بریده‌هایی از کتاب کلود ولگرد

جهل از علم بد بهتر است.

آیا این منم که خواهم مرد؟ من؟ همین منی که پشت این میز نشسته‌ام، این میزی که به میزهای دیگر شبیه است و ممکن بود اکنون در جای دیگری باشد؟ من؟ همین منی که لمس می‌کنم و لباسم چنان که می‌بینید چین و شکن می‌خورد و نشان می‌دهد که در میان آن، موجود زنده‌ای وجود دارد؟

هم او و هم زن و بچه‌اش با سرما و گرسنگی دست به گریبان بودند. کلود متوسل به دزدی شد ولی من نمی‌دانم چه دزدید و از کجا دزدید، همین‌قدر می‌دانم که از آن دزدی سه روز نان و آتش برای عائله خود و پنج سال حبس برای خود خرید.

ای آقایانی که در قلب مجلس نشسته‌اید، ای ذوات محترمی که در طرفین آن جا گرفته‌اید، بدانید و آگاه باشید که اکثریت قریب به اتفاق ملت رنج می‌کشد. شما هر نامی که به حکومت بدهید، اعم از جمهوری یا مشروطه یا حکومت مطلقه مختارید ولی بدانید که اصل این است که ملت رنج می‌کشد. و جز این هیچ موضوعی مطرح نیست.

دریغا! نمی‌دانم مرگ با روح ما چه خواهد کرد و آن را به چه صورتی خواهد انداخت! چه چیزی از روح ما خواهد گرفت و چه چیز به او خواهد بحشید! روح ما را در کجا خواهد گذاشت؟ آیا گاهی هم اعضای گوشتی یا چشم به او خواهد داد تا به سطح زمین نگاه کند و اشک بریزد!

سخن مردان نیرومند در دم مرگ ابهت و جلال مخصوصی پیدا می‌کند.

ای آقایانی که در قلب مجلس نشسته‌اید، ای ذوات محترمی که در طرفین آن جا گرفته‌اید، بدانید و آگاه باشید که اکثریت قریب به اتفاق ملت رنج می‌کشد. شما هر نامی که به حکومت بدهید، اعم از جمهوری یا مشروطه یا حکومت مطلقه مختارید ولی بدانید که اصل این است که ملت رنج می‌کشد. و جز این هیچ موضوعی مطرح نیست.

شما به ملتی که پسران رشیدش را زندان می‌گیرد و دختران فقیرش را روسبی‌خانه می‌رباید رحم کنید. در کشور شما زندانیان محکوم به کار اجباری و زنان هرجایی بسیارند. وجود این دو سرطان در بدن مملکت چه معنی دارد؟ معنی آن این است که در پیکر اجتماع عیبی وجود دارد و در خون او مرضی راه یافته است. شما که اکنون بر بالین این مریض جمع شده و به مشاوره پرداخته‌اید لااقل به فکر تشخیص مرض باشید و به معالجه بیمار بپردازید. طرز مبارزه شما با این بیماری صحیح نیست، بهتر است که درباره آن بیشتر تحقیق و مطالعه کنید. قوانینی که شما وضع می‌کنید در هنگام وضع به ظاهر تسکین‌بخش و مفید و مناسب به‌نظر می‌رسد ولی نیمی از آن یکنواخت و مبتذل و نیمی دیگر آزمایشی و غیرمنطقی است.

ملت گرسنه است، ملت با سرما دست به گریبان است، فقر و مسکنت مردان را به جنایت و زنان را به فحشاء سوق می‌دهد. شما به ملتی که پسران رشیدش را زندان می‌گیرد و دختران فقیرش را روسبی‌خانه می‌رباید رحم کنید. در کشور شما زندانیان محکوم به کار اجباری و زنان هرجایی بسیارند. وجود این دو سرطان در بدن مملکت چه معنی دارد؟ معنی آن این است که در پیکر اجتماع عیبی وجود دارد و در خون او مرضی راه یافته است. شما که اکنون بر بالین این مریض جمع شده و به مشاوره پرداخته‌اید لااقل به فکر تشخیص مرض باشید و به معالجه بیمار بپردازید.

کسی که مورد توجه و علاقه مردم شود ممکن نیست خشم و بغض دشمنان مردم را برنیانگیزاند. عشق و وفاداری به غلامان همیشه کینه و نفرت خواجگان را در پی دارد.

شما که آزادید فرقی به حالتان نمی‌کند و معنی دوست را چنان‌که باید نمی‌فهمید ولی من بیچاره در این چهار دیواری زندان محبوسم. شما می‌توانید به هر جا که دلتان خواست بروید و بیایید ولی من کسی را به جز آلبن ندارم.

از دست رفتن زندگی برای من چه تأسفی دارد؟ در حقیقت ایام تیره و تار زندان، نان سیاه محبس و جیره آبگوشت بی‌مزه و بی‌رمقی که در طشتک چوبین محکومین به اعمال شاقه به خورد من می‌دهند و تحمل خشونت‌ها و ناملایمات برای منی که بر اثر تعلیم و تربیت دلی نازک و ذوق و احساسی رقیق و لطیف دارم و شنیدن سخنان زشت و ناهنجار از زبان زندانبان و نگهبانان و دمخور نبودن با انسانی که بتوانم دو کلمه حرف حسابی با او بزنم و بشنوم و روز و شب ترسیدن و لرزیدن از آنچه کرده‌ام یا از آنچه با من خواهند کرد تنها چیزی است که من در زندگی دارم و جلاد می‌تواند از من بگیرد. خیر، خیر، این زندگی وحشت‌انگیز است و به هیچ‌وجه برای من اهمیت ندارد.

شما با حقوقی که به هشتاد جلاد می‌پردازید می‌توانید شش‌صد آموزگار استخدام کنید.

از زمانی که حکم اعدام مرا برایم خوانده‌اند چه بسا کسانی که خود را برای زندگی درازی آماده کرده بودند ولی مردند!... چه بسا که جوان و آزاد و سالم بودند و گمان می‌کردند که در روز موعود به تماشای بریدن سر من به «میدان اعتصاب» خواهند آمد ولی زودتر از من از این دنیا رفتند!... چه بسا که از امروز تا روز اعدام من زنده‌اند و راه می‌روند و از هوای آزاد تنفس می‌کنند و به دلخواه خود به هر جا می‌روند و می‌آیند ولی باز ممکن است که زودتر از من بمیرند!...

این دزدی است که نان خود را با گرسنگان تقسیم می‌کند.

کسی که بر سر گردنه آدم می‌کشد و مال مردم را می‌دزد اگر هدایت و تربیت می‌شد ممکن بود بهترین و عاقلترین خدمتگزار ملت شود. هر چه هست در سر افراد ملت است. شما در این سرها تخم دانش و اخلاق بکارید، آن‌ها را آبیاری کنید، حاصلخیز کنید، روشن کنید و تربیت کنید، خواهید دید که دیگر نیازی به بریدن این سرهای نازنین نیست.

ای آقایانی که در قلب مجلس نشسته‌اید، ای ذوات محترمی که در طرفین آن جا گرفته‌اید، بدانید و آگاه باشید که اکثریت قریب به اتفاق ملت رنج می‌کشد. شما هر نامی که به حکومت بدهید، اعم از جمهوری یا مشروطه یا حکومت مطلقه مختارید ولی بدانید که اصل این است که ملت رنج می‌کشد. و جز این هیچ موضوعی مطرح نیست. ملت گرسنه است، ملت با سرما دست به گریبان است، فقر و مسکنت مردان را به جنایت و زنان را به فحشاء سوق می‌دهد. شما به ملتی که پسران رشیدش را زندان می‌گیرد و دختران فقیرش را روسبی‌خانه می‌رباید رحم کنید. در کشور شما زندانیان محکوم به کار اجباری و زنان هرجایی بسیارند. وجود این دو سرطان در بدن مملکت چه معنی دارد؟ معنی آن این است که در پیکر اجتماع عیبی وجود دارد و در خون او مرضی راه یافته است.

مسأله عظیم و بزرگ اجتماع سر افراد ملت است. این سر پر از دانه‌های مفید است. شما کاری کنید که این دانه‌ها برسند و میوه شرافت و فضیلت و تقوی به‌بار آورند. کسی که بر سر گردنه آدم می‌کشد و مال مردم را می‌دزد اگر هدایت و تربیت می‌شد ممکن بود بهترین و عاقلترین خدمتگزار ملت شود. هر چه هست در سر افراد ملت است. شما در این سرها تخم دانش و اخلاق بکارید، آن‌ها را آبیاری کنید، حاصلخیز کنید، روشن کنید و تربیت کنید، خواهید دید که دیگر نیازی به بریدن این سرهای نازنین نیست.

آدمیان همه محکوم به مرگند منتهی موعد اجرای حکم درباره هر یک از ایشان غیرمشخص است.

به همان اندازه که طبیعت به انسان موهبت می‌کند اجتماع نیز از او دریغ نورزد.

و تقلید چنانکه می‌دانیم بالاترین درجه ایمان و اعتماد است. هیچ افتخاری بالاتر از این نیست که کسی مطاع و متبوع عده‌ای سرکش و نافرمان گردد.

هیچ افتخاری بالاتر از این نیست که کسی مطاع و متبوع عده‌ای سرکش و نافرمان گردد. کلود این سلطه و اقتدار را بی‌آنکه خود به فکر آن باشد و یا در راه تحصیل آن بکوشد به‌دست آورده بود. علت این تفوق در حقیقت همان نگاه نافذ و گیرای وی بود، چه، چشم انسان به منزله روزنی است که از ورای آن می‌توان افکاری را که در مغز او رژه می‌روند مشاهده کرد.

شما برای آزمایش، مردی را که دارای فکر و اندیشه است در کنار مردمی که مغزشان خالی از هر فکری است بنشانید، خواهید دید که در اندک مدتی به موجب قانون جاذبی مقاومت‌ناپذیری تمام آن مغزهای تاریک با خضوع و خشوع و پرستش و سجود مجذوب آن مغز تابناک می‌گردند و به دور او طواف می‌کنند. در جهان مردمی هستند که آهن‌اند و مردمی که آهن‌ربا، کلود آهن‌ربا بود.

کلود ولگرد پرخور عجیبی بود و این پرخوری از صفات ممتازه سازمان بدنی (ارگانیسم) او به‌شمار می‌رفت. ساختمان معده او چنان بود که غذای دو نفر انسان معمولی به زحمت کفاف خوراک روزانه‌اش را می‌کرد. مسیو کوتادیلا M. de Cotadilla یکی از ملاکین و دوک‌های معتبر اسپانیا نیز چنین اشتهایی داشت و از نشاط و شعف می‌خندید ولی همین پرخوری که برای ملاکی چون او با یک دنیا ثروت و پانصد هزار رأس گوسفند مایه شادی و فرح بود برای یک کارگر فقیر سر بار زندگی است و برای یک زندانی بینوا بدبختی و مصیبت.

در اصول محاکمات جزایی و در قوانین کیفری خود تجدید نظر کنید. زندان‌های خود را اصلاح کنید و قضات خود را تغییر دهید. کاری کنید که قوانین پا به پای اخلاق پیش بروند.

دیگر برای صرف غذا کارد و چنگال به من نمی‌دهند. بازوان مرا در چیزی از کرباس شبیه به کیسه فرو برده‌اند که نتوانم از دستم استفاده کنم. زندانبانان مسئول جان منند و چون من از حکم دادگاه درخواست فرجام کرده‌ام و این تشریفات ممکن است شش الی هفت هفته به طول بیانجامد ایشان باید مرا برای بردن به میدان اعتصاب و سپردن به دست جلاد صحیح و سالم نگاه دارند.

روزهای اول با چنان لطف و محبتی با من رفتار می‌کردند که موجب وحشت من شد زیرا توجه و عنایت زندانبان بوی مرگ می‌دهد. خوشبختانه پس از چند روز وضع برگشت یعنی با من نیز مانند سایر زندانیان به تندی و خشونت رفتار کردند و دیگر از آن ادب و نزاکت بی‌مورد و خاصه خرجی غیرعادی که لاینقطع منظره جلاد را در نظرم مجسم می‌ساخت خبری نبود.

ملت‌ها برحسب تعالیمی که گرفته‌اند دارای کله‌های خوب یا بدند. مردم روم و یونان دارای پیشانی بلندی بودند. شما تا می‌توانید زاویه مغز ملت را باز کنید. وقتی که فرانسه سواد پیدا کرد آنگاه کاری کنید که هوش و استعداد او در راه منحرفی نیفتد، و این خود عیب دیگری است که اگر توجهی به آن نشود از سواد ملت نتیجه‌ای به دست نخواهد آمد. جهل از علم بد بهتر است. مسأله عظیم و بزرگ اجتماع سر افراد ملت است. این سر پر از دانه‌های مفید است. شما کاری کنید که این دانه‌ها برسند و میوه شرافت و فضیلت و تقوی به‌بار آورند. کسی که بر سر گردنه آدم می‌کشد و مال مردم را می‌دزد اگر هدایت و تربیت می‌شد ممکن بود بهترین و عاقلترین خدمتگزار ملت شود. هر چه هست در سر افراد ملت است. شما در این سرها تخم دانش و اخلاق بکارید، آن‌ها را آبیاری کنید، حاصلخیز کنید، روشن کنید و تربیت کنید، خواهید دید که دیگر نیازی به بریدن این سرهای نازنین نیست.

من حاضرم گردنم را تسلیم ساطور بران گیوتین کنم ولی به غل آهنین محکومین به اعمال شاقه نسپارم. بیچاره محکومین به اعمال شاقه!

هیچ افتخاری بالاتر از این نیست که کسی مطاع و متبوع عده‌ای سرکش و نافرمان گردد.