بریده‌هایی از کتاب پایان پیمان شکنی

حالا اگر گفتید که جنبهٔ کلان وفای به عهد چیست؟ بله، پست و مقام و مسؤولیت‌های اجتماعی از جنس عهد و پیمان است در مقیاس بزرگ‌تر که نه نسبت به یک یا چند نفر، بلکه نسبت به کل جامعه، تعهدی متوجه ما می‌شود.

در پیمان‌شکنی ناشی از قصد قربت هم بحث بر سر این است که عده‌ای گمان می‌کنند اگر نقض عهد به علت منافع شخصی یا از سر هوا و هوس باشد، اشکال دارد، و اگر شخص برای منافع اسلام و مسلمانان پیمان‌شکنی کند و قصد قربت داشته باشد، اشکال ندارد. در حالی که اشکال دارد.

پیمان‌شکنی ناشی از قصد قربت هم بحث بر سر این است که عده‌ای گمان می‌کنند اگر نقض عهد به علت منافع شخصی یا از سر هوا و هوس باشد، اشکال دارد، و اگر شخص برای منافع اسلام و مسلمانان پیمان‌شکنی کند و قصد قربت داشته باشد، اشکال ندارد. در حالی که اشکال دارد.

بدقولی و پیمان‌شکنی نسبت به کافر و مشرک بد است، نسبت به مسلمان بدتر، نسبت به جامعهٔ مسلمین و رهبر مسلمانان خیلی بدتر. نسبت به اولیاء الهی خیلی خیلی بدتر. نسبت به ... *

ای که دستت می‌رسد کاری بکن پیش از آن، کز تو نیاید هیچ کار ***

ساعت هشت است. به رفیقمان قول داده بودیم ساعت هشت به او زنگ بزنم. اما الآن داریم فیلم سینمایی تماشا می‌کنیم. (زنگ می‌زنیم یا به تماشای فیلم ادامه می‌دهیم؟) - ساعت دوازده است و اذان می‌گویند. به خدا قول داده بودیم نمازمان را اول وقت بخوانیم. اما الان اوج بازی است. (نماز اول وقت را انتخاب می‌کنیم یا بازی را؟)

این حدیث نبوی را خواندید که لا ایمانَ لِمَن لا اَمانَةَ لَهُ (مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۶) کسی که امانتدار نیست، ایمان ندارد.

امام باقر فرمود: سه چیز است که خداوند عزّوجلّ رُخصتی در آن‌ها برای کسی قرار نداده است: بازگرداندن امانت به نیکوکار و بدکار؛ وفای به پیمان با نیکوکار و بدکار؛ و نیکی به پدر و مادر، نیکوکار باشند یا بدکار

وقتی مرتکب گناهی نشده‌ایم، عظمت و اهمیت آن را درک می‌کنیم. در تصورمان هم نمی‌گنجد که مرتکب آن گناه شویم، افراد اهل آن گناه را هم مذمت می‌کنیم و می‌گوییم انسان واقعاً باید چقدر پست باشد که مرتکب آن گناه شود.

چهار حالت وجود دارد: ۱. کسی که قول می‌دهد و از اول بنا دارد به قولش وفا کند و وفا هم می‌کند. (راستگویی + وفای به عهد) ۲. کسی که از اول بنا داشته به قولش وفا کند ولی موقع عمل، بدقولی می‌کند (راستگویی + نقض عهد) ۳. کسی که بنا نداشته عمل کند، ولی بعداً با خود می‌گوید حالا که ما این حرف را زده‌ایم خوب است پایش بایستیم. (دروغ + وفای به عهد) ۴. کسی که نه بنا داشته به قولش عمل کند و نه عمل می‌کند. (دروغ + نقض عهد) در این‌که حالت اول، خیلی خوب؛ و حالت چهارم، خیلی بد است، شکی نیست. اما سؤال مهم این است که از حالت دوم و سوم کدام بهتر یا بدتر است؟ خودتان قدری فکر کنید.

آدم خوش‌قول به طور غیرمستقیم می‌گوید اولاً من برای خودم و حرفم ارزش قائل هستم ثانیاً کاری را که گفته‌ام آن را انجام می‌دهم کار مهمی می‌دانم، و ثالثاً برای مخاطب خود نیز ارزش قائل هستم. از آن طرف بدقولی هم این سه پیام مقابل را دارد که شخص بدقول، نه برای خود و نه برای کار خود و نه برای مخاطب، ارزشی قائل نیست.

تعالیم اسلام، ارزش وفای به عهد یا زشتی نقض عهد را با این چیزها گره نزده است. مثلاً اسلام نگفته که اگر مخاطب شما فرد مهمی بود به قول خود وفا کنید، ولی در برابر افراد عادی یا سطح پایین می‌توانید خلف وعده کنید! یا این طور نیست که بگویند در موضوعات حیاتی مثل همان دارو، حتماً به قول خود وفا کنید، اما در یک موضوع پیش‌پاافتاده خلف‌وعده خیلی مهم نیست. چنین مطالبی در تعالیم عالی اسلام وجود ندارد.

یعنی حکم کلی ضرورت یاری مظلومان یک استثناء دارد و آن در جایی است که شما با آن قوم ظالم، عهد و پیمانی بسته باشید که مثلاً در کار هم دخالت نکنید. این آیه یعنی پیمان‌شکنی حتی با کفار، از ظلم به مسلمانان هم اهمیت بیشتری دارد و به عبارت دیگر التزام به عهد و پیمان از یاری مسلمانان مظلوم هم مهم‌تر است. و به عبارت سوم حتی در کار فوق العاده مهمی به نام کمک به مسلمانان مظلوم، نباید روی قول و قرارهایمان پا بگذاریم.

از آن طرف اگر خدای ناکرده رذیلت بی‌وفایی و پیمان شکنی در کسی قوی و قوی‌تر شود، همین یک رذیلت کافی است که شخص به هر زشتی و گناهی آلوده شود.

امیر المؤمنین علی فرمود: کسی که عهد و پیمان خود را رعایت نکند، به خدا یقین ندارد. ما أیقَنَ بِاللَّهِ مَن لَم یَرْعَ عُهودَهُ وَ ذِمَّتَهُ. (غرر الحکم، ۹۵۷۷) و فرمود: خوش‌قولی و پایبندی به عهد و پیمان،‌ بخشی از ایمان است. إنَّ حُسنَ العَهدِ مِنَ الایمانِ. (غررالحکم، ۳۳۷۹)

اگر دنبال محبوبیت دنیایی باشیم از شروط اصلی آن وفای به عهد است. آدم خوش‌قول محبوب مردم است و فرد بدقول، منفور. اگر در جملهٔ اول تردیدی باشد، جملهٔ دوم بدون شک درست است.

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ کَبُرَ مَقْتًا عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ (صف ۲ و ۳) ای کسانی که ایمان آورده‌اید! چرا چیزی را می‌گویید که عمل نمی‌کنید. نزد خدا سخت مبغوض است که چیزی را بگویید که عمل نمی‌کنید.

قانون کلی را قرآن کریم فرموده است. در قول و قرارهای دو طرفه، تا وقتی مخاطب شما به آن عهد و پیمان پایبند است، شما هم باید پایبند بمانید.

اگر طرف قرارداد شما چیزی از مفاد آن عهد و پیمان را کم نگذاشت، و هیچ بخش آن را نقض نکرد، اولاً و همچنین به دشمنان شما مسلمانان کمک نکرد، ثانیاً در این شرایط در برابر کسانی که با آن‌ها قرار دارد بسته‌اید حتی اگر مشرک باشند و البته دو شرط مذکور را رعایت کنند، به عهد و پیمان خود تا آخر ملتزم باشید. این عین فرمایش خداوند در آیهٔ ۴ سورهٔ مبارکهٔ توبه است.

اگر طرف قرارداد شما چیزی از مفاد آن عهد و پیمان را کم نگذاشت، و هیچ بخش آن را نقض نکرد، اولاً و همچنین به دشمنان شما مسلمانان کمک نکرد، ثانیاً در این شرایط در برابر کسانی که با آن‌ها قرار دارد بسته‌اید حتی اگر مشرک باشند و البته دو شرط مذکور را رعایت کنند، به عهد و پیمان خود تا آخر ملتزم باشید. این عین فرمایش خداوند در آیهٔ ۴ سورهٔ مبارکهٔ توبه است.

اگر طرف قرارداد شما چیزی از مفاد آن عهد و پیمان را کم نگذاشت، و هیچ بخش آن را نقض نکرد، اولاً و همچنین به دشمنان شما مسلمانان کمک نکرد، ثانیاً در این شرایط در برابر کسانی که با آن‌ها قرار دارد بسته‌اید حتی اگر مشرک باشند و البته دو شرط مذکور را رعایت کنند، به عهد و پیمان خود تا آخر ملتزم باشید. این عین فرمایش خداوند در آیهٔ ۴ سورهٔ مبارکهٔ توبه است.

اگر طرف قرارداد شما چیزی از مفاد آن عهد و پیمان را کم نگذاشت، و هیچ بخش آن را نقض نکرد، اولاً و همچنین به دشمنان شما مسلمانان کمک نکرد، ثانیاً در این شرایط در برابر کسانی که با آن‌ها قرار دارد بسته‌اید حتی اگر مشرک باشند و البته دو شرط مذکور را رعایت کنند، به عهد و پیمان خود تا آخر ملتزم باشید. این عین فرمایش خداوند در آیهٔ ۴ سورهٔ مبارکهٔ توبه است.

اگر طرف قرارداد شما چیزی از مفاد آن عهد و پیمان را کم نگذاشت، و هیچ بخش آن را نقض نکرد، اولاً و همچنین به دشمنان شما مسلمانان کمک نکرد، ثانیاً در این شرایط در برابر کسانی که با آن‌ها قرار دارد بسته‌اید حتی اگر مشرک باشند و البته دو شرط مذکور را رعایت کنند، به عهد و پیمان خود تا آخر ملتزم باشید. این عین فرمایش خداوند در آیهٔ ۴ سورهٔ مبارکهٔ توبه است.