بریده‌هایی از کتاب نفوس مرده

تازمانی‌که هریک از ما احساس نکند که آن‌گونه که در هنگام شورش ملت‌ها هرکسی سلاح به‌دست می‌گیرد، او هم باید بر ضد پلیدی‌ها قیام کند، تمامی این کارها بی‌نتیجه خواهد بود.

اگر امروز به جوانِ آتشی‌مزاجی تصویرِ ایامِ پیری‌اش را نشان دهید از ترس و وحشت به‌یکباره از جا می‌جهد. آری، هنگامی که از سال‌های پُرطراوت جوانی به آستانهٔ کهولتِ خشن و تلخ و ناگوار گام می‌نهید از همهٔ مزایا و صفات انسانی برای ایام پیری و شیخوختِ خویش توشه بردارید و هرگز آن را در نیمهٔ راه رها نکنید، چون دیگر آن دوران و آن عواطف باز نمی‌گردد و هرگز دوباره به‌چنگ نمی‌آید.

هر ملت نیروهای عظیمی را در بطن خود به ودیعت دارد و از استعداد روحی و نیروی اخلاق برخوردار است. هر ملت صاحبِ ویژگی‌های درخشانی است و از مواهب الهی نصیبی دارد و به وسیلهٔ کلمات مخصوصی که اشیا را با آن می‌نامد، از سایر ملل مشخص و متمایز می‌شود و در کلمات قسمتی از مشخصات اخلاقی را که خاصِ اوست منعکس می‌سازد...

در جهان بسیاری از مردم هستند که به‌خودی خود شخصیتی ندارند، بلکه مانند لکه یا خالی شخصیت دیگران را کامل می‌کنند. ایشان در جایی می‌نشینند و سر را بی‌حرکت در یک حالت نگه می‌دارند، چنان‌که انسان به‌راحتی آنان را مانند مبل و اثاث اتاق می‌پندارد و با خود می‌اندیشد که: «شاید از این دهان از روز او تاکنون یک کلمه هم خارج نشده است.»