کتاب صوتی فقط برایم نامه بنویس نوشتهٔ اورلاندو فیجز با ترجمه غلامحسین میرزاصالح و گویندگی سحر بیرانوند در آوانامه منتشر شده است. گره‌خوردن تاریخ و ادبیات به یکدیگر در قالب یک روایت داستانی، برای آنانکه بازسازی واقعیت در ادبیات را سرآغاز ادراک و فهم عمیق‌تر مسئله زیست در جهان انسانی می‌دانند، ژانری حائز اهمیت محسوب میشود. این اثر در گستره متنوع آثار رئالیستی، در جایگاه حداکثری امکان بازسازی واقعیت بر اساس شواهد و اسناد قرار دارد. این اثر، روایتی مستندگونه و پژوهش‌محور از داستان نامه‌نگاری‌های دو عاشق، لف میشچنکو و اسوتلانا ایوانوآ، از 1946 تا 1954در شوروی زمان استالین است. فیجز در 2007، یعنی زمان کشف این مجموعه مکاتبات خصوصی توسط موسسه مموریال که به پژوهش در تاریخ گولاگ (اردوگاههای کار اجباری در اتحاد جماهیر شوروی) پرداخته، در مسکو اقامت داشته است. «فقط برایم نامه بنویس» علاوه بر این نامه‌ها از اسناد معتبر دیگر و مصاحبه با لف و اسوتلانا و خانواده و دوستان آنها و سایر زندانیان اردوگاه نیز بهره برده است. بدنه اصلی اثر، ترجمه نامه‌های منتخبی از این مجموعه، همراه با روایات، اسناد و حتی عکس‌هایی است که متن را روان‌تر، روشنتر و واقع‌گرایانه‌تر می‌سازد. این قطعات، که مستقیم از تاریخ آمده‌اند، با کمترین میزان دخالت نویسنده برای ایجاد یک کل، در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. لف و اسوتلانا، هر دو، دانشجوی فیزیک بودند و خاطره نخستین دیدارشان نیز به دانشکده فیزیک مسکو باز‌می‌گردد. هر دو بر این باور بودند که عشقشان از نوع عشق در نگاه اول نبوده است، بلکه با «همدلی زیاد» ساخته شده است. لف بیش از هفتاد سال بعد از نخستین دیدارشان، در مصاحبه‌ای گفت: «فقط این نبود که ما دیوانه‌وار همدیگر را دوست داشتیم، بلکه یک کشش ژرف و ناگسستنی بین ما بود.»

درباره کتاب فقط برایم نامه بنویس

انسان مسحور مهربانی‌ها و جان‌فشانی‌های مردمانی دربند می‌شود که در منجلاب گولاگ روزگار مصیب‌باری دارند... خواندن این کتاب بدون فرو غلتیدن اشک چشم میسر نیست. (سیمون سبک، مونته‌فیوری)

کتاب اورلاندو فیجز که از تابعیت کشورش به خاطر برکسیت چشم پوشید و شهروند آلمان شد، فوق‌العاده است. او توأمان راوی دو داستان است: نخست به شکل بی‌بدیلی به شرح و تفصیل گولاگ و زوایای آن دوزخ زمینی می‌پردازد که جسم و جان میلیون‌ها نفر را نابود کرد و آنگاه از دو انسانی سخن می‌گوید که طی عمری طولانی عاشقانه با هم زیستند. (نیل اشرسون، گاردین)

اثری که خواننده را به حیرت می‌اندازد. هرگز گولاگ استالین جایی برای عشق ورزیدن و روابط عاشقانه نبود. روایت پرشور و قدرت یک مورخ برجسته باعث شده است که این اثر ماندگار نه تنها در زمینه تاریخ، بلکه در عالم ادبیات نیز جایگاه ویژه‌ای کسب کند. (رابرت ماسی، مولف کاترین کبیر و نیکلای و الکساندر)

فصل نخست کتاب، بازگویی این آشنایی همراه با شرحی از پیشنه متفاوت خانوادگی هر یک است. رابطه میان لف و اسوتلانا در حال جانگرفتن بود که خبر حمله آلمان‌ها به شوروی در 1941، چگونگی فرجام آن را به حال تعلیق درآورد. لف برای رفتن به جبهه داوطلب و موظف به انتقال تدارکات از انبارهای مسکو به جبهه شد.

فصل دوم کتاب، شرح هرج‌ومرج و بی‌نظمی نیروهای شوروی، پیش‌روی آلمان‌ها و درنهایت دستگیری لف توسط آلمان‌ها است. آنها، لف را نخست به عنوان مترجم به کار گرفتند و سپس به بریگارد کار اجباری اعزام کردند. اما لف از اردوگاه فرار می‌کند و به منطقه تحت اشغال نیروهای آمریکایی می‌رسد. او پیشنهاد مهاجرت به آمریکا را، به دلیل دلبستگی به اسوتلانا و اینکه هنوز به وجود عدالت در شوروی ایمان داشت، نپذیرفت، و درنتیجه به ارتش سرخ تحویل داده شد. لف بر اساس قانون اتحاد جماهیر شوروی، به دلیل اسیرشدن در دست دشمن، متهم به خیانت بر ضد مام وطن و در 1945 به مرگ محکوم شد، اما بر طبق روال، حکم بلافاصله به ده سال اسارت در اردوگاه کاردرمانی یا گولاگ تبدیل گشت.

در سال 1946 لف با ناامیدی تمام، از محوطه تهیه الوار در زندان پچورا (نزدیک به قطب شمال)، نامه‌ای برای عمه‌اش نوشت و در آن، حال اسوتلانا را که در این سال‌ها با یاد او اما در بی‌خبری گذشته بود جویا شد. این نامه همه چیز را دگرگون کرد. اسوتلانا که از زنده‌بودن لف ناامید شده بود با شنیدن خبر، شروع کرد به نوشتن نامه و این آغاز نامه‌نگاری‌هایی بود که تا زمان آزادی لف، به مدت هشت سال و نیم ادامه داشت. نامه‌ها در ابتدا با توجه به قوانین مربوط به سانسور، با رمزنگاری و احتیاط کامل نوشته می‌شدند، اما به مرور با یافتن راه‌هایی برای دورزدن ماموران سانسور و با قاچاق نامه‌ها، روند دیگری پیدا می‌کنند.

در طول این سال‌ها لف و اسوتلانا، با وجود قوانین سختگیرانه گولاگ، به واسطه هماهنگی رمزنگارانه در نامه‌ها، چهار مرتبه موفق به دیدار یکدیگر می‌شوند. فصل‌های سوم تا یازدهم کتاب، گزیده‌ای از نامه‌های لف و اسوتلانا به یکدیگر، همراه با بازسازی تاریخی و روایاتی است که به کاربسط محتویات درون نامه‌ها می‌پردازد.

این نامه‌ها چونان ماکت کوچکی از زندگی، انباشته از شرح روزمرگی، امید و ناامیدی، عشق و گاه مشاجره، غم و حتی گاه شادی، و به عبارت دیگر خود زندگی است، ولی زندگی سخت و سرد در سایه نظامی بی‌رحم. محبت میان لف و اسوتلانا به کالبدی نیاز داشت تا باقی بماند و صاحبانش را امید حیات ببخشد، و کلمه این کالبد را فراهم می‌آورد. کلمه نجات‌دهنده عشق و دوستی، امید و زیست انسانی این دو، لف و اسوتلانا، و به ویژه لف است. لف در یکی از نامه‌هایش به اسوتلانا می‌نویسد: «نامه‌های تو همیشه مونس من هستند و جایگزین هر چیزی که از دست داده‌ام ــ مردم، موسیقی، کتاب.» و اسوتلانا که به شعر و شاعری روی آورده می‌نویسد: «مدت‌ها در درگاه ایستادم/ اما بعد به خود آمدم و روانه شدم/ در راه میان خرده‌سنگ‌ها/ یافتم نشانه آرامش و شادی را/ نعل اسبی که آویزم بر فراز درگاهت/ آوردم که کنم تقسیم شادی‌ام با تو...»

این نامه‌ها با وجود محدودیت‌هایی که نویسندگانش با آن مواجه بودند علاوه بر روایت تاریخ شفاهی اردوگاه‌های کار اجباری، آشکارگی ضعف‌ها و ظرفیت‌های انسانی، فرای زمان و مکان است. به عبارت دیگر اثر بسان ماشین زمان عمل می‌کند و خواننده را به میان موقعیت تاریخی و داستانی پرتاب می‌کند، اما کار عمده تشریح و جست‌وجو و حتی انتخاب موضوع اصلی اثر به عهده خود خواننده است. به واقع موضوع اصلی اثر چیست؟ تاریخ شفاهی شوروی زمان استالین و گولاگ؟ مسخ‌شدگی انسان‌های حتی هوشیار با ایدئولوژی‌هایی که نهاد قدرت مبلغ آنها است؟ داستان ظهور ظرفیت‌ها و امکانات انسانی در موقعیت‌های ویژه و چه بسا دردناک تاریخی؟ و یا داستان معجزه کلمه برای زیست انسانی؟

درباره اورلاندو فیجز

اورلاندو فیجز (متولد 1959) مورخ و نویسنده انگلیسی است که به دلیل آثاری که در مورد تاریخ روسیه و اروپا دارد شناخته شده است. وی استاد تاریخ در کالج بیرکبک، دانشگاه لندن است.فايجس بیشتر به خاطر آثارش در مورد تاریخ روسیه شناخته شده است، مانند A Tragedy People (1996) ، Dance Natata (2002) ، The Whisperers (2007) ، کریمه (2010) و Just Send Me Word (2012) و همچنین کتابهایی در مورد تاریخ اروپا ، مانند The اروپایی ها (2019).

کتاب فقط برایم نامه بنویس را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب برای کسانی که آثار داستانی برگرفته از واقعیت با محوریت روایت‌های تاریخی و درونمایه‌ٔ عاشقانه را بپسندند، جذاب خواهد بود.

بخشی از کتاب فقط برایم نامه بنویس

موسسه معتبری در روسیه که به کار پژوهش در تاریخ گولاگ پرداخته است همچنان می‌کوشد اعتبار خود را به عنوان یک انجمن ممتاز مموریال حفظ کند. این موسسه، به رغم مزاحمت‌ها و مخالفت ‌وارثان کا. گ . ب در تشکیلات ولادیمیر پوتین به کار جمع‌آوری شواهد تاریخی ادامه داده تا حاصل کار خود را در دسترس عموم قرار دهد. از جمله مهم‌ترین کشفیات این موسسه مجموعه‌ پرشمار نامه‌هایی است که میان یکی از زندانیان سیاسی اردوگاه کار اجباری و دختری دانشجو و سپس فیزیکدان مبادله شده است. تقریبا تمام این نامه‌ها، به شکلی باورنکردنی از چشم‌ سانسورچیان نظامی خودکامه دور مانده است.

این نامه‌های فوق‌العاده که موضوع کتاب‌ «فقط برایم نامه بنویس» (عشاق گولاگ) است به کوشش و پیگیری آیرینا آوستروفسکایا، یکی از پژوهشگران انجمن مموریال مسکو، کشف شد. لف میشچنکو و اسوتلانا ایوانوآ از (۱۹۴۶-۱۹۵۴) تقریبا در اوج دوران استالینیسم به مدت هشت سال و نیم با هم مکاتبه می‌کردند و در مجموع ۱۲۴۶ نامه به یکدیگر نوشتند که از آن میان ۶۴۷ نامه از طرف لف به اسوتلانا و ۵۹۹ نامه از اسوتلانا به لف نوشته شده است. آوستروفسکایا پس از آشنایی با لف در سال ۲۰۰۰ و کمک به او در تدوین خاطراتی که می‌نوشت از وجود چنین نامه‌هایی اطلاع یافت، هرچند که لف پنج سال بعد نامه‌ها را به او نشان داد.

آوستروفسکایا پس از دیدن نامه‌ها بی‌درنگ پی‌ برد که از بخت خوش با مجموعه‌ای پرتعداد از نامه‌های خصوصی مرتبط با تاریخ گولاگ که تا کنون به دست آمده، روبه‌رو شده است. گنجی پنهان شامل سلسله‌نامه‌هایی بی‌وقفه که هر یک با ذکر تاریخ و شماره مسلسل با دقت و وسواس تمام جمع‌آوری و نگاهداری شده بود. لف با همدلی بعضی از «زندانیان» و «کارگران آزاد» که مورد جستجوی بدنی قرار نمی‌گرفتند و اجازه‌ ورود و خروج داشتند، توانسته بود تا برخلاف مقررات اردوگاه، به مکاتباتش با اسوتلانا ادامه دهد. ضمنا لف برای حفظ نامه‌ها چاره‌ای می‌اندیشد. او با حفر سوراخ در زیر کفپوش خوابگاه خود نامه‌ها را در آن پنهان می‌کند و در فرصت مناسب همه‌ آن‌ها را به اسوتلانا بازمی‌گرداند. آنان با این ترفند موفق می شوند پس از آزاد شدن لف، مجموعه‌ نامه‌ها را برای نسل آینده حفظ کنند.

اینک گزیده‌ای از این نامه‌ها به کوشش اورلاندو فیجز در دسترس علاقه‌مندان است. او در تصمیمی سنجیده صرفا به نقل کامل مطالب نامه‌ها نپرداخته، بلکه با افزودن بندها و اظهارنظرها، روایت فصیحی به دست داده است، شیوه‌ای که در سال ۲۰۰۷ در تاریخ شفاهی زندگی یومیه در دوران استالین به نام شایعه‌سازان، زندگی خصوصی در روسیه تحت سلطه‌ استالین به کار بسته بود.