بریده‌هایی از کتاب سبک شناسی نظم و نثر فارسی

دعایی گر نمی‌گویی، به دشنامی عزیزم کن که گر تلخ است شیرین است از آن لب هرچه فرمایی

خواجه رشید الدین فضل الله همدانی (۷۱۸ – ۶۴۵ ه. ق.) خواجه رشید الدین فض الله همدانی ـ وزیر و نویسندهٔ نامی دوران مغول ـ و یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان و تاریخ نویسان کل تاریخ ایران و حتی جهان به شمار می‌رود. او در همدان زاده شد و پس از تحصیل در علوم مختلف پزشکی، ادبی، دینی، تاریخی و ... و سرآمد شدن در آن دانش، همچون خواجه نصیر الدین طوسی، میهمان قلعه اسماعیلیان در الموت قزوین شد. با حمله غازان شاه مغول به آنجا و فتح آن قلعه، او به خدمت ایلخانان مغول درآمد و خدمات ارزشمندی برای ایران، به ویژه شهر تبریز و سپس سلطانیهٔ زنجان انجام داد. در تبریز پردیس علمی «رَبع رشیدی» را تاسیس کرد که در بردارندهٔ بیمارستان، رصدخانه، مسجد، مدرسه، و کتابخانه بود. با مرگ غازان شاه او وزیر اُلجایتو- که پس از روی آوردن از مذهب شافعی به تشیّع نام خود را «خدابنده کرده بود ـ درآمد و با انتقال پایتخت ایلخانان از تبریز به سلطانیهٔ زنجان او نیز همراه پادشاه به آنجا رفت و در آن دربار و آن شهر نیز باعث خدمات ارزشمندی شد

او پدر داستان‌نویسی ایران است. «فرزند سید جمال الدین واعظ اصفهانی، خطیب مشهور دورهٔ مشروطه [و از مشروطه طلبان] بود. در اصفهان به دنیا آمد، پس از کشته شدن پدر به لبنان و سپس به اروپا رفت. سرانجام در ژنو، از شهرهای کشور سوئیس، مقیم شد. جمال‌زاده همواره در اندیشهٔ اصلاح جامعه بود و این اندیشه را از راه نویسندگی دنبال کرد. نخستین داستان کوتاه او [را] به نام «فارسی شکر است» ... سرآغاز داستان کوتاه فارسی می‌دانند. این داستان در کتاب یکی بود یکی نبود چاپ شده است. برخی از آثار جمالزاده عبارتند از: خلقیّات ما ایرانیان، گنج شایگان، هزارپیشه، تلخ و شیرین، کهنه و نو، سر و ته یک کرباس، شاهکار و دارالمجانین. جمالزاده فرزندی نداشت و اموال و دارایی و درآمد آثار تألیفات خود را وقف دانشگاه تهران کرد. او در ۱۰۵ سالگی ذر شهر ژنو درگذشت.» (فرهنگ نام آوران، ۱۳۹۲: «جمال‌زاده»). جمال‌زاده روز هفدهم آبان ۱۳۷۶ در شهر ژنو کنار دریاچه لمان درگذشت

اگر بیت: «خدا کشتی آنجا که خواهد بَرَد/ وگر ناخدا جامه بر تن بَرَد» سعدی را فردوسی می‌گفت، به این شکل می‌سرود: «بَرَد کشتی آنجا که خواهد خدای/ وگر جامه بر تن دَرَد ناخدای»

یک دهه پیش از انقلاب اسلامی ایران، از این نظر «دوران طلایی ادبیات ایرانیان» نام گرفت. آثار این گروه نویسندگان محبوبیت و انتشار بسیاری کسب کرد به گونه‌ای که برخی از آثار این نویسندگان در شمارگان یا تیراژی ده هزار نسخه هم به چاپ رسید. رمان‌هایی مانند سووشون (سیمین دانشور)، شازده (هوشنگ گلشیری)، همسایه‌ها (احمد محمود) برجسته‌ترین آثاری بودند که در این دوران منتشر شدند