بریده‌هایی از کتاب پول و عقل

هر بار چشممان به حراج یا تخفیف می‌افتد، نباید به این فکر کنیم که قیمت قبلی کالا چقدر بوده یا با این خرید چقدر پس‌انداز می‌کنیم. باید به این فکر کنیم که به‌هرحال داریم پول خرج می‌کنیم. وقتی تی‌شرت ۱۰۰دلاری را ۶۰ دلار می‌خریم، معنایش این نیست که «۴۰ دلار پس‌انداز» کرده‌ایم؛ معنایش این است که «۶۰ دلار خرج» کرده‌ایم.

ما پول را طوری خرج نمی‌کنیم که معقول باشد، بلکه طوری خرج می‌کنیم که حس خوبی داشته باشد.

درسی ساده‌ که همۀ ما بالاخره در یکی از مراحل زندگی‌مان می‌آموزیم این است: دنیا منصف نیست. ببخشید. چه بچۀ پنج‌ساله‌ای باشیم که به‌زور از تاب پایینش می‌آورند چه آدم سی ‌و پنج‌ ساله‌ای باشیم که از ترفیع در محل کار محروم مانده، دنیا برایمان یکی است. بنابراین بهتر است درگیر این نشویم که قیمت فلان چیز منصفانه است یا نه؛ در عوض به این فکر کنیم که چقدر برایمان می‌ارزد.

«کسی که از ضریب هوشی مردم آمریکا خبر داشته باشد، هیچ‌وقت ورشکست نمی‌شود.»

کارت ‌اعتباری ما را وامی‌دارد به جنبه‌های مثبت خریدمان فکر کنیم، برخلاف پول که ما را وادار می‌کند جنبه‌های منفی خرید و جنبه‌های منفی از دست رفتن پولمان را در نظر بیاوریم.

زیان‌گریزی هزاران مشکل دیگر نیز در سرمایه‌گذاری به بار می‌آورد. از طرفی ما را وامی‌دارد سهام روبه‌رشد را زودتر از موعد بفروشیم ـ ‌چون می‌ترسیم سودهای قبلی را ببازیم! ـ و از طرف دیگر، سهام روبه‌نزول را بیش از حد نیاز نگه داریم، چون می‌ترسیم بعد از فروششان صعود کنند و باز زیان ببینیم.

ما پول را طوری خرج نمی‌کنیم که معقول باشد، بلکه طوری خرج می‌کنیم که حس خوبی داشته باشد.

مزیت مهم پول ـ ‌یعنی قابلیت مبادلۀ آن با چیزهای مختلف در حال و آینده ـ مهم‌ترین عاملی است که باعث می‌شود رفتار ما در قبال پول تا این حد مسئله‌ساز باشد. باید حین خرج کردن پول، فرصت‌های هزینه‌شده را در نظر بگیریم ‌و بدانیم وقتی پول را خرج چیزی می‌کنیم، در واقع قید چه‌چیزهای دیگری را می‌زنیم. ولی چون این کار به تفکر انتزاعی نیاز دارد، خیلی راحت از خیرش می‌گذریم.

۶۰ دلار نسبت به صد دلار ارزان‌تر است، ولی فرصت‌های هزینه‌شده چه می‌شوند؟ باید ۶۰ دلار را با صفر دلار هم مقایسه کنیم؛ همین‌طور با همۀ چیزهای دیگری که می‌شود با ۶۰ دلار خرید. ولی چنین کاری نمی‌کنیم.

(۱) دلیل اصلی بسیاری از طلاق‌ها پول است.(۲) عامل اصلی استرس در آمریکا پول است.(۳) مردم وقتی دغدغۀ مالی دارند، آشکارا در حل مسائل گیج و گم می‌شوند.(۴) مجموعه‌ای از پژوهش‌ها نشان داده‌اند ثروتمندان، به‌ویژه وقتی کسی یادشان می‌اندازد ثروتمندند، غالباً بی‌اخلاق‌تر از میانگین افراد رفتار می‌کنند.(۵) پژوهش دیگری نشان می‌دهد افراد صرفاً با تماشای تصاویر پول، تمایل بیشتری برای دزدی از محل کار، همکاری با افراد ناباب یا دروغ‌گویی برای تلکه کردن دیگران نشان می‌دهند.(۶) فکر کردن به پول اعصاب آدم را به هم می‌ریزد.

کتاب حاضر دربارۀ این است که چطور به پول فکر می‌کنیم و در این حین مرتکب چه خطاهایی می‌شویم؛ بین درک آگاهانۀ ما از عملکرد پول و نحوۀ پول خرج کردنمان در زندگی چه شکافی برقرار است و چطور می‌توانیم عاقلانه به پول فکر کنیم و آن را به کار بگیریم؛ سختی‌های حساب‌کتاب کردن چیست و معمولاً چه خطاهایی حین پول خرج کردن از ما سر می‌زند. آیا بعد از خواندن این کتاب پولمان را عاقلانه‌تر خرج می‌کنیم؟ بی‌شک. شاید. کمی. احتمالاً.

صبح اول‌وقت، جورج از رفتن به کافۀ محله خودداری کرده بود تا قهوه‌اش را در اتاق هتل بخورد و چهار دلار ناقابل صرفه‌جویی کند. ولی غروب، چهل ژتون پنج‌ دلاری را در چشم ‌‌بر هم‌ زدنی به باد فنا داد. این که چیزی نیست، یکی از ژتون‌ها را فقط چون عشقش کشیده بود به پیشخدمت انعام داد!

خرده‌قلم‌های «رایگان» در واقع خیلی هم گران تمام می‌شوند. مثلی هست که می‌گوید مفت باشد، کوفت باشد! بد هم نیست. ولی همین خدمات رایگان غالباً به‌شکل غیرمنتظره‌ای گران تمام می‌شوند.

راستش را بخواهید، دنیا بیشتر از آنکه فکرش را بکنید شبیه کازینوست. مگر نه اینکه مردم آمریکا در سال ۲۰۱۶، یکی از کازینودارها را به ریاست‌جمهوری انتخاب کردند؟ گیرم بسیاری از ما هرگز برای تفریح یک‌راست به کازینو نمی‌رویم، ولی هر بار پای حسابرسی ذهنی، هزینۀ رایگان، درد خرج کردن، نسبی‌نگری، خویشتن‌داری و امثال این‌ها در میان باشد، اشتباهات مشابهی مرتکب می‌شویم.

اغلبمان خیال می‌کنیم پول را خوب می‌شناسیم و شاید تعجب کنید اگر بگویم واقعاً‌ نمی‌دانیم پول چیست و شاید بیشتر تعجب کنید اگر بگویم نمی‌دانیم با ما چه‌کار می‌کند.

پول در واقع کالایی همگانی است. یعنی هرکس می‌تواند در‌اِزای (تقریباً) هرچیزی از آن استفاده کند.

به‌قول نوتوریوس بی.آی.جی. فیلسوف و رپر بزرگ: «هرچی پول بیشتر، مصیبت بیشتر.»

چرا تصمیمات مرتبط با پول دشوارترند؟ چون هر فرصتی هزینه‌ای دارد.

با در نظر گرفتن ویژگی‌های خاص پول ـ ‌مثلاً اینکه عمومی، تقسیم‌پذیر، قابل‌ذخیره، تبدیل‌پذیر و به‌ویژه کالایی همگانی است ـ معلوم می‌شود واقعاً همه‌کار با پول ممکن است. ولی این بدان معنا نیست که می‌توانیم هر کاری با آن بکنیم. باید انتخاب کنیم. باید از خیر چیزهایی بگذریم. باید تصمیم بگیریم کارهایی را نکنیم. هر بار از پول استفاده می‌کنیم، باید آگاهانه یا ناآگاهانه، فرصت‌های هزینه‌شده را لحاظ کنیم.

منظور از فرصت‌های هزینه‌شده همان گزینه‌های بدیل است. گاهی تصمیم می‌گیریم در لحظه یا در آینده از خیر چیزی بگذریم و گزینۀ دیگری را انتخاب کنیم. به‌این‌ترتیب هر زمان تصمیمی می‌گیریم، گزینه‌هایی را حذف می‌کنیم و فرصت‌هایی را از دست می‌دهیم.

فرصت هزینه‌شده در‌اِزای پول را باید این‌طور در نظر بگیریم که وقتی برای چیزی پول خرج می‌کنیم، این پول را نمی‌توانیم برای چیز دیگری خرج کنیم؛ چه امروز، چه هر زمان دیگر.

حین تصمیمات مالی باید فرصت‌های هزینه‌شده را هم در نظر بگیریم. باید بدانیم با هر پولی که خرج می‌کنیم، از چه گزینه‌های بدیلی چشم می‌پوشیم. ولی معمولاً آن‌قدر که باید ـ ‌یا اصلاً ـ به فرصت‌های هزینه‌شده فکر نمی‌کنیم. بزرگ‌ترین خطای پولی ما و دلیل بسیاری دیگر از خطاها همین است؛ همین بنیان سستی که برنامه‌ریزی‌های مالی‌مان را بر آن استوار می‌کنیم.

پول چنان انتزاعی و کلی است که نمی‌توان به‌راحتی تصور کرد با خرج کردنش چه فرصت‌هایی را هزینه می‌کنیم؛ یعنی وقتی چیزی را با پول می‌خریم، حین خریدنش به ‌چیز دیگری فکر نمی‌کنیم.

فقط حین خرید اتومبیل نیست که از فکر کردن به فرصت‌های هزینه‌شده عاجزیم یا در نظرشان نمی‌گیریم. تقریباً همیشه از گزینه‌های دیگر غافلیم و متأسفانه اگر فرصت‌های هزینه‌شده را در نظر نگیریم، به‌احتمال‌زیاد، تصمیماتمان به ضررمان تمام می‌شوند.

وقتی به افراد می‌گوییم گزینه‌های دیگری هم مثل سفر یا سی‌دی برای خرج کردن پولشان وجود دارد، تعجب می‌کنند. از همین تعجب معلوم می‌شود آدم‌ها معمولاً گزینه‌های بدیل را در نظر نمی‌گیرند. ولی بدون در نظر گرفتن گزینه‌های بدیل نمی‌توان به فرصت‌های هزینه‌شده پی برد.

وقتی نتوانیم یا نخواهیم آن‌طور که باید به تصمیمات مالی‌مان فکر کنیم، گرفتار عادت‌های ذهنی مختلفی می‌شویم. بسیاری از این عادت‌ها راهکارهایی برای مواجهه با پیچیدگی‌های پول‌اند، ولی الزاماً باعث نمی‌شوند رفتاری مطلوب یا منطقی داشته باشیم. ازقضا بسیاری از آن‌ها باعث سنجش غلط ارزش کالاها می‌شوند.