بریده‌هایی از کتاب فصوص‌الحکم و نقش‌الفصوص

«حقیقت، خداست و خدا وجود دارد؛ از آن جهت که حقیقت وجود دارد».

هر کسی راهی دارد و صراطِ همه در خویش نهان است. هر که راهش را بیرون از خود بجوید و از خویشتن غافل شود، کج‌راهه رفته است. حلاّج گوید: «راه‌های رسیدن به خدا به تعداد نفوس خلایق است». اگر آدمی به مذهب (راه) نیاز دارد، برای این است که به چند سؤالش پاسخ گویند: از کجا آمده‌ایم؟ برای چه آمده‌ایم و برای آنچه که آمده‌ایم چگونه عمل نماییم تا بدانیم به کجا خواهیم رفت؟

«آدمی به خدا نزدیک‌تر از آن است که گمان می‌برد. خویشتن را با خدای خویش بشناس؛ و خدای خویش را هم با خویشتنِ خویش. با چشمِ بصیرِ خدا بنگر، و با گوشِ او بشنو، تا بتوانی با زبانش سخن بگویی. خود را پنهان مکن، و در تجلّی اسماء، خویشتن را آشکار ساز؛ تا خدا نیز برای تو آشکار شود!»

هر کسی راهی دارد و صراطِ همه در خویش نهان است. هر که راهش را بیرون از خود بجوید و از خویشتن غافل شود، کج‌راهه رفته است. حلاّج گوید: «راه‌های رسیدن به خدا به تعداد نفوس خلایق است».

حال به حکمت خلقت صورت ظاهری او پی‌بردید و دریافتید که منظور از خلقت روح آدم، صورت باطنی خداوند است. پس او هم حق است و هم خلق. آدم همان نفس واحده‌ای است که نوع انسانی از آن آفریده شده و مستحقّ خلافت گردید.

جسم بزرگ را در آینه‌ای کوچک، کوچک می‌بینیم؛ و اگر آینه مستطیل یا دایره‌ای شکل باشد، جسم نیز مستطیل یا دایره‌ای شکل می‌بینیم؛ و گاه هم جهت راست را در مقابل جهت چپ مشاهده می‌کنیم. انعکاس صورت حضرت حق نیز به مثابه گوناگونیِ آینه با تجلّیاتی متفاوت آشکار می‌گردد

ابن‌عربی را دیدم که می‌گفت: «آدمی به خدا نزدیک‌تر از آن است که گمان می‌برد. خویشتن را با خدای خویش بشناس؛ و خدای خویش را هم با خویشتنِ خویش. با چشمِ بصیرِ خدا بنگر، و با گوشِ او بشنو، تا بتوانی با زبانش سخن بگویی. خود را پنهان مکن، و در تجلّی اسماء، خویشتن را آشکار ساز؛ تا خدا نیز برای تو آشکار شود!».

نسبت آدم با جهان هستی مانند نسبت نگین با انگشتر است. او نگین و نقش و نشان و ملک و ملکوت و مُهر خداوندی است. از اینرو وی را خلیفه نامید؛ زیرا خداوند او را حافظ و نگهدارندۀ خلقش نهاد.