بریده‌هایی از کتاب مثبت فکر نکنید

درست است که خیال‌پردازی می‌تواند کمکمان کند تا بعضی نیازها را برطرف کنیم، ولی نمی‌تواند فایده‌ای برای ارضای نیازهایی داشته باشد که به نیرو و تلاش و تعهد بسزایی نیاز دارند. قبلاً دیدیم که رؤیاپردازی محض دربارهٔ پیامدهای مثبت نمی‌تواند به آدم‌ها کمک کند که به رؤیاهایشان برسند. پژوهش دیگری کرده‌ام که نشان می‌دهد در خیال‌پردازی مثبت چیزی هست که باعث می‌شود از انجام کارهای دشوار چشم بپوشیم و سراغ کارهای آسان برویم.

غافل‌گیرکننده است که به کمک خیال‌پردازی‌های مثبت به حدی آرامش پیدا می‌کنیم که در سنجش‌های فیزیولوژیک هم نمایان می‌شود. اگر بخواهید به اعصابتان استراحت بدهید، نفس عمیق می‌کشید، ماساژ می‌گیرید و به پیاده‌روی می‌روید؛ ولی می‌توانید به‌سادگی چشم‌هایتان را ببندید و به آینده‌ای فکر کنید که شاید برایتان لذت‌بخش باشد. اما اگر هدفتان این باشد که آرزویتان به حقیقت بپیوندد چطور؟ آخرین چیزی که نیاز دارید آرام‌بودن است. باید به اندازهٔ کافی انرژی داشته باشید که از جایتان بلند شوید و وزنتان را کم کنید، شغل دلخواهتان را بیابید و برای امتحانتان درس بخوانید. باید به اندازه‌ای انگیزه داشته باشید که وقتی موانع و مشکلات اجتناب‌ناپذیر سر راه سبز می‌شوند، دست از تلاش برندارید. قبلاً دیده‌ایم که قاعدهٔ «تصورش کن، آرزویش کن، انجامش بده» اعتباری ندارد. حالا دلیلش را می‌دانیم: وقتی چیزی را تصور می‌کنید، توان و انرژی لازم برای انجام آن را تضعیف می‌کنید. [با این کار] خودتان را در موقعیتی گذرا از خلسه، آرامش و رخوت قرار می‌دهید.

خیلی وقت‌ها مردم در زندگی از تجربیات قبلی‌شان تأثیر می‌پذیرند. آنچه که قبلاً برایشان اتفاق افتاده، برای آنچه که حس می‌کنند می‌توانند به دست بیاورند، محدودیت‌هایی پدید می‌آورد.

بسیاری از ما دوره‌هایی از اضطراب و افسردگی داریم که به نظرمان می‌رسد قرار نیست چیزی بهتر شود. چه‌بسا کسانی هم که مضطرب و افسرده نیستند، ازآنجاکه فقط به منفی‌بافی عادت دارند، هرگز به ذهنشان نرسیده باشد که آیندهٔ مثبتی را برای خود تصور کنند، بخش‌هایی از زندگی که تا حد افراط احساس می‌کنند گویی چیزی تغییر نخواهد کرد و امیدی به آینده نیست.

اما رؤیاپردازان اغلب اهل عمل نیستند. پژوهش من تأیید می‌کند که رؤیاپردازیِ صرف دربارهٔ آینده انسان‌ها را از تحقق آرزوهایشان دورتر می‌کند

اشتباه است که رؤیاهایمان را کنار بگذاریم؛ درست هم نیست که کورکورانه فرض کنیم صرفاً با رؤیاپردازی دربارهٔ چیزی می‌توان به آن رسید.

پیتر و همکارش، ورونیکا برندشتاتر، در تحقیقاتشان به این نتیجه رسیدند که وقتی قاطعانه به هدفی متعهد می‌شویم، برنامه‌ریزی مشخص برای نیل به آن هدف می‌تواند کمکمان کند که دست‌به‌کار شویم و موانع را پشت سر بگذاریم. در یکی از نخستین تحقیقاتشان، که با مشارکت دانشجویان انجام شد، وظیفهٔ دشواری برای مشارکت‌کنندگان در نظر گرفتند. از آن‌ها خواستند که دو روز پس از شب کریسمس گزارشی بنویسند و توضیح بدهند که تعطیلاتشان را چگونه گذرانده‌اند. (۸) از نیمی از شرکت‌کنندگان تقاضا کردند که بگویند کجا، کی و چگونه می‌خواهند این گزارش را بنویسند (به بیان دیگر، برنامه‌ای مشخص در نظر گرفتند) و بقیه این موارد را مشخص نکردند. ۷۱ درصد از کسانی که زمان و مکان و شیوهٔ اقدامشان را برنامه‌ریزی کرده بودند گزارش خود را برای محققان فرستادند، درحالی‌که فقط ۳۲ درصد از شرکت‌کنندگانی که برنامه نریخته بودند گزارششان را ارسال کردند. کار سادهٔ برنامه‌ریزی همچون ابزاری برای خودتنظیمی عمل می‌کرد و در پیگیری اهداف نقشی اساسی داشت.

غرق‌شدن در لذت خیال‌پردازی‌های مربوط به آینده سودی ندارد.

نکتهٔ کلیدی این است که بیشتر از آنچه خیال‌پردازی‌هایمان می‌توانند در اختیارمان بگذارند انتظاری نداشته باشیم. اگر قدرت و محدودیت‌های خیال‌پردازی‌های مثبت را به‌درستی درک کنیم، این خیال‌پردازی‌ها می‌توانند یاری‌گرمان باشند، نه اینکه محدودمان کنند. اشتباه است که رؤیاهایمان را کنار بگذاریم؛ درست هم نیست که کورکورانه فرض کنیم صرفاً با رؤیاپردازی دربارهٔ چیزی می‌توان به آن رسید.

خبر خوب این است که می‌شود با انرژی زیاد به‌طرف آرزوهایمان حرکت کنیم و این امکان هست که عملکرد بسیار بهتری داشته باشیم در اینکه آرزوهایی را که ارزش تلاشمان را دارند از میان بقیهٔ آرزوها انتخاب کنیم. همان‌طور که بسیاری از آزمایش‌های دیگرم تأیید می‌کنند، راه‌حل این نیست که رؤیاپردازی و مثبت‌اندیشی را کنار بگذاریم، بلکه باید از این خیال‌پردازی‌ها دقیقاً برای چیزی استفاده کنیم که بیشترمان یاد گرفته‌ایم نادیده بگیریم یا از اهمیتش بکاهیم، یعنی موانع و مشکلاتی که در مسیرمان قد علم می‌کنند.

خیال‌پردازی‌ها، آرزوها و رؤیاهای مثبتی که با ارزیابی تجربیات قبلی همراه نبودند به انگیزه‌ای برای عمل در جهت زندگی پرانرژی‌تر و مسئولانه‌تر تبدیل نمی‌شدند. نتیجهٔ این خیال‌بافی‌ها درست برعکس بود.

این بار هم به این نتیجه رسیدم که خیال‌پردازی مثبت ظاهراً مانع از آن می‌شود که آدم‌ها به هدفشان برسند. هرچه امیدواری بیماران به بهبودی پس از جراحی مفصل ران، بر مبنای درکشان از مراحل لازم برای بهبودی، بیشتر بود، طبق درجه‌بندی فیزیوتراپشان، بهتر می‌توانستند مفصل رانشان را حرکت بدهند، پله‌های بیشتری را بالا و پایین می‌رفتند و روند کلی بهبودشان بهتر بود. اما هرچه بیماران بیشتر تصور کرده بودند که روند بهبودی‌شان سریع و ساده خواهد بود، فیزیوتراپ‌ها نشانه‌های بهبود کمتری تشخیص داده بودند

پژوهش‌های متعددی نشان داده‌اند که فقدان کامل اضطراب، درست مانند اضطراب شدید، به کارایی آسیب می‌رساند (به‌ویژه اگر کار موردنظر پیچیده باشد).

. ضمن آرزوی موفقیت در این سفر اکتشافی، این کتاب را با دو پرسش به پایان می‌برم که امیدوارم همیشه از خودتان بپرسید: عزیزترین آرزوهایتان چیست؟ چیست که نمی‌گذارد به این آرزوها برسید؟

وقتی بلافاصله متوجه نمی‌شویم که خواسته‌مان چیست، معمولاً بهانه‌جویی می‌کنیم، کاری که تنها نتیجه‌اش گیجی و سرگردانی بیشتر ماست. گیر می‌افتیم و به دیوار موانع سر می‌کوبیم و سر می‌کوبیم و دست آخر، هیچ پیشرفتی عایدمان نمی‌شود. علاوه‌براین، گرفتار برداشت خودمان از آرزوهایمان می‌شویم و خودمان را به افکار و اندیشه‌های وسواس‌آمیزمان مقید می‌کنیم، چیزی که در زبان فرانسوی idées fixes گفته می‌شود.

آرمانی‌سازی آینده تدبیری نیست که بتواند انگیزهٔ افراد را حفظ کند و آن‌ها را به هدفشان برساند

. رؤیابافی دربارهٔ دستیابی به هدف به‌وضوح کمکی به تحقق آن هدف نکرده بود. [برعکس،] رؤیابافی جلوی وقوعش را گرفته بود. رؤیابینان خیال‌اندیشِ این تحقیق انرژی و انگیزهٔ کمتری برای درپیش‌گرفتن رفتارهایی داشتند که برای کاهش وزنشان مفید بود.

گرچه خیال‌پردازی‌ها در کوتاه‌مدت مسرت‌بخش‌اند، اما فقط تلاشمان را کم می‌کنند و دوباره به‌سوی خطا و لغزش سوقمان می‌دهند. سرانجاممان هم بلاتکلیفی و در گِل ماندن است. به مرز بی‌تفاوتی می‌رسیم؛ مستعد آن می‌شویم که در انجام هر کاری دستخوش چرخش‌های ناگهانی و نسنجیده شویم، فشاری بیشتر از ظرفیتمان تحمل می‌کنیم و با غلیان سرخوردگی مواجه می‌شویم و در احساس فلاکتی فرومی‌رویم که درکش برایمان ممکن نیست.

وقتی آزادی عمل نداشته باشیم، انتخاب‌های خودمان اهمیت چندانی نخواهد داشت، زیرا این نیروهای بیرونی‌اند که ما را وادار به انجام دسته‌ای از کنش‌ها می‌کنند و نمی‌گذارند کنش‌های دیگری را انجام بدهیم.

به نظرم رسید که درواقع دو نوع خوش‌بینی هست که ارزش پژوهش را دارد: امیدها و انتظارات مثبتی که اساسشان تجربیات گذشته است و افکار و تصورات آزادانه‌تری که ریشه در امیال و آرزوها دارند.

تنها وقتی که افراد چیزی را در زندگی جاری‌شان مانعی بی‌کم‌وکاست در نظر می‌گیرند زمانی است که پایان خوش را در ذهنشان تجربه می‌کنند و طعم آسودگی و لذت دست‌یابی به آن را می‌چشند.

خیال‌پردازی‌ها، آرزوها و رؤیاهای مثبتی که با ارزیابی تجربیات قبلی همراه نبودند به انگیزه‌ای برای عمل در جهت زندگی پرانرژی‌تر و مسئولانه‌تر تبدیل نمی‌شدند. نتیجهٔ این خیال‌بافی‌ها درست برعکس بود.

عزیزترین آرزوهایتان چیست؟ چیست که نمی‌گذارد به این آرزوها برسید؟

کسانی که اهدافی را دنبال می‌کنند از بازخوردهای منفی منتفع می‌شوند، زیرا بازخورد منفی اجازه می‌دهد که رفتارشان را اصلاح کنند و هرطور شده مهارت‌های جدیدی به دست بیاورند.

بسیاری از آدم‌هایی که مهار زندگی‌شان را ندارند با تکیه بر تصور عاقبت‌های آرمانی و بی‌عیب‌ونقص دوام می‌آورند.

دوباره و دوباره نتایج یکسان به دست می‌آمد که در آغاز مایهٔ شگفتی‌ام می‌شد. خیال‌پردازی‌ها، آرزوها و رؤیاهای مثبتی که با ارزیابی تجربیات قبلی همراه نبودند به انگیزه‌ای برای عمل در جهت زندگی پرانرژی‌تر و مسئولانه‌تر تبدیل نمی‌شدند. نتیجهٔ این خیال‌بافی‌ها درست برعکس بود.

گرچه گاهی اوقات مثبت‌اندیشی فایده داشت، ولی وقتی به شکل رؤیاپردازی آزادانه -کاری که مثبت‌اندیشی تا حد زیادی انجام می‌دهد- ظاهر می‌شد، در بلندمدت جلوی پیشرفت آدم‌ها را می‌گرفت. آدم‌ها به معنای واقعی کلمه به حدی رؤیاپردازی می‌کردند که به ورطهٔ سکون و بی‌تحرکی می‌افتادند.

رؤیاهای ما شاید تحقق‌پذیر باشند، ولی این رؤیاها مسائلی در پی دارند که [گذر از آن‌ها] به تعهد و اقدام عملی نیاز دارد

رؤیاپردازیِ صرف دربارهٔ آینده انسان‌ها را از تحقق آرزوهایشان دورتر می‌کند (همان‌طور که فکرکردن دائم به موانع مسیر هم چنین کاری می‌کند).

من که شهروند آلمانم و تقریباً به‌تازگی به آمریکا آمدم، در آغاز غافل‌گیر شدم از اینکه در آمریکا چقدر بیشتر از اروپا برای مثبت‌اندیشی ارزش قائل‌اند. در آلمان اگر از کسی بپرسید که حالش چطور است، معمولاً پاسخ صریحی دریافت می‌کنید: «دیشب خوب نخوابیدم» یا «سگم مریض شده و برایم دردسر درست کرده». در آمریکا متوجه شدم که مردم می‌گویند «خوبم»، حتی اگر از چیزی ناراحت باشند. همچنین متوجه شدم که وقتی کسی قانون نانوشتهٔ مثبت‌نگری را نقض می‌کند مردم رفتارش را نامطلوب تشخیص می‌دهند.