بریده‌هایی از کتاب چگونه یک فرزند کتابخوان تربیت کنیم؟

در تحقیقی معتبر به اثبات رسیده کودکانی که در خانه کتاب مطالعه می‌‌کنند، کنترل بیشتری روی خودشان دارند و کارهایشان را بهتر انجام می‌‌دهند. منظور از کار مهارت‌‌هایی است که ما را شادتر و متعادل‌‌تر می‌‌کند: کنترل تکانه، توجه کردن، تعیین هدف و مشخص کردن راه رسیدن به آن. این امور را «آمادگی برای زندگی» در نظر بگیرید.

هدف اصلی از حیوانی کردن شخصیت کتاب‌‌ها این نیست که بچه‌‌ها عاشق حیوانات هستند، بلکه این دسته از کتاب‌‌ها به آنها کمک می‌‌کند تا مشکلات را از یک فاصلۀ‌ عاطفی ایمن ببینند. گاهی اوقات، اگر ترس یا اضطراب را به یک سمور آبی ربط دهید، پذیرفتن آنها آسان‌‌تر می‌‌شود. از طرف دیگر، حیوانات جنس زن یا مرد ندارند و در نتیجه برای پسرها و دخترها جذاب‌‌ترند.

گاهی اوقات، وقتی در ذهنم نگران حال و آیندۀ‌ بچه‌‌هایم می‌‌شوم، اینکه آیا من و شوهرم مسیر درست را به آنها نشان داده‌ایم یا نه، به خودم یادآوری می‌‌کنم که هر کتابی که مطالعه‌‌ کرده‌‌اند یا برایشان خوانده شده اثری در آنها به‌جا گذاشته و آن خاطرات منجر به چیزهای خوب دیگر می‌‌شوند.

متخصصان حوزۀ‌ ادبیات بر این باورند که بچه‌‌ها باید در معرض کتاب‌‌هایی قرار بگیرند که «آینه و پنجره» هستند. این تعبیر متعلق به دکتر رودین سیمز بیشاپ است. بعضی از کتاب‌‌ها باید آینه باشند تا کودک بتواند خودش را در آن ببیند. بقیه هم باید پنجره‌‌ای رو به تجارب انسان‌‌های مختلف باشند. وقتی هر دو نوع را در اختیار کودک بگذارید، در واقع به او کمک کرده‌‌اید که برای خودش و بقیه ارزش و احترام قائل شود.

کتابی را که نوپا عاشقش است از او پنهان نکنید، بلکه کتاب‌‌های مشابه دیگری را هم به او م.عرفی کنید

وقتی پشت میز ناهارخوری نشسته‌‌اید، «جملات کتابی را که در دست مطالعه دارید» تبدیل به بخش اجتناب‌ناپذیر مکالمه‌‌های خانگی کنید؛ دقیقاً چیزی شبیه گفت‌‌وگوهای شما و همکارانتان در مورد سریال دیشب تلویزیون. شما به‌عنوان پدر یا مادر باید به سرچشمۀ‌ ارتعاشات مثبت و گفت‌‌وگوهای خوب در مورد کتاب‌‌ها و کتابخوانی تبدیل شوید.

خوشحالم که هر اتفاقی هم در زندگی‌‌شان رخ دهد خواهند توانست گلیمشان را از آب بیرون بکشند و از مطالعۀ‌ داستان‌‌ کتاب‌‌ها لذت خواهند برد. آنها متوجه داستان زندگی خواهند شد و پایانی خوش را برای خودشان رقم خواهند زد. آنها همچنین از تغییر شخصیت‌‌ها و طرح‌‌های مختلف آگاه هستند و بارها با پایانی غم‌‌انگیز در داستان‌‌ها روبه‌‌رو شده‌‌اند. آنها از طریق مطالعۀ‌ داستان‌‌ها از نقش و شخصیتی که می‌‌خواهند در آینده داشته باشند، بیشتر آگاه می‌‌شوند. آنها آمادگی بهتری برای خواندن و درک موقعیت‌‌های مختلف خواهند داشت و دنبال معنایی خواهند گشت که به‌ظاهر برای خیلی‌‌ها غیرقابل‌‌درک است. آنها همچنین خواهند توانست ذهن مردم را بخوانند و خودشان و بقیه را در جایگاهی قرار دهند که به آن تعلق دارند.

طبق مطالعاتی که عوامل مختلف کتابخوان شدن یک کودک را بررسی می‌‌کنند، مهم‌‌ترین عامل در تعیین یک فرزند کتابخوان، کیفیت مطالعه و تدریس مدرسه و ساعت‌های خواندن کتاب با صدای بلند نیست. فارغ از سطح درآمد یا تحصیل والدین، مهم‌‌ترین آماری که به کتابخوان شدن بچه‌‌ها مربوط می‌‌شود تعداد کتاب‌‌های داخل خانه است.

حتی اگر واژه‌‌ها به‌شکل درستی ادا نمی‌‌شوند، احساس کودک، اشتیاقش، جسارتش برای بلند خواندن و درکش از داستان‌ها و تصاویر را ستایش کنید. ستایش کردن کودک باعث می‌‌شود تا اضطرابش از بین برود و اعتمادبه‌‌نفس کسب کند، حتی اگر در خواندن صحیح کتاب دچار مشکل شده باشد.

خواندن کتاب از روی صفحه‌نمایش دیجیتال شاید زیاد حس کتاب خواندن را به بیننده منتقل نکند (درحالی‌که اگر کتاب واقعی دست بگیرید، واضح‌تر است). پس اگر از روی دستگاه هوشمند کتاب می‌خوانید، قسمت‌های جالب کتاب را بلندبلند برای فرزندتان بخوانید تا متوجه شود سرگرم گشت‌وگذار در اینستاگرام نیستید. از لغتی که معنی‌اش را نمی‌دانستید و مجبور شدید در فرهنگ لغات دنبال آن بگردید برای فرزندتان بگویید. حتی اگر ترجیح می‌دهید روی تبلت کتاب بخوانید، سعی کنید جلوی کودکتان کتاب چاپی دست بگیرید، چون پیامی که از چشم‌ها به مغز مخابره می‌شود، اثر بلندمدت‌تری دارد.

اجازه دهید فقط برای سرگرمی محض مطالعه کنند سعی نکنید همیشه با جدیت و بلندپروازی فرزندتان را به‌سمت آثار ادبی هل دهید. به‌عنوان مثال، بسیاری از بچه‌ها کتاب‌های فکاهی را دوست دارند. به‌خصوص اگر یک شنوندۀ مشتاق داشته باشند، آماده‌اند که غرق خواندن این کتاب‌ها شوند. بهانه‌هایی برای فرزندتان پیدا کنید که بتواند در این‌گونه آثار غوطه‌ور شود.

بعضی از پدر و مادرها چنان مشتاق ترغیب فرزندان به کتابخوانی یا حداقل ایجاد فاصله بین او و اینترنت برای چند دقیقه هستند که حتی ممکن است جایزه‌هایی برای فرزند خود در نظر بگیرند. برای این کار وسوسه نشوید. به‌جای اینکه بگویید «اگر سی دقیقه وقت خود را به خواندن بگذرانی،‌‌ می‌توانی با آیپاد بازی کنی یا بستنی بخوری یا فلان مبلغ پول به تو‌‌ می‌دهم»، سعی کنید «انگیزۀ درونی» کودک را فعال کنید و کتاب خواندن را به چیزی جالب و خاص تبدیل کنید.‌‌ می‌توانید بگویید «بیا آتش روشن کنیم و کتاب‌هایمان را ببریم و کنار آن بخوانیم» یا «بیا انتخاب کنیم کدام کتاب‌ها را برای آخر هفته به خانۀ مادربزرگ ببریم» یا «هفتۀ گذشته یک کتاب‌فروشی عالی کشف کردم، بیا با هم به آنجا برویم، اجازه‌‌ می‌دهم دو کتاب جدید انتخاب کنی.» کتاب خواندن را به‌عنوان پاداش خودِ این کار در نظر بگیرید.

بسیاری از کتابخوان‌‌های مادام‌‌العمر، نوجوانی را دورانی عنوان می‌‌کنند که به‌‌شدت در کتاب‌‌ها غوطه‌‌ور بوده‌‌اند. در این دوران شما کتاب می‌‌خوانید تا بدانید چه کسی هستید، به چه چیزی ایمان دارید و در کجای جهان قرار دارید. ادبیات می‌تواند الگوهای زندگی، قهرمانان و ضدقهرمانان را در اختیار شما قرار دهد. کتاب‌‌ها می‌‌توانند حقایقی را در مورد نحوۀ عملکرد جهان، هم به‌‌صورت واقعی و هم از طریق ایده‌‌آل‌‌ها، به شما ارائه دهند. داستان ساختگی یا زندگی‌‌نامۀ شخصی مهم می‌‌تواند مسیری را برای طی‌‌ کردن یا اجتناب از آن فراهم کند. در کل، سال‌‌های نوجوانی زمان بسیار خوبی هستند تا در آنها از طریق ادبیات یاد بگیریم که چگونه بر ناامیدی، اندوه، سردرگمی و احساس تنهایی غلبه کنیم و آرامش و هم‌نشینی و امید به آینده را در کتاب‌‌ها جست‌و‌‌جو کنیم.

درسی که از داستان زندگی دِلاپِنا می‌‌گیریم این است که باید به تمامی انواع خواندن‌‌‌‌های نوجوان خود فکر کنید و همۀ آنها را کتابخوانی تلقی و قبول کنید: کتاب‌‌های مصوری که او همچنان دنبال می‌‌کند، وب‌‌سایتی که ایده‌‌ها و مفاهیم خنده‌‌دار را جمع‌‌آوری می‌‌کند و نوجوان شما هر روز آن را چک می‌‌کند، همگی نشان می‌‌دهند که او اهل مطالعه است ـ حتی اگر هنوز هم خبری از رمان‌‌های کامل نباشد. آیا راهی هست که از طریق آن بتوان به کتاب‌‌هایی دست یافت که به‌نوعی مطابق با علایق او باشد یا کتاب‌‌هایی که او در حال حاضر در جست‌‌وجوی آنهاست؟ شاید شخص موردعلاقۀ او در یوتیوب کتابی نوشته باشد (جالب است که اکثر آنها این کار را انجام می‌‌دهند).

حواستان به آن کتاب‌هایی باشد که نوجوانتان بازتاب زندگی خود را در آن می‌‌بیند. شاید تصور کنید که او قاطعانه خواهان شورش و سرپیچی از همه‌چیز در خانواده است، اما واقعیت این است که او در جست‌وجوی تأیید خود، گذشته، حال و آینده‌‌اش است. یک کتاب مکان ایده‌‌آلی برای یافتن آنهاست.

جورج ساندرز در یکی از کتاب‌‌هایش می‌‌گوید: «اگر الان یک دقیقه برای فرزندتان کتاب بخوانید، نتیجه‌‌اش را بعداً به اندازۀ‌ میلیون‌‌ها کتاب خواهید دید. علاوه بر اینکه کودکان دوست دارند برایشان کتاب بخوانید، سال‌‌ها بعد نیز وقتی کیلومترها از شما دور هستند، تمام لحظاتی که آنها را در تخت می‌خواباندید و هیچ صدایی جز صدای ورق خوردن کاغذ به گوش نمی‌رسید برایتان ارزش بسیاری خواهد داشت.»

کتاب‌های داستانی و غیرداستانی مصور روشی مناسب برای انتقال اطلاعات و حفظ شوق مطالعه در میان کودکانی‌اند که دیداری‌تر هستند. برای بچه‌هایی که هنوز اشتیاقی به خواندن ندارند یا با دیدن کتاب‌های حجیم ذوق خود را از دست داده‌اند، رمان‌ّ‌ّهای مصور و کتاب‌های کمیک راهی عالی برای ورود تدریجی به دنیای کتاب و حفظ عادت مطالعه هستند.

بیوگرافی‌‌های افرادی را پیدا کنید که میراث قومی یا نژادی یا مذهبی مشترکی با فرزند شما دارند. یک نوجوان دوست دارد دربارۀ سایر افرادی بخواند که شبیه او هستند، تجربیات یا احساسات او را منعکس می‌‌کنند و اجتماعاتی را که در او زندگی می‌‌کند، درک می‌‌کنند، اما دقیقاً به همین ترتیب ممکن است اغلب به‌سمت داستان‌‌های کسانی جذب شود که بسیار متفاوت‌‌تر از خود این نوجوانان هستند و از فرصت تجربۀ غیرمستقیم انواع چالش‌‌هایی لذت ببرند که خوشان هرگز آنها را تجربه نخواهند کرد.

احتمالاً زمان زیادی از ساعات کتابخوانی دورۀ نوجوانی خود را صرف خواندن کتاب‌‌های بزرگ‌سالان «بی‌ارزش» کرده‌اید. فرزندان شما هم باید از همان فرصت برخوردار شوند. اگر خودتان اهل مطالعۀ ادبیات هستید و فکر می‌‌کنید باید در مورد کیفیت کتاب‌‌های موردمطالعۀ نوجوانتان وارد معرکه شوید، در اشتباه هستید و لطفاً این کار را نکنید ـ مخالفت خود را برای کشیدن سیگار الکترونیکی او نگه دارید، نه برای کتاب. برچسبی ناآشنا مانند «بزرگ‌سال جدید»

پرورش یک خانوادۀ‌ کتابخوان کار سودمندی است و شما را وارد سفری می‌‌کند که هیچ‌‌گاه به اتمام نمی‌‌رسد.

متخصصان حوزۀ‌ ادبیات بر این باورند که بچه‌‌ها باید در معرض کتاب‌‌هایی قرار بگیرند که «آینه و پنجره» هستند. این تعبیر متعلق به دکتر رودین سیمز بیشاپ است. بعضی از کتاب‌‌ها باید آینه باشند تا کودک بتواند خودش را در آن ببیند. بقیه هم باید پنجره‌‌ای رو به تجارب انسان‌‌های مختلف باشند. وقتی هر دو نوع را در اختیار کودک بگذارید، در واقع به او کمک کرده‌‌اید که برای خودش و بقیه ارزش و احترام قائل شود.

-اگر کودک وسط حرف شما می‌‌پرد، نشانۀ‌ مشتاق بودنش است. زیاد غرق در مطالعه نشوید تا نظرات و واکنش‌های کودک را نادیده نگیرید. هیچ‌وقت نباید چنین جمله‌‌ای را به کار ببرید: «صبر کن این صفحه را تمام کنم.» و در عوض به پرسش کودک گوش دهید.

هدف اصلی از حیوانی کردن شخصیت کتاب‌‌ها این نیست که بچه‌‌ها عاشق حیوانات هستند، بلکه این دسته از کتاب‌‌ها به آنها کمک می‌‌کند تا مشکلات را از یک فاصلۀ‌ عاطفی ایمن ببینند. گاهی اوقات، اگر ترس یا اضطراب را به یک سمور آبی ربط دهید، پذیرفتن آنها آسان‌‌تر می‌‌شود. از طرف دیگر، حیوانات جنس زن یا مرد ندارند و در نتیجه برای پسرها و دخترها جذاب‌‌ترند. داستان‌‌های حیوانات راه خوبی برای صحبت در مورد نژادپرستی است، اما نژاد یک مفهوم انسانی است و خودِ حیوانات هیچ‌‌گونه نژادی ندارند. آنها جهانی هستند.

گاهی اوقات، وقتی در ذهنم نگران حال و آیندۀ‌ بچه‌‌هایم می‌‌شوم، اینکه آیا من و شوهرم مسیر درست را به آنها نشان داده‌ایم یا نه، به خودم یادآوری می‌‌کنم که هر کتابی که مطالعه‌‌ کرده‌‌اند یا برایشان خوانده شده اثری در آنها به‌جا گذاشته و آن خاطرات منجر به چیزهای خوب دیگر می‌‌شوند.

بچه‌‌ها باید در معرض کتاب‌‌هایی قرار بگیرند که «آینه و پنجره» هستند. این تعبیر متعلق به دکتر رودین سیمز بیشاپ است. بعضی از کتاب‌‌ها باید آینه باشند تا کودک بتواند خودش را در آن ببیند. بقیه هم باید پنجره‌‌ای رو به تجارب انسان‌‌های مختلف باشند. وقتی هر دو نوع را در اختیار کودک بگذارید، در واقع به او کمک کرده‌‌اید که برای خودش و بقیه ارزش و احترام قائل شود.

نوجوانان با هویت و جایگاه خود در جهان درگیر هستند و این باعث می‌‌شود پذیرای داستان‌‌هایی دربارۀ چگونگی درک سایرِ مردم از زندگی‌‌ باشند. خاطرات، حسب حال و زندگی‌‌نامه می‌‌توانند بهترین منابع انگیزشی باشند. این منابع همچنین می‌‌توانند کودک را به اندیشیدن و نگاه عمیق به خود تشویق کنند و این نوعی خودیاری محسوب می‌‌شود. یادگیری چگونگی غلبه بر چالش و یافتن راه خود در جهان از طریق بقیۀ مردم کاری بسیار آموزنده و اطمینان‌‌بخش است.

اگر رویکردتان نسبت‌به کتاب‌‌های این دوره از زندگی کودکتان این است که او را به قله‌‌های موفقیت در کتابخوانی برسانید، او فوراً متوجه خواهد شد و با ادامه دادن این کار، کل سیستم مطالعۀ‌ لذت‌‌بخش را در خطر از بین بردن قرار خواهید داد.