بریده‌هایی از کتاب باغبانی فرهنگ

کنترل فرهنگ به‌صورت کامل نه ممکن است، نه جایز؛ اصلاً رشد فرهنگی با ابتکار و آزادگی و آزادی و میدان دادن به اراده‌ها است؛ در این تردیدی نیست؛ منتها هوای کار را باید داشت. در تربیت کودک گفته میشود که بچّه را خیلی امر و نهی و کنترل و مهار نکنید؛ بگذارید آزادانه برود بازی کند؛ امّا معنایش این نیست که اگر لب ایوان رفت و خواست پایین بیفتد، جلویش را نگیریم! باید مراقبت کرد و مواظب بود.

هرجا در میان مؤمنین و بندگان صالح خدا وحدت هست، آنجا توحید و خدا هم هست؛ هرجا بین مؤمنین و بین بندگان صالح خدا اختلاف هست، آنجا قطعاً شیطان و دشمن خدا حاضر است. هرجا شما اختلاف دیدید، جستجو کنید، بدون دشواری شیطان را در آنجا خواهید یافت، یا شیطانی را که در درون نفوس خود ما است و نفس امّاره نام دارد و خطرناک‌ترین شیطانها هم است، پیدا خواهید کرد.

«انقلاب اسلامی آمد تا... فضایی بسازد که در آن، «آزادی بیان»، مقیّد به «منطق و اخلاق و حقوق معنوی و مادّی دیگران» و نه به هیچ‌چیز دیگری، تبدیل به فرهنگ اجتماعی و حکومتی گردد و حرّیّت و تعادل و عقلانیّت و انصاف، سکّهٔ رایج شود تا همهٔ اندیشه‌ها در همهٔ حوزه‌ها فعّال و برانگیخته گردند و «زاد و ولد فرهنگی» که به تعبیر روایات پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) و اهل‌بیت ایشان (علیهم‌السّلام)، محصول «تضارب آراء و عقول» است، عادت ثانوی نخبگان و اندیشه‌وران گردد. بویژه که فرهنگ اسلامی و تمدّن اسلامی همواره در مصاف با معضلات جدید و نیز در چالش با مکاتب و تمدّنهای دیگر، شکفته است و پاسخ به شبهه نیز بدون شناخت شبهه، ناممکن است.

«در مقولهٔ فرهنگ، رفتار حکومت باید دلسوزانه و مثل رفتار باغبان باشد. باغبان بهنگام، نهال میکارد؛ بهنگام، آبیاری میکند؛ بهنگام، هرس میکند؛ بهنگام، سم‌پاشی میکند؛ بهنگام هم میوه‌چینی. باید فضای فرهنگی کشور را باغبانی کرد. برای باغ با فنون مهندسی کشاورزی، نقشهٔ مهندسی تهیّه، یعنی مسئولانه و بادقّت این مقوله را دنبال کرد.»

بحث بر سر محدود کردن نویسندگان و دانشمندان و متفکّران و آدمهای برجسته نیست؛ بحث بر سر جلوگیری از راهزنی فکرها و اندیشه‌ها است. ما مسئولیّت مهمّی در مقابل افکار مردم داریم. بهترین راه برای جلوگیری از این راهزنی، این است که اگر فکر راهزنی به‌وجود آمد، فکر هدایتگری هم در کنار آن مطرح بشود. این بهترین کار است. اگر واقعاً یک روز این مهم در کشور تأمین بشود، بسیار خوب است.