کتاب تکاپوی ملیت ایرانی در قرن دوازدهم هجری

محمد علی فتح الهی( -۱۳۴۱) پژوهشگر و استاد دانشگاه است. در بخشی از پیشگفتار این کتاب می‌خوانیم: « اگر پیدایش و ظهور رسمی هویت ملی ایرانی را با تشکیل حکومت ملی صفویه در آغاز قرن دهم هجری در نظر بگیریم، سقوط دولت صفوی و اتفاق‌های بعد از آن در قرن دوازدهم هجری باعث گردید که مرحلۀ جدیدی در جریان تکوین و بلوغ سیاسی و اجتماعی این هویت پدید آید. تأثیرات این تحولات به قدری وسیع است که گاه می‌توان در نظام سیاسی و در زندگی فرهنگی، سیاسی و اجتماعی کنونی خودمان هم آثار آن را مشاهده کرد. قرن دوازدهم قرن تحولات اساسی در تاریخ ایران و یکی از مهم‌‌ترین ادوار تاریخی این کشور محسوب می‌شود، و تحولات عظیم این قرن سرنوشت کشور را تغییر داد. تحقیقات خوبی را هم محققان داخلی و خارجی در این باره انجام داده‌اند و متون قابل توجهی را نیز، چه از طرف مورخان ایرانی و چه از ناحیۀ سیاحان و نمایندگان سیاسی و تجاری خارجی، در بارۀ آن در اختیار داریم که وقایع مهم آن دوره، چون سقوط صفویه، روی کار آمدن نادر و کریم خان، و دوران جنگ‌های ملوک الطوایفی برای کسب قدرت را شرح می‌دهند. لذا، هدف ما در این نوشتار تکرار کارهای انجام پذیرفته و نقل مجدد وقایع تاریخی آن دوران نیست، بلکه سعی بر این است که تحولات آن دورۀ تاریخی را از دید علوم سیاسی و میزان تأثیرگذاری آن در تحولات هویت ملی ایرانی مورد توجه قرار دهیم. البته، وقایع مهمی که به تحول در اندیشه‌ها و نگرش‌های سیاسی انجامیده‌اند، با عنایت بیشتری دنبال خواهد شد. در واقع، تلاش بر این است که مواجهۀ هویت ملی ایرانی با حوادث عینی و ذهنی این قرن و تحولاتی را، که در نتیجۀ این مواجهه پیدا نموده است، مورد توجه قرار دهیم. به دیگر سخن، بروز لایه‌های جدیدتری از هویت ملی و تکوینی که در این دوره برای آن حاصل گشته است پیگیری خواهد شد. انتخاب عنوان «تکاپوی ملیت ایرانی در قرن دوازدهم هجری» نیز با چنین نگرشی صورت پذیرفته است.»