بریده‌هایی از کتاب بر کرانه شرح چهل حدیث امام خمینی (ره)

اولین شرط جهاد با نفس و حرکت به سوی خدا «تفکر» است، یعنی انسان در شب و روز اندکی بیندیشد که هدف مولای او از آوردن انسان به این دنیا و فراهم کردن اسباب راحتی و دادن بدن سالم و قوای صحیح و مفید، و فرستادن پیامبران و کتاب‌های آسمانی و دعوت انبیا چه بوده است و وظیفهٔ ما با آن مولای قدرتمند چیست؟ آیا هدف، تنها همین حیات حیوانی و شهوانی است، یا مقصود دیگری در کار بوده است؟

ای عزیز! این قدر لاف خدا مزن و ادعای حبّ خدا مکن

انسان هرچه هم قوی باشد در این عالم به همهٔ خواسته‌هایش نمی‌رسد

اولین شرط جهاد با نفس و حرکت به سوی خدا «تفکر» است

تابش انوار معارف بر دل، او را به رعایت آداب ظاهری هم می‌رساند. پس، ادّعای آنان که می‌گویند: با ترک ظاهر، علم باطنی پیدا می‌شود، یا پس از علم باطنی دیگر نیازی به آداب ظاهری نیست، ادّعایی باطل و جاهلانه است.

گاهی کسی کار خوبی را نه برای خدا، بلکه برای آن‌که مردم تعریفش کنند انجام می‌دهد و دوست دارد که مردم آن را بشنوند. او به عبادت پروردگارش شرک ورزیده است.

فرض کنیم کسی صد و پنجاه سال هم عمر کند و همهٔ بساط شهوت و غضب و شیطنت برایش فراهم باشد و هیچ ناملایمتی هم برایش پیش نیاید، عاقبت او پس از این مدت اندک که مثل باد می‌گذرد، چیست؟

ای عزیز! برای یک خیال باطل و محبوبیت ناچیز و ناپایدار نزد دیگران، خود را مورد قهر و غضب الهی قرار نده و محبت الهی را با هیچ چیز عوض نکن، وگرنه از محبوبیت نزد مردم، هیچ ثمری جز ندامت نخواهد بود.

اگر ما بندهٔ مخلصیم، چرا شیطان در ما این قدر تصرف دارد؟ او که عهد کرده به «بندگان مخلص» کاری نداشته باشد و دست به ساحت آنان دراز نکند!

از آنان که تو را به شهوات و زندگی مادی فرا می‌خوانند بپرس که آیا از وضع خودشان راضی‌اند؟ یا چون گرفتارند، می‌خواهند دیگران را هم مبتلا کنند؟

حضرت موسی (ع) از شیطان پرسید: کدام گناه است که وقتی انسان مرتکب شود بر او مسلّط می‌شوی؟ گفت: وقتی عُجب و خودپسندی در او راه یابد و عمل خویش را بزرگ و گناهش را کوچک شمارد.

«مشارطه» آن است که مثلاً در آغاز روز، با خود شرط کنی و تصمیم بگیری بر خلاف فرمودهٔ خدا رفتار نکنی. گرچه شیطان می‌کوشد این کار را سخت جلوه دهد، ولی اگر تصمیم بگیری و یک روز تجربه کنی، خواهی دید که آسان است.

پس ای عزیز! برای یک خیال باطل و محبوبیت ناچیز و ناپایدار نزد دیگران، خود را مورد قهر و غضب الهی قرار نده و محبت الهی را با هیچ چیز عوض نکن، وگرنه از محبوبیت نزد مردم، هیچ ثمری جز ندامت نخواهد بود.

خواسته‌های انسان نامحدود و سیری‌ناپذیر است. انسان هرچه هم قوی باشد در این عالم به همهٔ خواسته‌هایش نمی‌رسد. انسان همیشه عاشق چیزی است که ندارد و در دست او نیست.

محبت دنیا انسان را به هلاکت ابدی می‌رساند و ریشهٔ همهٔ گرفتاری‌ها و گناهان باطنی و ظاهری است.

هر کس روی دلش به آخرت باشد، امور دنیا و کارهای سخت آن در نظرش حقیر و آسان می‌شود و دنیا را محل گذر و سرای تربیت خود می‌داند و به سختی و خوشی آن اعتنا نمی‌کند و به جایی می‌رسد که از آن بی‌نیاز می‌گردد و امورش جمع و کارش منظم می‌شود و غنایش در ذات و دلش پدید می‌آید

خدا اگر «ستّار» است، «غیور» هم هست. اگر «ارحم الراحمین» است، «اشدّ المعاقبین» هم هست. تا وقتی که از حدّ نگذری می‌پوشاند، ولی «چون که از حدّ بگذری رسوا کند».

ای عزیز! چاره‌ای برای خود پیدا کن و بدان که شهرت پیش این مردم ناچیز، چیزی نیست. قدرت، فقط در دستگاه قدس الهی است و مخلوق ضعیف را قدرتی نیست. با هر زحمت و ریاضتی که شده، با قلم عقل در قلب خود بنگار که «لا مؤثّر فی الوجود الا الله»

انسان همیشه عاشق چیزی است که ندارد و در دست او نیست. بر فرض هم که به مقاصد خود برسد، مدت آن کوتاه است. مگر انسان همیشه جوان است؟ وقتی بهار عمر گذشت، نشاط و نیرو از دل و اعضا می‌رود، ذائقه و چشم و گوش و قوای دیگر، سست یا بیکار می‌شوند، لذّت‌ها هم، کم یا نابود می‌شود. امراض مختلف هجوم می‌آورد و دستگاه‌های بدن خوب کار نمی‌کند. پس مدّت بهره‌وری و لذت، ناپایدار و اندک است.

تا حقیقتِ لا اله إلا الله، با قلم عقل بر لوح دل نگاشته نشود، انسان به یکتایی خدا ایمان پیدا نمی‌کند و اگر به مرتبهٔ ایمان قلبی رسید، دیگر کسی را مؤثر در مملکت حق نمی‌داند و در پی جاه و جلال و منزلت و شهرت نزد دیگران نمی‌رود.

طبق آنچه در قرآن و حدیث است و از برهان و مکاشفه برمی‌آید و عقل، هم آن را می‌پذیرد، خدای متعال بر همهٔ هستی و کائنات، احاطه و اشراف دارد و همهٔ دل‌ها در تصرّف سرانگشت قدرت اوست و هیچ کس، حتی صاحب قلب هم جز با اذن الهی نمی‌تواند در دل تصرّف کند. پس با ریا و سالوس، نمی‌توان دل‌های بندگان را جلب و جذب کرد. خداوند که صاحب دل‌هاست، دل‌ها را متوجّه کسی می‌کند و سالوس‌بازان ریاکار، سرانجام رسوا می‌شوند.

از پیامبر اکرم (ص) منقول است که: درهم و دینار، کسانی را که قبل از شما بودند کشته‌اند، کشندهٔ شما هم آن‌هاست.

وجود جهنم و عذاب آن نیز از ضروریات همهٔ ادیان است، هم برهان دارد و هم اهل مکاشفه و اهل دل در این عالم نمونهٔ آن را دیده‌اند. اگر احتمال صحّت هم بدهی، باید سر به بیابان بگذاری. چرا این همه غفلت و جهالت؟ آیا ما را هم از عذاب، ایمن کرده‌اند؟ امام سجاد (ع) آن همه گریه‌ها و زاری‌ها داشت، ما چرا حیا نمی‌کنیم و در محضر ربوبیت، این همه هتک حرمت می‌کنیم؟ وای بر ما و غفلت ما!

بدان که خیالات و تصورات باطل، از القائات شیطان است تا بر مملکت باطن تو نفوذ کند. تو که مجاهدی، باید این اوهام را از خود دور کنی و این سنگر مهم را از دست شیطان و سپاه او بگیری.

هر کس دل‌بستهٔ دنیا شود، قلبش به سه چیز تعلّق پیدا می‌کند: اندوهی بی‌پایان، آرزویی دست نیافتنی و امیدی حاصل نشدنی.

از اموری که برای مجاهد با نفس لازم است، مشارطه، مراقبه و محاسبه است. «مشارطه» آن است که مثلاً در آغاز روز، با خود شرط کنی و تصمیم بگیری بر خلاف فرمودهٔ خدا رفتار نکنی. گرچه شیطان می‌کوشد این کار را سخت جلوه دهد، ولی اگر تصمیم بگیری و یک روز تجربه کنی، خواهی دید که آسان است.

پس ای عزیز! بکوش تا صاحب عزم و اراده شوی، وگرنه در آخرت به صورت انسان محشور نخواهی شد، چرا که آن جا محل کشف باطن و نهان‌هاست. جرأت بر گناه، کم کم گوهر عزم را می‌رباید و انسان را بی‌عزم می‌کند. استاد معظم ما می‌گفت: شنیدن تغنیات (آوازخوانی‌ها) بیش از هر چیز، عزم و اراده را از انسان می‌گیرد.

شرط نخست مجاهد با نفس، حفظ طایر خیال است، چون که مرغ خیال، هر لحظه بر شاخی می‌نشیند و دستاویز شیطان قرار می‌گیرد و انسان را بدبخت می‌کند. انسان مجاهد، زمام خیال را در دست می‌گیرد و نمی‌گذارد هرجا می‌خواهد پرواز کند و در پی خیال‌های فاسد و معصیت و شیطنت برود.

معالجهٔ مفاسد اخلاقی هان ای عزیز! تا وقت و عمر باقی است و قوای جوانی در اختیار توست و تا اخلاق فاسد بر تو غالب نشده است، بیدار شو و راهی برای فرو نشاندن آتش شهوت و غضب پیدا کن. بهترین علاج که علمای اخلاق گفته‌اند، این است که هر یک از رذایل اخلاقی را که در خود دیدی، مدتی مردانه بر خلاف آن رفتار کن و از خدا هم کمک بخواه، که پس از مدت کمی آن اخلاق زشت رفع شود.

استاد معظم ما می‌گفت: شنیدن تغنیات (آوازخوانی‌ها) بیش از هر چیز، عزم و اراده را از انسان می‌گیرد