بریده‌هایی از کتاب هنر و رسانه

اگر کسی را بی‌دلیل برای خودمان بزرگ کنیم، راه تفکر خود را بسته‌ایم.

در آن مجلس رو به امام صادق (ع) کرد و گفت: چرا وقتی دوستان شما در جلسه‌ای می‌نشینند، نمی‌توانند عقیده‌شان را مخفی کنند، و در همان جلسهٔ اول زود ولایت‌شان را لو می‌دهند؟ امام هم نه گذاشت و نه برداشت، جواب را گذاشت در کاسهٔ آن ملعون و فرمود: «لِحَلَاوَة الْإِیمَانِ فِی صُدُورِهِمْ» به خاطر شدت شیرینی ایمان در سینه‌هایشان است. نمی‌توانند خودشان را نگه دارند.

امیرالمومنین (ع) می‌فرمایند: «إِجتِنابُ السَّیئاتِ أولی مِن إِکتِسابِ الحَسَناتِ، خطا نکردن، از کار خوب کردن مهم‌تر است».

اگر امروز در جهان می‌توانند مسلمانان را تروریست معرفی کنند، چون ما رزمنده‌ها و فرهنگ جهاد جاری در دفاع مقدس را به جهانیان عرضه نکرده‌ایم؛ عُرضهٔ این‌کار را نداشتیم. آینده روشن خواهد کرد که تاریخ، هنرمندان این عصر را چگونه محاکمه خواهد کرد.

اگر رسانه بخواهد منویات امام (ره) و مقام معظم رهبری را پیاده کند، باید مدیرانی داشته باشد که لااقل از چهار آگاهی اساسی برخوردار باشند. اولاً در حد اطمینان برانگیزی، اسلام‌شناس باشند. مثلاً از بُن دندان خط فکری امام (ره) را درک کرده باشند. و منویات مقام معظم رهبری را عمیقاً بفهمند. ثانیاً انسان‌شناس باشند؛ اعم از فردی و اجتماعی. باید مخاطب رسانه را بشناسند. عالمانه از جامعه و انسان مخاطب خبر داشته باشند. ثالثاً رسانه‌شناس باشند، و کارکردهای رسانه را بشناسند. البته نه آن‌گونه که غربی‌ها برای ما دیکته کرده‌اند، بلکه شناختی عمیق از کارکردهای رسانه بر مبنای شرایط، مقتضیات و نیازهای امروز جامعه. رابعاً هنرشناس و یا هنرمند باشند، و حتماً هنرمندان را هم بشناسند.

مرحوم شاه‌آبادی فرموده بودند: «روح‌الله، واقعاً روح‌الله است. نشد یک روز ببینم که ایشان بعد از بسم‌الله در درس حاضر باشد. همیشه پیش از آن که بسم‌الله را بگویم حاضر بوده است.» و همچنین می‌فرمودند: «من شاگردی دارم به نام آقا روح‌الله که اگر به او تنها چند دقیقه درس بدهم، نمی‌گوید کم است، و اگر چند ساعت هم درس بدهم، نمی‌گوید کافی است.»

هر انسان عاقلی، یکی از کارهای بسیار مهمی که باید انجام دهد، تشخیص «الأهمّ فالأهمّ» است، و اِلا مهمّات را همه تشخیص می‌دهند

و ما که می‌گوییم اسلام را ما می‌خواهیم صادر کنیم، معنایش این نیست که ما سوار طیاره بشویم و بریزیم به ممالک دیگر. یک همچو چیزی نه ما گفتیم و نه ما می‌توانیم. اما آنکه ما می‌توانیم این است که به وسیله دستگاه‌هایی که داریم، به وسیله همین صداوسیما، به وسیله مطبوعات، به وسیله گروه‌هایی که در خارج می‌روند، اسلام را آن طوری که هست معرفی کنیم. اگر آن طوری که هست معرفی بشود، مورد قبول همه خواهد شد. بشر به فطرتش [که] یک فطرت سالم است، اگر یک چیزی را القا بکنند، روی فطرت سالم خودش قبول می‌کند و قدرتمندها از همین معنا می‌ترسند.

هر جایی در صحبت‌های حضرت امام (ره)، یا در صحبت‌های مقام معظم رهبری مقایسه‌ای دیدید که کدام از کدام مهم‌تر است، آن را به عنوان یک گوهر نگه دارید، و از کنارش به سادگی نگذرید.

اساساً در کار تبلیغی هر چه مخاطبان را دستِ‌کم بگیریم به نوعی در جهت تضعیف آنها عمل خواهیم کرد و هر چه آنان را دست بالا بگیریم در جهت رشد آنها قدم برداشته‌ایم و مخاطبان را به جلو سوق داده‌ایم. این نگاهی است که احساس می‌شود هم اکنون در برنامه‌ریزی‌ها و تولیدات رسانه حاکم نیست.

اگر امروز در جهان می‌توانند مسلمانان را تروریست معرفی کنند، چون ما رزمنده‌ها و فرهنگ جهاد جاری در دفاع مقدس را به جهانیان عرضه نکرده‌ایم؛ عُرضهٔ این‌کار را نداشتیم. آینده روشن خواهد کرد که تاریخ، هنرمندان این عصر را چگونه محاکمه خواهد کرد.

هر عالم خوبی، لزوماً نمی‌تواند راهنمای خوبی هم برای هنرمندان باشد. عالمی که با زبان هنر و هنرمند آشنا باشد، بسیار قیمتی است و ممکن است کم هم پیدا شود. ولی فعلاً مسئله این است که هنرمندان ما هنوز انگیزهٔ لازم برای بهره‌بردن از عالمان دینی را پیدا نکرده‌اند.

کار هنر به تصویر کشیدن است. مجسم کردن، کاری است که موجب پذیرش بی‌استدلال می‌شود. اگر حقائق درست تصوّر شوند، تصدیق خواهند شد. کار هنر نمادسازی است، و می‌تواند حضور حقیقت را در جامعه جاودانه کند.

اما به بعضی از هنرمندان ما نمی‌شود گفت بالای چشم‌تان ابرو است. تا کسی می‌خواهد از آنان کاری در خدمت بیان زیبایی‌های دین طلب کند، می‌گویند: «آقا شعاری می‌شود. این می‌شود سلطهٔ ایدئولوژی بر هنر، من این کار را نمی‌کنم.» اما حاضر است هزار تا کار شعاری در خدمت بی‌دینی و شهوت

اساساً امام (ره) هنر را وسیلهٔ صدور انقلاب می‌دانند.

«امروز نقش رادیو تلویزیون از همهٔ دستگاه‌ها بالاتراست. اگر این اصلاح بشود یک کشور را می‌تواند اصلاح کند و اگر خدایی نخواسته انحراف در این باشد یک کشور را می‌تواند منحرف کند.»

«تنها هنری مورد قبول قرآن است که صیقل دهندهٔ اسلام ناب محمدی ـ صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم ـ، اسلام ائمهٔ هدی ـ‌علیهم‌السلام‌ـ، اسلام فقرای دردمند، اسلام پابرهنگان، اسلام تازیانه‌خوردگانِ تاریخِ تلخ و شرم‌آور محرومیت‌ها باشد.»

گرچه این یک وضعیت خوب و ایده‌آل است که همه چیز را از نقاط آغازین شروع کنیم، ولی هیچ گاه مشکلات و ضرورت‌ها مجال این همه دورخیز را به ما نمی‌دهند. علاوه بر این چنانچه با یک تکیه‌گاه نظری محکم از میانه‌های راه نیز آغاز کنیم می‌توانیم به سر منزل مقصود برسیم.

امام (ره) به دلیل عرفان و جامعیت معارفش، یک هنرشناسِ به تمام معنا، و به دلیل هنر تأثیرگذاریش بر مردم، یک کارشناس مجرب رسانه‌ای است.

به‌ویژه در مقام ادارهٔ یک جامعه، نمی‌توان حرکت جامعه را متوقف کرد، تا ابتدا مبانی اولیه مورد بررسی قرار گیرد، سپس نحوهٔ زندگی اجتماعی را تعیین کرد، و آنگاه به راه افتاد. زندگی مدت‌هاست که آغاز شده است و هر لحظه نیازمند فعالیت ماست. گرچه این یک وضعیت خوب و ایده‌آل است که همه چیز را از نقاط آغازین شروع کنیم، ولی هیچ گاه مشکلات و ضرورت‌ها مجال این همه دورخیز را به ما نمی‌دهند. علاوه بر این چنانچه با یک تکیه‌گاه نظری محکم از میانه‌های راه نیز آغاز کنیم می‌توانیم به سر منزل مقصود برسیم. حالا اگر بخواهیم از میانه راه آغاز کنیم، از کدام تکیه‌گاه محکم شروع کنیم؟

آنها هنرمندان‌شان را به طور کامل در خدمت اهداف غیر انسانی‌شان گرفته‌اند، اما به بعضی از هنرمندان ما نمی‌شود گفت بالای چشم‌تان ابرو است. تا کسی می‌خواهد از آنان کاری در خدمت بیان زیبایی‌های دین طلب کند، می‌گویند: «آقا شعاری می‌شود. این می‌شود سلطهٔ ایدئولوژی بر هنر، من این کار را نمی‌کنم.»

رسانه می‌تواند بسیار سازنده باشد، اما یکی از عوامل عدم تحقق این امر، کمبود الگوهای خوب و سازنده است. باید در رسانه قسمتی باشد، که صرفاً مسئولیت الگوسازی داشته باشد. اگر در برنامه‌های رسانه الگوهای مناسب عرضه شود، دیگران از روی آن برنامه‌سازی خواهند کرد. مثل کاری که شهید آوینی انجام داد و نوعی از مستندسازی را وارد بازار کرد.

حضرت امام (ره) که مکرر از صدور انقلاب و اسلام صحبت می‌کردند، در یکی از صحبت‌هایشان در پاسخ به آن کسانی که تصور کرده بودند ما می‌خواهیم اسلام را با اسلحه و سرباز صادر کنیم، می‌فرمایند: «و ما که می‌گوییم اسلام را ما می‌خواهیم صادر کنیم، معنایش این نیست که ما سوار طیاره بشویم و بریزیم به ممالک دیگر. یک همچو چیزی نه ما گفتیم و نه ما می‌توانیم. اما آنکه ما می‌توانیم این است که به وسیله دستگاه‌هایی که داریم، به وسیله همین صداوسیما، به وسیله مطبوعات، به وسیله گروه‌هایی که در خارج می‌روند، اسلام را آن طوری که هست معرفی کنیم. اگر آن طوری که هست معرفی بشود، مورد قبول همه خواهد شد. بشر به فطرتش [که] یک فطرت سالم است، اگر یک چیزی را القا بکنند، روی فطرت سالم خودش قبول می‌کند و قدرتمندها از همین معنا می‌ترسند.»

چه کسی می‌تواند هنر را از عرفان جدا ببیند؟ و چه کسی مانند عارف که تمام حقائق عالم برایش مکشوف است، از حقیقت هنر آگاهی دارد؟

«مسألهٔ تبلیغ تنها به عهدهٔ وزارت ارشاد نیست، بلکه وظیفهٔ همهٔ دانشمندان و گویندگان و نویسندگان و هنرمندان است.»

همین الآن ببینید دشمنان دین ما به کمک عده‌ای وهابی خشن و بی‌عاطفه که خودشان از اساس اینها را تقویت کرده‌اند، چه تلاش بی‌وفقه‌ای برای زشت نشان دادن چهرهٔ اسلام انجام می‌دهند.

مجال این همه دورخیز را به ما نمی‌دهند. علاوه بر این چنانچه با یک تکیه‌گاه نظری محکم از میانه‌های راه نیز آغاز کنیم می‌توانیم به سر منزل مقصود برسیم. حالا اگر بخواهیم از میانه راه آغاز کنیم، از کدام تک

«تنها هنری مورد قبول قرآن است که صیقل دهندهٔ اسلام ناب محمدی ـ صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم ـ، اسلام ائمهٔ هدی ـ‌علیهم‌السلام‌ـ، اسلام فقرای دردمند، اسلام پابرهنگان، اسلام تازیانه‌خوردگانِ تاریخِ تلخ و شرم‌آور محرومیت‌ها باشد.» این یکی از صریح‌ترین پیام‌های امام (ره) دربارهٔ هنر است.