بریده‌هایی از کتاب کلیدهای کشف و پرورش؛ هشت هوش در کودکان

بچه‌هایی که نمی‌دانند هوش‌های چندگانه دارند، وقتی نمره بدی می‌گیرند یا تکالیف چالش‌برانگیز دارند، معمولا احساس کندذهنی می‌کنند.

برای کشف استعدادها و علائق بچه‌ها آن‌ها را در معرض چیزهای گوناگون قرار دهید. کمی فوتبال بازی کردن خوب است، ولی احتمالا، ثبت‌نام همه بچه‌هایتان در تیم‌های ورزشی و برای کل فصل ضروری و مناسب نیست.

بچه‌های دارای هوش کلامی نیاز به صحبت یا نوشتن دارند؛ بچه‌های دارای هوش منطقی نیاز دارند هنگامی‌که درحال تلاش برای معنی بخشیدن به مسائل هستند، به سؤال‌هایشان پاسخ داده شود؛ بچه‌های دارای هوش تصویری ممکن است مشغول رنگ‌آمیزی و خلق کردن شوند؛ بچه‌های دارای هوش موسیقی معمولا در آهنگی که می‌سازند یا به آن گوش می‌دهند، غرق می‌شوند؛ بچه‌های دارای هوش بدنی دنبال فعالیت فیزیکی هستند و ممکن است بخواهند با شما تماس فیزیکی داشته باشند؛ بچه‌های دارای هوش طبیعت‌گرا با الگوها طبقه‌بندی می‌کنند و می‌خواهند زمانی را بیرون از منزل باشند؛ بچه‌های دارای هوش مردم‌گرا خواهانِ صحبت کردن با دیگران هستند؛ بچه‌های دارای هوش فردگرا می‌خواهند زمانی را به‌تنهایی و با افکار و احساسات خودشان صرف کنند.

بچه‌های دارای هوش مردم‌گرا هم مانند بچه‌های دارای هوش کلامی برای اینکه همیشه درحال حرف زدن نباشند، به خودکنترلی احتیاج دارند. درواقع، اگر بچه‌های شما نیز مانند من، هم هوش کلامی و هم هوش مردم‌گرا داشته باشند، احتمالا، می‌خواهند همیشه حرف بزنند! این بدان معنی نیست که باید به آن‌ها اجازه این کار را داد، بلکه اتفاقآ باید خویشتن‌داری، احترام به خود و احترام به دیگران را یاد بگیرند.

به‌ندرت پیش می‌آید بچه‌ها بدون برآورده شدن سالم چهار نیاز اولیه خود حس شایستگی و کفایت داشته باشند. آن‌ها فکر می‌کنند که اگر هدف نداشته باشند و کسی هم برای خدمت کردن وجود نداشته باشد، نیازی هم به حس شایستگی ندارند. اگر هویت آن‌ها فقط منفی باشد و نتوانند به کسی و حتی به خودشان اعتماد کنند، باور نخواهند کرد که می‌توانند هر کاری را به‌خوبی انجام دهند. شما باید توجه داشته باشید که چهار نیاز اولیه چگونه برآورده می‌شود. هوش‌های چندگانه می‌توانند بسیار کمک‌کننده باشند. این بخشی از قدرت هوش‌های چندگانه است. آن‌ها قدرت روشنگری زیادی برای مسائل مهم زندگی به ما می‌دهند.

بچه‌ها لزومآ کندذهن و بد نیستند. شاید فقط احترام به خود، خودکنترلی و احترام به دیگران را یاد نگرفته‌اند. این‌ها کلیدهایی برای کودکان (و بزرگسالان) هستند تا آن‌ها بتوانند از هوش خود برای چیزهای خوب و کمک به دیگران به جای چیزهای بد و آسیب زدن به آن‌ها استفاده کنند.

در مقایسه، کودکی که خیلی حرف می‌زند، ولی صحبت کردنش لزومآ برای توضیح یا ترغیب دیگران نیست یا کودکی که از نوشتن لذت نمی‌برد، شاید به‌جای داشتن هوش کلامی یک یادگیرنده سمعی باشد؛ یعنی چیزهایی را که خودش می‌گوید به بهترین نحو به‌یاد آورد. این توانایی مهمی است و می‌توان به آن کمک کرد، ولی همان هوش کلامی نیست.

اگر باور دارید به دلیل اینکه خواندن، نوشتن، صحبت کردن یا گوش دادن برای شما راحت نیست یا از مدرسه رفتن لذت نمی‌برید، باهوش نیستید، پیش از اینکه ادامه بدهید، درباره این عقیده تجدیدنظر کنید. من بزرگسالان زیادی را دیده‌ام که به‌علت رفتار معلم‌ها، نظرهای والدینشان و حرف‌هایی که هیچ‌وقت به آن‌ها نزده‌اند و اینکه چقدر مدرسه رفتن برای خواهر و برادرشان راحت بوده است، نتیجه گرفته‌اند که احمق هستند. من انگشت کافی برای شمردن دفعاتی که این جمله را شنیده‌ام، ندارم: «برادرم باهوش است.»

والدینم می‌دانستند که من یک کتی پرحرف هستم. آن‌ها مرا به‌عنوان دخترشان دوست داشتند و این بخش از وجودم را پذیرفته بودند. از دستم در رفته است که تابه‌حال چند بچه به من گفته‌اند که والدینشان آن‌ها را از روی اجبار دوست دارند. آن‌ها احساس دوست‌داشتنی بودن نمی‌کردند. ناراحتی و ترسی که در چشمانشان هست، گاهی اوقات مرا نگران می‌کند. والدین من می‌توانستند پرحرفی مرا مشکلی درنظر بگیرند که باید حل شود، ولی آن‌ها آن را نوع توانمندی دیدند که باید رشد کند. چه نگاه زیبایی!

بچه‌های دارای هوش منطقی وقتی‌که همه‌چیز بامعنی باشد، احساس امنیت بیشتری می‌کنند. ازآنجایی‌که این نیاز آن‌هاست و دوست ندارند که گیج شوند، شاید بارها بپرسند: «چرا؟» و ممکن است شما این چراها را لج‌بازی تعبیر کنید که البته، گاهی هم می‌تواند به همین دلیل باشد، ولی این بچه‌ها واقعآ می‌خواهند بدانند که چرا شما مخالف دویدن آن‌ها در حیاط پشتی هستید، چرا به دیدار پسرعموهایشان می‌روند یا اینکه چرا شما برای ناهار اسپاگتی درست کرده‌اید. اگر مدام به سؤالات آن‌ها پاسخ‌هایی نظیر «الآن اذیتم نکن» و «اگر بخوای، بعدآ بهت می‌گم» بدهید، مطمئنآ این هوش از کار خواهد افتاد.

تقویت هوش منطقی: پرسیدن «چه اتفاقی می‌افتد اگر؟» سؤال کردن یک مهارت اساسی در زندگی و مهم‌ترین دلیل فعال‌سازی این هوش در کودکی است. اگر بچه‌ها تمایلی به سؤال کردن ندارند، آشنا کردنشان با اطلاعات عمومی جالب و حقایق جذاب می‌تواند آن‌ها را به این کار تشویق کند. واکنش‌های ما به سؤالات آن‌ها می‌تواند هم باعث تقویت و هم باعث توقف این هوش شود. اگر نمی‌خواهید مانع تحقیق و بررسی هوش منطقی شوید، هیچ‌وقت این‌گونه پاسخ ندهید که «نیازی نیست بدونی»، «خودت بگرد» یا «مهم نیست».

بچه‌هایی که هوش تصویری دارند، به چیزهای بصری در کتاب‌ها مثل تصاویر، نمودارها، نقشه‌ها، جدول‌ها و شکل‌ها توجه یا به آن‌ها فکر می‌کنند.

همچنین، بچه‌های دارای هوش تصویری، تصاویر، نمودارها و رنگ‌ها را در ذهنشان مجسم می‌کنند. مثلا، اگر شما به‌راحتی برای کلماتی مثل: شمع، کالسکه و آتش‌فشان تصویرسازی می‌کنید، این به علت هوش تصویری شماست. همه مردم به‌دلیل اینکه تا حدودی هوش تصویری دارند، می‌توانند به‌نوعی برای این کلمات تصویرسازی کنند. کودکانی که هوش تصویری خوبی دارند، می‌خواهند آن‌ها را ایجاد کنند و به‌راحتی هم این کار را با استفاده از جزئیات دقیق و رنگ‌های واضح انجام می‌دهند. ممکن است بقیه ما برای طراحی یک طرح کلی در ذهنمان به تلاشی هماهنگ نیاز داشته باشیم و زمان زیادی را صرف کنیم.

کودکان دارای هوش تصویری معمولا از یادگیرنده‌های بصری توانایی‌های هنری بیشتری دارند و با چشم‌هایشان فکر می‌کنند. ولی یادگیرنده‌های بصری چیزهایی را که دیده‌اند به‌یاد می‌آورند. می‌توان در یکی یا هر دوی این سبک‌های یادگیری توانایی داشت یا اصلا در هیچ‌کدام قوی نباشیم. هر دوی آن‌ها بصری

کودکانی که هوش تصویری خوبی دارند، کلمات را درنظر نمی‌گیرند و محرک‌های بصری را که به ذهنشان هجوم می‌آورد، نشانه می‌روند. این اتفاق به‌صورت خودکار رخ می‌دهد. درست مانند کودکان دارای هوش کلامی که هنگام برانگیخته شدن به‌صورت خودکار صحبت می‌کنند و نیز کودکان دارای هوش منطقی که بدون واداشتن سؤال می‌کنند. کودکان دارای هوش تصویری هم به‌صورت خودکار محرک‌های بصری را تقویت می‌کنند.

کودکان دارای هوش تصویری احتمال دارد صفاتی مثل خلاق، هنرمند، بااستعداد و علاقه‌مند به زیبایی را به خودشان نسبت دهند. حالا شما این مزیت را دارید که به آن‌ها بگویید این صفات را دارند، چون باهوش هستند. ممکن است این هوش در نظر اغلب مردم به‌عنوان یک «هوش مدرسه‌ای» قلمداد نشود، زیرا این توانایی‌ها در نظام آموزشی ارزش زیادی ندارد؛ ولی این مسئله زندگی را لذت‌بخش می‌کند و برای هدفی که خداوند برای هر کودک درنظر گرفته، لازم و ضروری است. ما می‌خواهیم کودکان این تفکر را که آن‌ها برخلاف دیگران باهوش نیستند، متوقف کنند. به آن‌ها بگویید که باهوش هستند. این قدرت آن‌هاست!

تنها کاری که بچه‌های دارای هوش موسیقی انجام می‌دهند، شنیدن موسیقی و صدا نیست؛ آن‌ها صدا هم تولید می‌کنند.

من یک معلم جغرافی می‌شناسم که اسم و نحوه هجی کردن بسیاری از کشورهای جهان را با آهنگ و ریتم‌هایی که خودش ساخته است، آموزش می‌دهد. وقتی دانش‌آموزان او بعضی از آهنگ‌ها را می‌خواندند، من آن‌ها را شنیدم. این آهنگ‌ها بسیار هم مؤثرند. چند سال بعد، چون خیلی از این بچه‌ها هنوز هم می‌توانستند آن ریتم‌ها را به‌یاد بیاورند، قادر به یادآوری اسامی کشورهای جهان بودند.

به‌تازگی، با مادر و دختری کلاس‌دومی به نام پاملا که با هجی کردن آواها و سایر کلمات مربوط به هوش کلامی مشکل داشت، ملاقات کردم. ازآنجایی‌که پاملا هوش بدنی داشت و با دست‌هایش خوب کار می‌کرد، پیشنهاد کردم که کلمات و الگوهای آوایی خود را با استفاده از نوشتن در هوا تمرین کند. یعنی با انگشتش حروف و کلمات خود را تا جایی که می‌تواند بزرگ روی هوا «بنویسد»، گویی مداد دستش گرفته است. این روش هنگام یادگیری فرمول‌های شیمیایی، اسم جست‌وجوگر و حروف شکسته نیز کاربرد دارد.

توانایی بچه‌ها برای درک و واکنش مناسب نشان دادن به حالت‌های چهره، زبان بدن و تُن صدا جزو مهم‌ترین دلایل فعال کردن زودهنگام این هوش است. این چیزی است که به بچه‌ها کمک می‌کند تا دوستانی را انتخاب کنند و روابط دوستانه سالمی را تشکیل دهند. این به آن‌ها اجازه می‌دهد که تشخیص دهند چه‌کسی با آن‌هاست و چه‌کسی علیه آن‌ها. به این طریق آن‌ها می‌دانند بعد از اینکه از دیگران صدمه خوردند، به چه‌کسی می‌توان فرصت دوباره داد و از چه‌کسی باید دست‌کم برای مدتی دور بود.

می‌دانید در بلندمدت چه‌چیزی مهم است؟ موفقیت در زندگی. بله! من همیشه به والدین و معلم‌ها می‌گویم که هدف مدرسه آماده کردن بچه‌ها برای مدرسه بعدی نیست. هدف آن آماده کردن آن‌ها برای زندگی است، یک زندگی خوب و راضی‌کننده؛ یک زندگی بامعنا و مفید برای دیگران.

همه افراد با یکی از این هوش‌های متمایز به دنیا می‌آیند و بااینکه نیاز به فعال کردن دارند، ولی همان‌جا هستند و از بدو تولد در وجود هر انسانی قرار داده شده‌اند.

بااینکه در ادامه کتاب تمرکز بر کودک شماست، ولی منتظر کشف حقایقی درباره چگونگی باهوش بودن خودتان هم باشید. آماده رد کردن دروغ‌ها شوید!) وقتی‌که شما و کودکتان متوجه شدید که هشت نوع هوش وجود دارد، سؤال‌ها از «آیا من باهوشم» و «چطور می‌شود من باهوش باشم؟» به‌سمت سؤال‌های ارزشمندتری مثل «من چگونه هوشی دارم؟» خواهد رفت.

وضعیت هوش طبیعت‌گرای بچه‌ها درصورت ماندن به‌مدت طولانی در منزل و مخصوصآ، اگر پنجره‌ای هم وجود نداشته باشد، می‌تواند منفی شود. این بچه‌ها بی‌قرار می‌شوند. در این شرایط ممکن است از بقیه بچه‌ها زودرنج‌تر و حساس‌تر شوند. درنهایت، این وضعیت می‌تواند تأثیری منفی بر یادگیری بگذارد.

هوش تصویری می‌تواند باعث آسان‌تر شدن شناسایی حروف و اعداد برای بچه‌های کوچک‌تر شود. این یکی از دلایل سودمند فعال‌سازی این بخش مغز در سال‌های اول زندگی است. برای بچه‌هایی که در تشخیص حروفی مثل پ و ث، پرتقال و پرتغال یا اعداد ۷ و ۸ مشکل دارند، به‌جای آموزش معمولی و ساده این حروف، به آن‌ها کلمات و اعداد را آموزش بدهید و روی تقویت مهارت‌های هوش تصویری‌شان کار کنید.

می‌دانید در بلندمدت چه‌چیزی مهم است؟ موفقیت در زندگی. بله! من همیشه به والدین و معلم‌ها می‌گویم که هدف مدرسه آماده کردن بچه‌ها برای مدرسه بعدی نیست. هدف آن آماده کردن آن‌ها برای زندگی است، یک زندگی خوب و راضی‌کننده؛ یک زندگی بامعنا و مفید برای دیگران.

چیزی که برای من مهم است بچه‌هایی هستند که در مدرسه به شیوه هوش مردم‌گرا رفتار می‌کنند، ولی در خانه خواهان سکوت، آرامش و خلوت هستند و بیشتر از هوش فردگرای خود استفاده می‌کنند. آن‌ها به من می‌گویند که تمام انرژی هوش مردم‌گرای خود را در مدرسه استفاده کردند. جای تعجب دارد که گاهی‌اوقات، در طول جلسات اولیا و مربیان، والدین فکر می‌کنند معلم‌ها درحال صحبت درباره فرزند شخص دیگری هستند.

«کودکانی را بزرگ کنید که به شما داده‌اند، نه کودکانی که آرزو دارید داشته باشید»،

جمله «تو خوب خواندی/تماشا کردی، چون هوش موسیقی داری» خیلی ارزشمندتر از این جمله است که «خوب انجام دادی». جمله «تو هوش فردگرا داری، برای همین است که خودت به‌تنهایی این ایده‌های منحصربه‌فرد را مطرح کردی. من تحت‌تأثیر قرار گرفتم» بهتر است تا اینکه بگوییم: «این هیچ‌وقت به ذهن من نمی‌رسید» یا اینکه «چه شد این ایده عجیب به ذهنت رسید؟»

اگر شما در منزل به فرزندتان درس می‌دهید، می‌توانید از ایده‌های فصل‌های سوم تا دهم برای آموزش هر هشت بخشِ مغز استفاده کنید. می‌توانید با یک هوش آموزش بدهید، سپس، دوباره از آن استفاده کنید یا اینکه به سراغ بعدی بروید. اگر خودتان معلم فرزندتان نیستید، می‌توانید هنگام کمک به او برای انجام دادن تکالیفش و مطالعه برای امتحان از هوش‌های مختلف استفاده کنید. مطالعه با بیش از یک هوش به درک بیشتر کودکان هنگام یادگیری، کمک می‌کند. آن‌ها آموخته‌های خود را به‌مدت طولانی‌تری به‌یاد می‌آورند، با دقت بیشتری از آموخته‌هایشان استفاده می‌کنند و برای آینده خوش‌بین‌تر هستند. سطحشان نیز به‌طور مرتب بالاتر می‌رود.