بریده‌هایی از کتاب زندگی واسیلی

که گناه خودم را بیندازم سر مردم بدبخت؟ نه، قربانت گردم. گناه من بگذار با خودم بماند، باید هم با خودم بماند! حالا هم من پیرمرد و آن بچه یک‌جوری سر می‌کنیم، بد می‌گویم پدرجان؟

و هرچیز باطل است و زندگی ظل و گمانی بیش نیست؛ انسان را از تمامی مشقتش، که زیر آسمان می‌کشد، چه منفعت است؟ زیرا هرآن‌که بر زمین زاده شود و برای هرچه در جهد باشد، چنان‌که اوراق مقدس گفته‌اند، اگر همه‌جهان را نیز به کف آرد، سرآخر با قبر خود محشور گشته‌است؛ آنجا که شهریار و گدا باهم یکی خواهندبود. پس، ای خداوندمان، مسیح، به بندهٔ خود آرامشی ابدی ارزانی دار، چراکه تو خود یگانه دوستدار آدمیانی ...

اکنون دیگر روزبه‌روز اعتراف‌کنندگان بیشتری از پیر و جوان به کلیسا می‌آمدند و در صفی خسته‌کننده دربرابر پدرواسیلی قرار می‌گرفتند. پدر هم با همان سختگیری و سماجت پرسش می‌کرد و ساعتها به حرفهای اغلب مبهم و از سر ترسی گوش می‌سپرد که مفهوم هرکدامشان جز رنج و وهم و امید و انتظار نبود. همگی از زندگی گلایه داشتند، اما هیچ‌کس نمی‌خواست بمیرد و همه با شور و اشتیاق منتظر چیزی بودند، انتظاری که آغاز و پایانی نداشت و به نظر می‌رسید به‌عنوان میراثی از انسان نخستین به آنها رسیده‌است. این انتظار از دل و ذهن تمام کسانی که زمانی بر این زمین زیسته‌اند، گذر کرده و زنده مانده و از همین‌روست که بسیار قدرتمند و ماندگار شده‌است

این انتظار طعمی تلخ به خود گرفته‌است؛ زیرا تمام غم‌واندوه آرزوهای محقق‌ناشده، تمام تلخی باورهای مغبون و فریب‌خورده، تمام درد آتشین تنهایی بی‌کران آدمی را از دل تاریخ به خود جذب کرده‌است. عصارهٔ قلب همه‌آدمیان، از زنده و مرده، ریشه‌های این انتظار را تغذیه کرده و چون درختی بزرگ و نیرومند بر سرتاسر زندگی سایه گسترده‌بود. زمانهایی که در میانهٔ خیل جانهای آدمیان چون مسافری در جنگلی بی‌انتها گم می‌شد، رنجهای فروخورده‌اش را که مانندهٔ تاج اندوهی بر سر نهاده‌بود، گم می‌کرد و خود به انتظار چیزی می‌نشست؛ انتظاری بی‌وقفه

اما پدرواسیلی آرامش ستاره‌ها را باور نداشت؛ به‌نظرش می‌رسید که حتی از آنجا و، از آن جهانهای دور، ناله و فریاد و التماس برای رحمت بر سرش نازل می‌شود. چنان شرمنده بود، انگار خودش مرتکب همهٔ جنایاتی شده که در جهان رخ داده، گویی خودش باعث‌وبانی آن‌همه اشک بوده و هم‌او بوده که قلب تک‌تک انسانها را شکسته و به درد آورده‌است.