بریده‌هایی از کتاب حکمت هنر هند

حکمت شرقی و فلسفهٔ یونانی در برخی از بنیادی‌ترین مبانی نظری وجوه مشترکی باهم دارند؛ همچون ایده و نظریهٔ وحدت وجود، که هم شاه‌بیت معانی در اوپانیشادها (بزرگ‌ترین کتاب حکمت هندو) است و هم در اندیشه‌های فلاسفهٔ بزرگی چون هراکلیت (کاپلستون، ۱۳۶۸: ۵۵)، افلاطون، و فلوطین حضوری بارز دارد. سروپالی راداکریشنان، متفکر بزرگ هندی، برخی از این اشتراکات و تشابهات، من‌جمله «نوس» و «آتمن»، را در کتاب تاریخ فلسفهٔ غرب و شرق مورد تأمل و تأکید قرار داده است (راداکریشنان، ۱۳۸۲: ۷). این اشتراک معانی در حوزهٔ هنر و زیبایی نیز حضور دارد. برای مثال، میمزیس، که بنیاد ایده و نظریهٔ هنر در اندیشهٔ یونانیان به‌ویژه با رویکرد معنوی فلوطین است، در هند با عنوان سادرشیا نمایانگر نوعی سیر و سلوک معنوی در خلق آثار هنری است.

این را نیز گوید که هر گلی از آن امشاسپندی است و باشد که گوید: مورد و یاسمن هرمزد را خویش است، و یاسمن سپید بهمن را، و مرزنگوش اردیبهشت را و شاه اسپرغم شهریور را، پلنگ‌مشک سپندارمذ را و سوسن خرداد را، چمبگ امرداد را، بادرنگ دی ـ به ـ آذر را، و (آذر) یون آذر را، و نیلوفر آبان [اناهیتا] را، و مروسپید خور را، نرگس ماه را، بنفشه تیر را، میزورس گوش را، و کاردک دی ـ (به ـ مهر) را، (گل) همیشه‌بشکفته مهر را، و خیری‌سرخ سروش را، و نسترن رشن را، بستان‌افروز فروردین را، سنبل بهرام را، و خیری‌زرد رام را، بادرنگ‌بویه باد را، شنبلید دی ـ (به ـ دین) را، گل یکصدبرگ دین را، همیشه‌بهار ارد را، آلاله اشتاد را، هوم سپید آسمان را، بانو اسپرغم زامیاد را، کرکم ما را سپند را، مرو اردشیران انغران را.

یکی از القاب و صفات بی‌شمار شیوا، نترجه یا رب‌النوع رقصندگان و بازیگران است؛ رب‌النوعی که در بینش هندوان با رقص خود قدرت ازلی پروردگار را به تجلی می‌گذارد. رقص‌های متعدد و متفاوت او، از حیث عدد، بی‌حساب است، اما مهم‌ترین و مشهورترین آن‌ها عبارت‌اند از: رقص شامگاهی، رقص تنداوا، و رقص ندانتا.

آگنی سرپرست والای قربانی، شعلهٔ بزرگ سنن و مراسم، عطاکنندهٔ ثروت بی‌پایان، و نیز روزی و فرزند نرینه به تقدیم‌کنندهٔ نذورات، سرور جمعیت‌های بسیار، سرور خانه و روحانی شادی‌بخش، حامی جنگاوران، موجود جاویدان، تدهین‌شده با شیر خالص، و بیننده و خردمند است.

این کتاب، که برآمده از مجموعه مطالعات مؤلف در سه حوزهٔ حکمت و اندیشه، حکمت هنر و زیبایی‌شناسی، و درنهایت ارتباطات گستردهٔ هنر و معماری ایران و هند است، به تبیین عمیق‌ترین ارتباطات فرهنگی و تمدنی میان دو فرهنگ عظیم ایرانی و هندی پرداخته است.

هند حامل شرقی‌ترین و در عین حال گسترده‌ترین حوزهٔ جغرافیایی فرهنگ شرقی است. ردّپای بسیاری از بنیادی‌ترین اصول حکمی هند، چون دهیانه، را می‌توان در خاور دور یافت (که در چین به چَن و در ژاپن به ذِن تبدیل شد) و نیز رد‌ّپای عمیق بودا و تعالیمش؛ و این در حالی است که کنفوسیوس و شینتوئیزم در هند کمتر رد‌ّپا یا حتی نامی دارند.