بریده‌هایی از کتاب دفتر خاطرات قنبر، غلام امیرالمؤمنین (ع)

لَوْ لا عَلیٌّ لَهَلَک عُمَر

از عمق جان گفتم: «حمد خدایی که ما را توفیق خدمت گزاری مولایمان امیرالمؤمنین را داد».

به خدا قسم اگر شما در زمین نبودید کنار هیچ چشمه‌ای سبزه نمی‌رویید.

من نیز پشت سر امیرالمؤمنین ‌علیه‌السلام از منزل عثمان خارج شدم و دیدم حضرت زیر لب این شعر را زمزمه می‌نماید: اگر به او جواب می‌دادم از انتقاد و حاضر جوابی من ناراحت می‌شد، اما من بر سوزش درون صبر می‌کنم. اگر می‌خواستم پاسخ بدهم خشم برانگیخته می‌شد.

یا علی، دستمان را بگیر که با تقوا و جهاد و عمل، تو را یاری کنیم و باعث افتخار تو باشیم؛ و همه جا ما را نشانی از اسوه انسانیت بدانند و بگویند: «اینانند شیعیان علی بن ابی‌طالب‌علیه‌السلام»

روزگار را به خاطر رسمی که در پیش گرفته کوچک مشمار، زیرا هر کس پاداش عملی را که انجام داده خواهد دید

ای قنبر، خداوند تبارک و تعالی ولایت ما را بر اهل آسمان و زمین از جن و انس و میوه‌ها و همه چیز عرضه نمود. هر کدام قبول کردند خوش طعم و خوشبو و مرغوب و گوارا شدند، و هر کدام که نپذیرفتند بد مزه و بد بو و پست و نامرغوب گشتند.

ده چیز که هر کدام قدرتمندتر از دیگری است اینان هستند: سخت‌ترین چیزی که خدا خلق کرده سنگ است. سخت‌تر از سنگ آهن است که سنگ را می‌شکند. سخت‌تر از آهن آتش است که آهن را ذوب می‌کند. سخت‌تر از آتش آب است که آن را خاموش می‌کند. سخت‌تر از آب ابر است که آن را حمل می‌کند. سخت‌تر از ابر باد است که آن را حرکت می‌دهد. سخت‌تر از باد ملکی است که آن را می‌فرستد. سخت‌تر از آن ملک عزرائیل است که او را می‌میراند. سخت‌تر از عزرائیل مرگ است که او را نیز فرا می‌گیرد. سخت‌تر از مرگ دستور الهی است که مرگ را نیز می‌میراند.

آن روز دانستم که وقتی مجرمی مجازات می‌شود باید برای روزهای آینده‌اش پنجره‌هایی به سوی روشنی باز کرد، و او را کمک کرد تا به خطای خویش بازنگردد.

محمد فرزند امیرالمؤمنین ‌علیه‌السلام فهمیده بود حضرت هر شب برای سرکشی یتیمان و بیچارگان می‌رود. این بود که روزی از آن حضرت پرسید: ای پدر، چرا هنگام روز نزد آنان نمی‌روید؟ حضرت فرمود: پسرم، صدقه پنهانی آتش غضب پروردگار را خاموش می‌کند.

سوگند به خدایی که دانه را شکافت و جان‌ها را آفرید، هیچ چیز مانند بردباری نمی‌تواند باعث رضایت پروردگار شود، و هیچ چیز مانند خاموش ماندن نمی‌تواند باعث ناراحتی شیطان شود، و هیچ تنبیهی برای احمق بهتر از سکوت در مقابل او نیست.

امیرالمؤمنین ‌علیه‌السلام با آنان به زبانی که هیچ کس نمی‌فهمید صحبت کرد و آنان نیز گردن‌هایشان را می‌کشیدند و با صدای خود پاسخ می‌دادند، به گونه‌ای که معلوم بود با حضرت سخن می‌گویند. پس از دقایقی حضرت فرمود: «به اذن پروردگار عزیز جبار بروید». ناگهان همه مرغابی‌ها به سخن آمدند و به زبان عربی گفتند: سلام بر تو یا امیرالمؤمنین و خلیفه پروردگار عالم. اکنون نه تنها همه فهمیدند که مرغابی‌ها به حضرت سلام دادند، و معلوم شد که آنان با حضرت گفتگو می‌کردند و سخن حضرت را فهمیده و پاسخ می‌دادند، بلکه به معجزه حضرت به زبان انسان‌ها سخن گفتند و معرفت خود را به مقام مولایم نشان دادند. تماشایی بود که منافقین بسوزند و ببینند که حتی پرندگان آسمان به علی بن ابی‌طالب‌علیه‌السلام با نام امیرالمؤمنین سلام می‌کنند و به دستور او صعود می‌نمایند و فرود می‌آیند.

«من در شگفتم از کسانی که بردگان را با دارائی خود می‌خرند، ولی انسان‌های آزاده را با احسان و نیکی خویش نمی‌خرند».

شخصی به من دشنام می‌داد و من نیز خواستم با عصبانیت با او برخورد کنم. اما امیرالمؤمنین ‌علیه‌السلام مرا دید و فرمود: ای قنبر، لحظه‌ای صبر کن! او را خوار و حقیر رها کن تا خداوند رحمان را خشنود و شیطان را خشمگین و دشمنت را مجازات نمایی. سوگند به خدایی که دانه را شکافت و جان‌ها را آفرید، هیچ چیز مانند بردباری نمی‌تواند باعث رضایت پروردگار شود، و هیچ چیز مانند خاموش ماندن نمی‌تواند باعث ناراحتی شیطان شود، و هیچ تنبیهی برای احمق بهتر از سکوت در مقابل او نیست.

من کیستم که خودی برای معرفی داشته باشم؟! اما غلام کسی هستم که ملائکه به او افتخار می‌کنند.

امیرالمؤمنین ‌علیه‌السلام رو به آسمان عرض کرد: پروردگارا، او چهار بار اقرار کرد. تو در دینی که بر محمدصلی الله علیه وآله نازل کرده‌ای چنین گفته‌ای: «ای محمد، هر کس یکی از حدود مرا تعطیل کند با من دشمنی کرده و ضدیت نموده است». خدایا، من حدود تو را تعطیل نخواهم کرد و ضدیت با تو را نیز نمی‌خواهم و مطیع احکامت هستم؛ بلکه مطیع تو و پیرو سنت پیامبرت هستم. سپس با غضب فرمود: چقدر قبیح است که بعضی از شما گناهی انجام دهد و خویش را در پیشگاه مردم مفتضح کند. آیا نمی‌توانست در خانه‌اش توبه کند؟ به خدا قسم توبه او بین خود و خدا افضل از برپایی حد من بر اوست. اینجا بود که فهمیدم این تأخیر چهار باره در اجرای حد برای آن بوده که شاید آن زن بین خود و خدایش توبه کند و نزد حضرت بازنگردد. آری، معامله خدا با گناهکاران آبروداری است مگر آنکه دیگران او را شناسایی کنند و بر علیه او شهادت دهند.

مردم پست پس از پیروزی مولایم در جنگ جمل وارد شهر بصره شدیم. همراه حضرت در کوچه‌ها قدم می‌زدیم که جمعیت بسیاری را در مکانی دیدیم؛ خاطره‌ای که از سخن مولایم درباره آنان درس گرفتم. امیرالمؤمنین ‌علیه‌السلام فرمود: «ای قنبر، اینان چرا گرد هم آمده‌اند»؟ من رفتم و نگاهی کرده و خبر آوردم: بر مردی حد جاری می‌کنند و اینان ایستاده می‌نگرند. حضرت به سوی آنها نگریست و فرمود: مبارک مباد صورت‌هایی که در هیچ جا دیده نمی‌شوند مگر آنکه خبر بدی باشد. اینان پست ترین مردمند!

جوانی را دیدم که به سایه یتیم نوازی امیرالمؤمنین ‌علیه‌السلام پناه آورده بود. به کجا پناه ببرد؟! هیچ پشتیبانی در این دنیا ندارد و تنها امیدش دستان مشکل‌گشای مولای من است.

و از ترس به عقب باز مگرد، چرا که ترس مقدرات را دفع نمی‌کند.

من غلام کسی هستم که بخشاینده‌ای سخاوتمند است. باحیایی که همه فضایل و نیکی‌ها در او جمع است. او آگاه، زیرک، پاک دامن، مکی، شجاع، بلند همت، بردبار، روزه‌دار، هدایتگر مردم، پیشتاز، قطع کننده نسل‌های کافران، متلاشی کننده احزاب، قوی‌ترین مردم در کنترل زمام نفس و پایداری دل، با صلابت‌ترین مردم در خلق و خو، مجرب، دلیر همچون شیر، نیرومند، قاطع، مصمم و با اراده، سخنوری خردمند، با استدلال، دارای تباری والا و تیره‌ای شرافتمند، برترین شخص قوم، مرد پاک قبیله، هوشیار و باوقار، ادا کننده امانت، از بنی‌هاشم و پسر عموی پیامبر صلی الله علیه وآله و امام و هادی و ارشادگر مردم است.