کتاب ایران اسلامی در مواجهه با تکنولوژی غرب

کتاب ایران اسلامی در مواجهه با تکنولوژی غرب نوشته محمد حسین بادامچی است که در انتشارات سوره مهر به چاپ رسیده است.

درباره کتاب ایران اسلامی در مواجهه با تکنولوژی غرب

کتابی که پیشِ روی شماست محصول همایشی است که جمعی از فارغ‌التحصیلان دانشگاه شریف در «اندیشکدهٔ راهبردی مهاجر دانشگاه شریف» طراحی کردند و آن را در اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۲، با همکاری معاونت فرهنگی دانشگاه شریف، با عنوان «فرهنگ و تکنولوژی؛ درنگی فرهنگی در مسیر پُرشتاب صنعتی‌شدن»، در دو روز برگزار کردند. این همایش با حضور حدود چهل نفر از صاحب‌نظران و استادان این حوزه برگزار شد و دانشجویان و استادان حوزه‌های علوم مهندسی و پایه و علوم انسانی از آن استقبال کردند.

گرچه این همایش اولین همایش در نوع خود و با چنین عنوانی به شمار می‌رود، اما بیش از آن باید آن را اولین همایش در تاریخ دانشگاه‌های علمی ـ مهندسی ایران دانست که با عبور از لایه‌های علمی، تکنیکی و اقتصادی تکنولوژی در صدد طرح اهمیت لایهٔ زیربنایی دیگری است؛ لایه‌ای که تکنولوژی را نه به مثابهٔ محصولی علمی یا امکانی تکنیکی یا کالایی اقتصادی، بلکه در متنی «فرهنگی» و به منزلهٔ امری فرهنگی ـ اجتماعی می‌بیند و تحلیل و تبیین و آسیب‌شناسی آن را در چنین زمینه‌ای دنبال می‌کند و آن را به مثابهٔ رویکرد مورد نیاز و حیاتی امروز جامعهٔ ایرانی به تکنولوژی غربی، به دانشجویان، استادان، محققان، و سیاست‌گذاران عرصهٔ تکنولوژی پیشنهاد می‌کند.

فصل اول کتاب به کهن‌ترین سنت فلسفی ایران، یعنی «فلسفهٔ اسلامی»، اختصاص پیدا کرده است که با چهره‌های شاخصی چون سید حسین نصر و حضور استادانی چون دکتر مهدی گلشنی، حجت‌الاسلام دکتر خسروپناه، و خانم دکتر علم‌الهدی و بیش از همه با ارائه و مقالهٔ بدیع حجت‌الاسلام دکتر پارسانیا، حضور پُررنگی یافته است.

فصل دوم به سنت معاصر پُرنفوذ دیگری اختصاص یافته که در سال‌های پس از انقلاب مهم‌ترین پرچم‌دار بحث از معضل تکنولوژی در ایران معاصر بوده است. سنت «تکنولوژی به مثابهٔ گشتل» که با جدی گرفتن تأملات فیلسوف آلمانی نیمهٔ اول قرن بیستم، مارتین هایدگر، و اندیشمندانی چون احمد فردید در ایران، تکنیک را فی‌نفسه یکی از مهم‌ترین مسائل و مشکلات عمیق مواجههٔ ایران اسلامی با مدرنیته و جهان غربی قلمداد می‌کنند.

فصل سوم اما به رویکرد نه‌چندان پُرسروصدا، اما پُرسابقه‌ای متعلق است که با عنایت به سنت تاریخی ـ فلسفی ایده‌آلیسم آلمانی و به‌ویژه جورج ویلهلم فردریش هگل به مسئلهٔ تکنولوژی به منزلهٔ یکی از مصادیق «معضل تاریخی تجدد ایرانی» می‌نگرند. حضور دکتر محمدعلی مرادی و دکتر ابراهیم فیاض، که عمدتاً از این منظر به مسائل ایران می‌نگرند، در غیاب مهم‌ترین نمایندهٔ این مکتب، یعنی سیدجواد طباطبایی، که دعوت همایش را نپذیرفت، تا حدی انعکاس این مکتب فکری است.

فصل چهارم به مهم‌ترین رویکرد آکادمیک مطالعات تکنولوژی، یعنی «فلسفهٔ تکنولوژی»، تعلق دارد که با حضور دکتر علی پایا، دکتر مصطفی تقوی، و همچنین حجت‌الاسلام دکتر پیروزمند (که به‌رغم وابستگی نظری به فرهنگستان علوم اسلامی قم بحث خود را بیش از همه در چارچوب رویکرد فلسفهٔ تکنولوژی صورت‌بندی کرده بود) سپهر مهمی از بحث فرهنگی تکنولوژی را در ایران به خود اختصاص داده‌اند.

فصل پنجم نیز به وجههٔ عملی بحث از تکنولوژی، یعنی دانش «سیاست‌گذاری تکنولوژی» در ایران، اختصاص دارد که متأسفانه به نظر می‌رسد مستغنی از مباحث عمیق مطرح در حوزهٔ تکنولوژی و صرفاً از منظر توسعه به تمهید شرایط لازم برای گسترش تکنولوژی در ایران مشغول است. در این فصل صاحب‌نظرانی چون دکتر رفیعی آتانی، دکتر شجاعی زند، و دکتر حسن بنیانیان از منظری انتقادی به وضعیت سیاست‌گذاری تکنولوژی در ایران پرداخته‌اند و پژوهشگرانی چون دکتر طباطبائیان، دکتر سوزنچی، دکتر نادری، دکتر فاتح راد، و دکتر تقوی در نشست‌هایی به بحث دربارهٔ ابعاد سیاست‌گذاری بومی و اسلامی تکنولوژی در ایران پرداخته‌اند.

 خواندن کتاب ایران اسلامی در مواجهه با تکنولوژی غرب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 پزوهشگران علوم اجتماعی مخاطبان این کتاب‌اند.

 بخشی از کتاب ایران اسلامی در مواجهه با تکنولوژی غرب

نکاتی دربارهٔ رابطهٔ تکنولوژی و فرهنگ در دامن تمدن اسلامی و ایرانی

سید حسین نصر

فکر می‌کنم لازم به بیان نیست که مسئلهٔ گسترش تکنولوژی به معنای جدید آن فقط مسئلهٔ اقتصادی یا فنی و مهندسی نیست و مثل ماهی هشت‌پا تمام جوانب حیات انسانی را متأثر می‌کند. باید به این موضوع توجه خاص کرد.

با خود کلمهٔ «تکنولوژی» آغاز می‌کنم. [در این باره] دو کلمه در زبان اروپایی داریم: یکی کلمهٔ آرت۲ است که به کلمهٔ لاتینی آرت برمی‌گردد و معادل یونانی آن کلمهٔ تخنه۳ است که کلمهٔ تکنولوژی از آن گرفته شده است. پس در اصل، کلمهٔ تخنه به همان معنی هنر بوده است؛ چنان‌که این دو معنی [به شکل توأمان] هنوز در کلمهٔ «صنعت» به زبان فارسی و عربی یافت می‌شود. این موضوع خیلی‌خیلی مهم است. به وجود آمدن تکنولوژی جدید در تمدن غرب این دو معنی را از همدیگر جدا کرد و [پس از آن] دیگر کسی صحبت از تکنولوژی و هنر به مثابهٔ دو واقعیت توأمان نمی‌کند؛ بلکه [این دو] در مقابل یکدیگر قرار دارند. این موضوع برای ما فوق‌العاده پندآور است. زیرا گرچه هنوز در زبان فارسی وحدت این دو معنی در کلمات صنعت و فن وجود دارد، اما [این وحدت] در زبان اروپایی از بین رفته است. این امر نشان‌دهندهٔ روندی است که خود تکنولوژی جدید بر انسان انشا می‌کند. اما در بین کلمات فارسی، الان در ایران راجع به مسئلهٔ تکنولوژی کلمهٔ «فناوری» خیلی متداول شده که کلمهٔ خیلی خوبی هم هست. اما باز هم باید توجه داشته باشیم که [معنای] کلمهٔ فن خیلی وسیع‌تر از کلمهٔ تکنیک به معنای غربیِ آن است. یعنی تکنولوژی و تکنیک را می‌شود به معنی فن بسط داد، زیرا هر چیزی تکنیک خودش را دارد، یعنی فن [خاص] خودش را دارد. اما این [واژه] به زبان ما یک معنی هنری هم دارد. مخصوصاً در زبان عربی که به «آرتیست»، «فنّان» می‌گویند. ازطرفی، دانشکدهٔ فنی داریم و از آن‌طرف فنّان [به معنیِ هنرمند]. این هر دو، یک کلمه به دو صورت مختلف است.

کلمهٔ دوم «صنعت» است که کم‌کم از دورهٔ قاجاریه به بعد با تکنولوژی به معنای جدیدش مترادف شد. وقتی صحبت از صنایع سنگین و سبک در صنعت کشور می‌کنیم، درواقع ترجمهٔ تکنولوژی جدید اروپایی است. در عین حال، فراموش نکرده‌ایم که صنعتگران شهرهای اصفهان و یزد یا افرادی که کاشی‌کاری می‌کنند نیز صنعتگر هستند. تحلیل خیلی از الفاظ به این صورت، برای درک استطباق بین فرهنگ و زبان و هنر از یک طرف و تکنولوژی از طرف دیگر خیلی‌خیلی مهم است. یک بحث صوری نیست.