بریده‌هایی از کتاب فلسفه تطبیقی چیست؟

ابن‌رشد از حقوق بشر و به‌خصوص از حقوق زنان سخن می‌گفت و معتقد بود که در تاریخ به‌زنان ظلم شده است و ظالمان مانع شده‌اند که زنان به‌مقام درخور انسانی در علم و فهم و عمل برسند. ۲. ابن‌رشد متواضع و نقاد بود و در کار و نظر خود نیز احتمال خطا می‌داد. ۳. ابن‌رشد به‌تاریخ و گذشته بی‌تعصب نگاه می‌کرد. اینها همه صفاتی است که با تاریخی که به‌تجدد پیوست مناسبت دارد.

چهره‌های پُر فروغی مثل محمد زکریای رازی و ابوریحان بیرونی نیز بوده‌اند که اندیشه‌هایشان به‌اندیشه‌های صاحب‌نظران دوران رنسانس بسیار نزدیک است.

این که ماهیت در تفکر متفکران اسلامی و به‌خصوص در نظر فلاسفه همان است که هوسرل در نظر داشته، جای درنگ و تأمل است و البته کشف محجوب اسماعیلیان و متصوفه را نمی‌توان با انکشاف (devoilement) پدیدارشناسان و مخصوصآ هیدگر یکی دانست. به‌عبارت دیگر، فلسفه و عرفان اسلامی پدیدارشناسی به‌معنی هوسرلی لفظ و حتی مقدمه آن نیست

آنجا که اگر در عالم مسیحیت قرون وسطی یا در فلسفه اسلامی مطالب افلاطونی و ارسطویی و افلوطینی ورواقی را حذف کنند، صرف‌نظر از اینکه نظم درهم می‌ریزد از مجموعه مسائل و مطالب هم چیز قابل ملاحظه‌ای باقی نمی‌ماند

اما اشعری هم به‌معنایی که دموکریتس و اپیکورس اتمیست بوده‌اند، به‌این مذهب قائل نبوده و درست بگوییم اتمیسم اشعری یک نظریه کلامی است و مقصود از آن این نیست که عالم مادی است و حوادث در آن برسبیل اتفاق و تصادف یا به‌ضرورت مکانیکی صورت می‌گیرد، بلکه برعکس اثبات جزء لایتجزّی برای اثبات قدرت الهی و ناچیزی و ناپایداری موجودات طبیعی است. اشعری به‌جوهر فرد قائل می‌شود تا ربط و نسبت ذاتی میان چیزها و همچنین نسبت علت و معلول و ترتّب معلول برعلت را نپذیرد و بتواند بگوید که هرچه هست و می‌شود به‌قدرت خداست. یعنی نه فقط چیزی علت چیزی نیست، بلکه ما هم علت افعال خود نیستیم؛

La phenomenologie consiste a "sauver le phenomene", sauver l' apparence en degageant ou devoilant le cache qui se montre sous cette apparence. Le logos du phenomene, la phenomenologie, c'est donc dire le cache, l'invisible present sous le visible. C'est laisser se montrer le phenomene tel qu'il se montre au sujet a qui il se montre. C'est donc une tout autre demarche que celle de l'histoire de la philosophie ou de la critique historique.

اما اشعری هم به‌معنایی که دموکریتس و اپیکورس اتمیست بوده‌اند، به‌این مذهب قائل نبوده و درست بگوییم اتمیسم اشعری یک نظریه کلامی است و مقصود از آن این نیست که عالم مادی است و حوادث در آن برسبیل اتفاق و تصادف یا به‌ضرورت مکانیکی صورت می‌گیرد، بلکه برعکس اثبات جزء لایتجزّی برای اثبات قدرت الهی و ناچیزی و ناپایداری موجودات طبیعی است. اشعری به‌جوهر فرد قائل می‌شود تا ربط و نسبت ذاتی میان چیزها و همچنین نسبت علت و معلول و ترتّب معلول برعلت را نپذیرد و بتواند بگوید که هرچه هست و می‌شود به‌قدرت خداست. یعنی نه فقط چیزی علت چیزی نیست، بلکه ما هم علت افعال خود نیستیم؛

در این اصول که نظر می‌کنیم می‌بینیم که این عالم فی‌نفسه هیچ قوامی ندارد و اگر خدا نخواهد، یک لحظه دوام نمی‌آورد. اتم‌ها با هم فرق ندارند و تفاوتشان در اعراض است و اعراض را خدا به‌طور مدام خلق می‌کند و اگر یک لحظه خلق متوقف شود عالم درهم می‌ریزد. این که ما نحوی ثبات می‌بینیم، وهم ماست. اشیاء صفت ذاتی ندارند. یعنی فی‌المثل این که آتش می‌سوزاند، سوزاندن صفت ذاتی آتش نیست و ما که آتش را علت سوختن چیزها می‌دانیم عادت اللّه را نسبت ذاتی و ضروری دانسته‌ایم. عادتِ خدایی است که آتش سوزان و سوزنده باشد و اگر خدا بخواهد که آتش نسوزاند آن را سرد می‌کند، چنان که آن را بر ابراهیم سرد کرد.