بریده‌هایی از کتاب طرحواره های شناختی و باورهای مرکزی در مشکلات روانشناختی

در بیشتر گزارش‌های نظریهٔ شناختی بالینی، شناخت را می‌توان به سطوح مختلف تقسیم کرد (کلارک و بک، ۱۹۹۹). افکار خودآیند در اختصاصی‌ترین جایگاه هستند. افکار خودآیند، شناخت لحظه به لحظه‌ای هستندکه بدون تلاش و به طور خود بخودی در پاسخ به موقعیت‌های خاص رخ می‌دهند. آنها به آسانی در دسترس و نشان‌دهنده شناخت‌های آگاهانه هستند. نمونه‌هایی از افکار خودآیند عبارتند از: «من در این آزمون مردود خواهم شد.»، «او فکر می‌کند من واقعاً کسل کننده هستم» یا «من نمی‌توانم یک شغل خوب به دست بیاورم.» افکار خودآیند اغلب به صورت منفی تعریف می شوند همراه با فاجعه‌سازی و شخصی‌سازی. این افکار از این جهت مهم هستند که هم بر خلق و خوی فرد و هم بر رفتارهای فرد در موقعیت‌های مرتبط تاثیرگذار هستند.

تعدادی از نظریه‌پردازان در تلاشی برای رسیدگی به این انتقادات (پی گیلبرت و آلن، ۱۹۹۸؛ پرایس، ۱۹۷۲؛ سوالو ۲۰۰) مدلی پیشنهاد کرده‌اند که در آن افسردگی در قالب ساختار بیرونی الگوی پاسخ غریزی زیست‌شناختی که برای جلوگیری از پرخاش و ارتقای سازگاری در پی شکست رقابتی یا مرتبه‌ای تکامل یافته است، مفهوم‌سازی شود

بک، فریمن و دیویس (۲۰۰۴) و یانگ (۱۹۹۴) طرحواره‌های ناسازگار یا ناکارآمد را باورهای پایدار، منفی و غیرشرطی دربارهٔ خود، دیگران و دنیا توصیف می‌کنند که تجربه‌های فرد و رفتارهای پیرو آن را شکل می‌دهد. طرحواره‌ها موضوعات بسیار وسیع و فراگیر هستند که در اوایل زندگی و اغلب از طریق تعامل مزاج زیست‌شناختی و شیوه‌های والدگری ایجاد می‌شوند. سپس در دوران نوجوانی گسترش می‌یابند، از طریق تکرار تجربه‌ها تقویت می‌شوند و به واسطهٔ الگوهای ارتباطی در بزرگسالی تداوم می‌یابند. این باورهای بنیادین ناکارآمد عمیقاً پایدار، حول محور خویش، خودکام‌بخش و نسبت به تغییر مقاوم هستند

هدف، دستیابی به تغییر دیدگاه از نسبت دادن رویدادهای منفی به عوامل درونی، فراگیر و ثابت (مثل «تقصیر من بود که مورد سوءاستفادهٔ جنسی قرار گرفتم و بنابراین من فردی ناقص هستم که سزاوار یا نیازمند درمان بود. پرخوری مانع فکر کردن به اینکه چقدر بد هستم می‌شود») به نسبت دادن آنها به عوامل بیرونی، مشخص و انعطاف‌پذیر است (مثلاً «خب، گمان می‌کنم کاری نکردم که پدرم را ترغیب به سوءاستفادهٔ جنسی از خودم کنم. از آنجا که او همین کار را با خواهر کوچکترم هم می‌کرد شاید پدرم مقصر است. شاید بتوانم سوءاستفادهٔ جنسی را اتفاقی ببینم که رخ داده که ربطی به شخصیت من در گذشته و حال ندارد»). همچنین مهم است بیمار را تشویق کنیم رویدادهای مثبت را به دیگران یا شانس نسبت ندهد