بریده‌هایی از کتاب انسان و عبادت

عنصر اصلی عبادات، نیت درونی و ارتباط معنوی با خداوند متعال است و این چیزی نیست که نظارت بیرونی از عهده آن برآید یا فرآیندی قانونی بتواند تحقق آن را تضمین کند.

«راه خدا» نیز تعبیری انتزاعی از «راه خدمت به انسان» است؛ زیرا هر کاری برای خداست، در حقیقت برای بندگان اوست؛ چراکه خداوند از بندگانش بی‌نیاز است. و ازآنجاکه معبود مطلق، فراتر از هر حدومرزی است و با هیچ شخصی، خویشاوندی و به هیچ گروهی، گرایش ندارد، بروز عملی راه او، راه همه انسانیت است. بنابراین کارکردن در راه خدا و برای خدا، کار کردن برای همه مردم و به نفع آن‌هاست

جوامع بشری به این نتیجه رسیدند که در هر یک از عرصه‌های شناختی، شماری از افراد، تخصص پیدا کنند و هر فرد در زمینه‌های غیرتخصصی‌اش تنها به معلومات بدیهی خود بسنده کند و بیش از آن را به متخصصان آن حوزه بسپارد و مسئولیت تصمیم‌گیری در آن زمینه را به آنان واگذارد.

عبادت رابطه میان آدمی و پروردگارش است که در جهت‌دهی ارتباط معنوی آدمی با هم‌نوع خود نیز نقش دارد.

(و چرا باید من خدای آفریننده خود را نپرستم در صورتی که بازگشت شما و همه خلایق، به‌سوی اوست)

حرکتی که با وجودی مطلق پیوند ندارد، حرکتی کورکورانه است؛ همچون حرکت پَر در مسیر وزش باد که تحت تأثیر عوامل بیرونی است و هیچ تأثیری بر محیط پیرامون خود ندارد.

ازآنجاکه پرورش نیت دگرگرا در افراد برای اسلام مهم است، همواره ارزش کار را بر اساس انگیزه‌های انجام آن ارزیابی می‌کند، نه نتیجه کار. بنابراین ارزش کار در اسلام به نتایج و دستاوردها و سودی نیست که از آن کار به انجام‌دهنده آن یا به انسان‌ها می‌رسد؛ بلکه ارزش کار در اسلام به انگیزه‌های آن و میزان خلوص، دگرگرایی و از خودگذشتگی‌ای وابسته است که در آن انگیزه‌ها وجود دارد.

به هر میزانی که آدمی از معبود حقیقی دور می‌شود، گرفتار سردرگمی در میان خدایان و معبودهای پراکنده می‌گردد.

عبادت شیوه عملی و کاربردی غریزه ایمان است. با انجام عبادات، غریزه ایمان رشد می‌کند و در زندگی آدمی نهادینه می‌شود.

ارتباط با مطلق حقیقی، تنها وقتی ممکن است که شیوه‌ای عملی و کاربردی به تقویت و نهادینه‌سازی این ارتباط بپردازد. این شیوه عملی همان عبادت است.

اگر شخصی برای درمان بیماری خطرناکی دارویی را بسازد و از این راه میلیون‌ها مریض را نجات دهد، ارزش کار او نزد خداوند متعال به میزان نتیجه کار و تعداد نجات‌یافتگان از مرگ نیست، بلکه ارزش این کار به عواطف، احساسات و تمایلاتی است که انگیزه ساخت این دارو را در آن شخص پدید آورده است. اگر ساختن این دارو با انگیزه فروش امتیاز آن و به دست‌آوردن سودهای میلیونی باشد، در ارزیابی الهی، صرفاً یک کار تجاری محض قلمداد خواهد شد

با انجام تکالیف عبادی این احساس مسئولیت درونی تقویت می‌شود و آدمی عادت می‌کند که بر اساس آن رفتار کند. با وجود این احساس درونی، شهروندانی درستکار تربیت می‌شوند؛ چراکه برای داشتن شهروندانی درستکار، صرفاً کافی نیست که افراد از ترس بازخواست اجتماعی، حقوق قانونی دیگران را رعایت کنند؛ بلکه افراد باید با انگیزه‌ای برآمده از احساس مسئولیت درونی‌شان، به رعایت حقوق دیگران بپردازند؛ زیرا اگر ترس از بازخواست اجتماعی یگانه پایه پایبندی شهروندان به قوانین جامعه باشد، در حالت‌های بسیاری که فرد می‌تواند تخلف خود را پنهان یا توجیه کند یا به‌شکلی امکان فرار از بازخواست را بیابد، ممکن است از تکالیف اجتماعی سر باز زند. در چنین مواردی، تنها تضمین برای انجام تکالیف اجتماعی، احساس مسئولیت درونی است.

تمرین عملی برای تقویت احساس مسئولیت درونی نیز از راه فعالیت‌های عبادی حاصل می‌شود؛ چراکه عبادت، واجبی غیبی است. منظور از واجب غیبی آن است که کنترل امور عبادی از طریق نظارت بیرونی، امری ناشدنی است. به بیان دیگر، نمی‌توان با هیچ اقدام بیرونی، انجام فعالیت‌های عبادی را تضمین کرد؛ چراکه عنصر اصلی عبادات، نیت درونی و ارتباط معنوی با خداوند متعال است و این چیزی نیست که نظارت بیرونی از عهده آن برآید یا فرآیندی قانونی بتواند تحقق آن را تضمین کند. تنها نظارت ممکن در این زمینه، نظارت برخاسته از ارتباط با غیب و مطلقی است که چیزی بر او پوشیده نیست. همچنین تنها تضمین ممکن در این سطح، احساس مسئولیت درونی است.

ارزش کار در اسلام به نتایج و دستاوردها و سودی نیست که از آن کار به انجام‌دهنده آن یا به انسان‌ها می‌رسد؛ بلکه ارزش کار در اسلام به انگیزه‌های آن و میزان خلوص، دگرگرایی و از خودگذشتگی‌ای وابسته است که در آن انگیزه‌ها وجود دارد.

عبادات اعمالی هستند که آدمی آن‌ها را برای خداوند متعال انجام می‌دهد و اگر با انجام آن‌ها به‌دنبال منفعت شخصی‌اش باشد، عبادت او صحیح نخواهد بود.

اسلام از ابتدا با قراردادن نماد برای خداوند متعال و تجسم‌بخشی به مطلق حقیقی مخالفت کرد، اما عمیقاً میان مفهوم بتی که ویران کرد و مفهوم قبله‌ای که با خود آورد، فرق گذاشت. کعبه در مفهوم اسلامی فقط مکان مشخصی است که رنگ الهی به خود گرفته تا با نماز خواندن به‌سوی آن، بعد حسی عبادت‌گزار ارضا گردد

هر عبادتی در شریعت اسلامی، آثار و ویژگی‌هایی دارد و برای عبادت‌گزار و مسیر تمدنی انسان دستاوردهای ویژه‌ای خواهد داشت.

عبادات نیز نقش تقویت‌کننده ایمان را ایفا می‌کنند

امام حسن عسکری (ع) در این باره فرموده است: «مردم تنها می‌توانند از فقیهی تقلید کنند که از نفس خود صیانت کند، دینش را پاس بدارد، با هوای نفسش مخالفت ورزد و از امر مولای خود فرمانبرداری کند.»

تقلید در اصول دین حرام است.