان‌ها را با یک رشته معانی یکسان سازگار سازد، بسیار متفاوت است.