بریده‌هایی از کتاب ذهن دیگران را بخوانید

اگر به کسی تهمت ناروایی زده شود به احتمال زیاد حالت تهاجمی به خود می‌گیرد، در حالی که فرد گناهکار و مجرم در لاک دفاعی فرو می‌رود.

«تخیل و تصور بیش از سه چهارم زندگی واقعی ما را به خود اختصاص داده‌اند.» سایمون وِیل

آزادی واقعی این نیست که هر کاری را که دلمان می‌خواهد انجام دهیم؛ بلکه این است که بر خلاف آنچه اکنون دلمان می‌خواهد، کاری را که اراده کرده‌ایم، انجام دهیم.

«عزت‌نفس، اعتباری است که برای خودمان قائل هستیم.» دکتر ناتانییل براندِن

«تصور نکنید با پوشاندن شواهد می‌توانید مردم را فریب دهید.» دوایت دی. آیزنهاور

«از خطای یک دشمن راحت‌تر از خطای یک دوست می‌توان گذشت» ویلیام بلیک

گاهی آدم‌ها برای این در ابتدای امر به شدت جبهه می‌گیرند که می‌دانند اگر مجبور به دفاع از موقعیت‌شان شوند به سرعت تسلیم خواهند شد. می‌گویند به اشخاصی که تابلوی «از پذیرش بازاریاب‌ها معذوریم» را نصب کرده‌اند راحت‌تر می‌توان جنس فروخت. دلیلش این است که این اشخاص به خوبی می‌دانند اگر بازاریابی به آن‌ها مراجعه کند به راحتی کالایش را خواهند خرید!

تحقیقات نشان می‌دهند وقتی کسی درخواست کوچکی را بپذیرد، برای پذیرش درخواست بزرگ‌تر – مقصود اصلی‌مان – به مراتب راغب‌تر می‌شود. هرچند اگر ابتدا درخواست کوچکی از او نشود و متعاقباً آن را برآورده نکند، انگیزهٔ ناخودآگاهی برای تداوم ندارد.

اعمال هر کس را می‌توان به چهار گروه دسته‌بندی کرد: بی‌کفایتی ناخودآگاه هنگامی است که فرد نمی‌داند که درست عمل نمی‌کند؛ بی‌کفایتی خودآگاه هنگامی است که فرد می‌داند از مهارت لازم برای عملکرد مؤثر و موفقیت آمیز برخوردار نیست؛ مهارت خودآگاه هنگامی است که فرد از آنچه می‌خواهد انجام دهد آگاه است، اما برای درست انجام دادن آن باید دقت کند؛ مهارت ناخودآگاه هنگامی است که فرد بی آن که حواسش را به صورت شش دانگ یا حتی نسبی متمرکز کند، می‌تواند عملکرد درست و کاملی داشته باشد. فردی که رانندگی با خودروی دنده‌ای را یاد می‌گیرد مثال خوبی در این زمینه است. او در ابتدای آموزش رانندگی کاملاً نامسلط است و باید شش دانگ حواسش را به تعویض دنده معطوف کند، اما سرانجام به مرحله‌ای می‌رسد که به طور ناخودآگاه این کار را انجام می‌دهد. موارد دو، سه و چهار بالا، ما را از میزان مهارت و اعتمادبه‌نفس یک فرد مطلع می‌کند. (مورد اول به بحث ما مربوط نیست، زیرا فرد حتی نمی‌داند دارد چه می‌کند، چه برسد به این که در آن کار اعتمادبه‌نفس داشته باشد!)

اگر کسی نتواند با واقعیت کنار بیاید، یعنی نخواهد یا نتواند آگاهانه احساس گناه یا پشیمانی کند، ناخودآگاه به تغییر دادن وقایع در ذهن خودش پناه می‌برد. به عنوان مثال مردی که به همسرش خیانت می‌کند مجبور است رفتار خود را توجیه کند. اگر نتواند از طریق شکل‌دهی مجدد به باورهایی که دربارهٔ همسرش و زندگی زناشویی‌اش دارد به اندازهٔ کافی دنیای خودش را تحریف کند یا نتواند از طریق تنظیم مجدد ارزش‌هایش رفتار خود را توجیه کند به تحریف واقعیت می‌پردازد. این تحریف موجب می‌شود همسرش را فردی «ببیند» که کارهای اشتباهی انجام می‌دهد و به صورت ناخودآگاه زمینه‌ای برای زنش فراهم می‌کند تا توجیهی برای رفتار خیانت‌آمیزش باشد.

عزت‌نفس اغلب با اعتمادبه‌نفس اشتباه گرفته می‌شود، اما این دو به کلی با هم متفاوت‌اند. تمایز میان این دو مقوله بسیار حایز اهمیت است. اعتمادبه‌نفس یعنی یک فرد تا چه اندازه در حوزه یا موقعیتی خاص کارآمد است، در حالی که عزت‌نفس به این معناست که فرد چه قدر خودش را «دوست دارد» و چه قدر برای خود و زندگی خود ارزش قائل است. به بیان ساده، شاید فردی احساس خوبی نسبت به خودش داشته باشد، اما تحت شرایطی خاص احساس مساعدی دربارهٔ احتمال موفقیت نداشته باشد. عکس این نیز صادق است.

به طور کلی، بیشتر افراد راست دست چشمان خود را برای تجسم به بالا، برای شنیدن به جلو، برای حرف زدن و ابراز احساسات به پایین، برای ساختن اطلاعات به راست، و برای یادآوری خاطرات به چپ متمایل می‌کنند.

«شخصیت ظاهری شما درها را به رویتان می‌گشاید اما تنها منش‌تان است که آن‌ها را برایتان باز نگه می‌دارد.»

«اکتشاف یعنی دیدن چیزی که همه دیده‌اند و دریافتن چیزی که هیچ کس درک نکرده است.»

«خوبیِ افراد خودپرست این است که در مورد دیگران صحبت نمی‌کنند.» لوسیل اِس هارپِرن

مسافری به یک دو راهی در جاده می‌رسد که هر یک به دهکده‌ای منتهی می‌شود. اهالی یکی از این دهکده‌ها همیشه دروغ می‌گویند، و اهالی دهکدهٔ دیگر همیشه راست. مسافر می‌خواهد به دهکده‌ای برود که همهٔ مردم آن همیشه راست می‌گویند. مردی بر سر این دو راهی ایستاده است، اما اصلاً معلوم نیست که به کدام‌یک از این دو دهکده تعلق دارد. مسافر به مرد نزدیک می‌شود و فقط یک سؤال از او می‌پرسد. او از پاسخ مرد می‌فهمد که از کدام راه باید برود. به نظر شما مسافر چه سؤالی می‌پرسد؟

فصل دوم: آیا از آن خوشش می‌آید یا نه؟ «فقط یک چیز وحشتناک تر از فردی است که درست نمی‌داند نسبت به چیزی علاقه دارد یا انزجار، و آن فردی است که این را به روشنی می‌داند، اما شهامت ابرازش را ندارد!» تونی رندال

اعتمادبه‌نفس فرد در موقعیتی خاص به عوامل متعددی چون عملکرد قبلی، تجارب، بازخورد و مقایسه بستگی دارد. همچنین، عزت‌نفس می‌تواند بر اعتمادبه‌نفس تأثیر بگذارد.

عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس دو نیروی روانی متمایز هستند و هر یک روان را به شکلی متمایز تحت تأثیر قرار می‌دهند.

وقتی قدم‌های کوچکی در یک جهت برداریم، با پذیرش درخواست‌های بزرگ‌تر تلاش می‌کنیم تا آن را تداوم بخشیم. به بیان ساده، مردمی که درخواست کوچک‌تر را پذیرفتند تصور فردی‌شان را با این مفهوم منطبق کردند: آن‌ها به رانندگی با دقت اهمیت می‌دهند. پس، موافقت با درخواست بزرگ‌تر قدمی در راه آرمانی بود که عمیقاً باورش داشتند. این پدیده بر بسیاری از حوزه‌های زندگی‌مان تأثیرگذار است.

اولین کاری که باید بکنید این است که بفهمید شخص مورد نظرتان راست دست است یا چپ دست. برای این منظور به سادگی می‌توانید از او بپرسید رنگ اولین اتومبیلش چه بوده است. وقتی نحوهٔ یادآوری او را ملاحظه کردید

کسی که با تمام وجود نیازمند احیای احساس ارزش فردی خود به واسطهٔ دیگران است همواره در جستجوی توجه و تأیید آن‌ها است تا از التهاب خود بکاهد. هر کاری که بر اساس توجه یا تأیید دیگران انجام دهیم، ما را از لحاظ عاطفی و احساسی دچار ضعف می‌کند. برای مثال، اگر بسته به نظر دیگران لباس بپوشیم یا تصمیم بگیریم، از لحاظ احساسی وابسته می‌شویم. این وابستگی به مرور ما را خودبین‌تر و آسیب پذیرتر می‌کند و بدین ترتیب به سادگی عصبانی، مضطرب و حتی افسرده می‌شویم. کمی فکر کنید: اگر ارزش فردی ما توسط دیگران تغذیه شود با یک تحسین احساس رضایت می‌کنیم؛ با یک نگاه چپ، آزرده می‌شویم و در کل، از دنیا می‌خواهیم تا ما را سیراب کند. اما چنین عطشی هیچگاه سیراب نمی‌شود!

گاهی می‌توان به سرعت و البته به طور موقت تصور فردی را که هیچ علاقه‌ای به همکاری ندارد با توسل به منیت وی دگرگون کرد. به عنوان مثال فرض کنید می‌خواهید یکی از همکاران‌تان یک دادخواست را امضا کند. می‌توانید به او بگویید: «می‌دانی چیست گری؟ چون آدمی هستی که مایلی از یک آرمان یا ایدهٔ خوب حمایت کنی. همواره تحسینت کرده‌ام.» اگر چند دقیقه بعد از این که گری به خاطر تعریفی که از او کرده‌اید از شما تشکر کرد از او تقاضا کنید که دادخواست را امضا کند به طور ناخودآگاه خود را وادار به انجام این کار خواهد کرد.

«انسان هر کاری که از دستش بربیاید انجام می‌دهد تا از مشقت فکر کردن بگریزد.» توماس اِی ادیسون

کسی که عزت‌نفس کمی داشته باشد از نظر عاطفی به بلوغ نرسیده است

اگر کسی زمان زیادی را صرف انجام کاری کرده باشد پدیدهٔ روان‌شناختی ناهم‌خوانی شناختی برایش رخ می‌دهد و او نمی‌خواهد زمانی را که صرف کرده است «تلف شده» بداند. اگر کسی به او بگوید که اشتباه کرده است خیلی ناراحت می‌شود و نمی‌خواهد این مسئله را بپذیرد. دلیل این که دلال خودرو کلی شما را پشت خط تلفن معطل می‌کند تا مثلاً با مدیر فروش صحبت کند همین تمایل بشری است. هر چه وقت بیشتری را به انتظار کشیدن بگذرانید دست کشیدن سخت‌تر می‌شود. همین مسئله در مورد دوستی با جنس مخالف نیز صدق می‌کند. کسی که مدت زیادی روی یک رابطه سرمایه‌گذاری کرده باشد دست کشیدن از آن رابطه برایش سخت‌تر می‌شود. لطفاً توجه داشته باشید که باز در اینجا عزت‌نفس مهم‌ترین عاملی است که برای ارزیابی موقعیت از آن استفاده می‌کنیم. کسی که عزت‌نفس کمی داشته باشد باور نمی‌کند که دارد وقتش را تلف می‌کند. در حالی که کسی که عزت‌نفس زیادی داشته باشد می‌تواند واقعیت را بپذیرد، آن را ببیند و وقتی که یک رابطه دیگر ارزشی ندارد آن را کنار بگذارد. پس در عین حال که عواملی همچون وقت، انرژی و تلاشی سرمایه‌گذاری شده مهم است میزان عزت‌نفس در تصمیم فرد تأثیر بیشتری دارد زیرا عواطف و احساسات را وارد عمل می‌کند.

همان‌طور که قبلاً گفتیم اگر عزت‌نفس کسی زیاد باشد بیشتر تمایل دارد کاری را که درست است انجام بدهد؛ چه به انجام آن کار علاقه داشته باشد و چه نداشته باشد. اما وقتی کسی دچار کمبود عزت‌نفس باشد روحیه روی روند تصمیم‌گیری او اثرگذار خواهد بود و رفتار بعدی که از این فرد سر می‌زند به اهمیت موقعیتی که در آن قرار می‌گیرد بستگی دارد.

«اگر گوش‌تان را به شنیدن صداهای آهنگین عادت بدهید مثل این است که منیّت را در خودتان پرورش داده باشید. به این ترتیب از شنیدن صداهایی که آهنگین نباشند اجتناب و در نتیجه خودتان را از تجربیات زیادی محروم می‌کنید.» جان کیج

فقط کسی که واقعاً عزت‌نفس داشته باشد هم با خودش و هم با دیگران خوب رفتار می‌کند. وقتی می‌گوییم خوب رفتار می‌کند منظورمان این نیست که درگیر رفتارهایی می‌شود که خشنودی آنی به همراه می‌آورند، بلکه این فرد روی سلامت بلندمدت خود سرمایه‌گذاری می‌کند و به علاوه با دیگران نیز مهربان و خوش‌برخورد است. ممکن است به اشتباه به این نتیجه برسیم که کسی که بر هوس‌های خود غالب می‌شود در حال تسلط بر خود است و این نشان می‌دهد که او عزت‌نفس دارد. اما باید به آن روی سکه هم نگاه کنیم. اگر زنی باشد که غذاهای خوشمزه و چاق‌کننده نخورد (بر هوس خود غالب شود) تا وزنش را کم کند که بتواند یک مرد متاهل را به خودش جذب کند چه؟ ما باید کل معادله را ببینیم تا بفهمیم که آیا انگیزه‌های فرد متعادل است که او عزت‌نفس داشته باشد یا خیر. مثلاً این زن دچار کمبود عزت‌نفس است زیرا با دیگران بد برخورد می‌کند.

«خلاقیت می‌تواند سازنده یا مخرب باشد. این که فرد خلاق چگونه از خلاقیتش استفاده کند به اصول اخلاقی او مربوط می‌شود. اگر کسی فاقد اصول اخلاقی باشد دیگر هیچ معلمی قادر نخواهد بود او را اصلاح کند.» کارل یونگ