بریده‌هایی از کتاب کلیدهای پرورش مهارت های اساسی زندگی در کودکان و نوجوانان

ما همیشه در حال یادگیری هستیم؛ اما معمولا آن‌قدر سریع حرکت می‌کنیم که خودمان متوجه آن نمی‌شویم. درباره چیزهایی که در سال گذشته، هفته گذشته یا روز قبل یاد گرفته‌اید فکر کنید. مثلا درباره شخصی خاص، یا در مورد کارتان چه چیزی یاد گرفته‌اید؟

برای ایجاد انگیزه در بچه‌ها هیچ راهی بهتر از دیدن والدینشان به‌عنوان فراگیرانی علاقه‌مند ـ که ایده‌ای برایشان هیجان‌انگیز است ـ وجود ندارد.

وقتی تلاش را به چشم می‌بینیم آن‌را می‌فهمیم: پزشکی که برای صحبت با ما وقت می‌گذارد. پیش خدمتی که با دقت کافی از ما پذیرایی می‌کند. و دانش آموزی که قبل از تحویل انشا دوباره آن‌را می‌خواند. و ما زمانی که تلاش را نمی‌بینیم آن‌را می‌فهمیم: مکانیکی که اتومبیل را تحویل می‌دهد، بدون آنکه بررسی کند که آیا تمام قطعات آن سوار شده‌اند. تعمیرگاه‌های لوازم خانگی که زمان خاصی را برای تعمیر لوازم تعیین می‌کنند، اما نمی‌آیند. دانش آموزانی که تکالیفشان را با بی‌توجهی انجام می‌دهند و نوشته‌هایشان قابل خواندن نیست. آیا فرزندانتان به اندازه کافی از ارزش تلاش و لذت کار آگاهند؟ امروزه چه چیزهایی در مورد تلاش دانش‌آموزان می‌دانیم؟ به چه طریقی می‌توان کوشش آن‌ها را مورد تشویق قرار داد؟ درباره تکالیفشان چطور؟ نقش والدین در این زمینه چیست؟

اولین گام در هر کاری سخت‌ترین مرحله است.

برای آنکه فرزندانتان را به جمع آوری اطلاعات تشویق کنید، سؤالاتی از این قبیل را مطرح کنید: - درِ حیاط پُشتی خانه، به طرف داخل باز می‌شود یا خارج؟ - اول جورابِ پای راست را می‌پوشی یا پای چپ را؟ - چه کسی در خانه از همه آرام‌تر غذا می‌خورد؟ صبحانه چه خوردی؟ دیشب چطور؟ همین‌طور وعده‌های قبلی غذاها را بپرسید تا ببینید تا چه موقع را می‌تواند به‌خاطر آورد. از فرزندانتان بخواهید چنین سؤالاتی بپرسند تا شما جواب بدهید. احتمالا شما مشکل‌تر از فرزندانتان پاسخ می‌دهید.

بچه‌ها باید یاد بگیرند مراقب خودشان باشند؛ حتی اگر والدینشان در طول روز، کاری غیر از مراقبت از آن‌ها نداشته باشند.

به‌صورت خانوادگی تصمیم بگیرید که هر یک از شما چند ساعت تلویزیون تماشا کنید. جدول زمانی برنامه‌های تلویزیون را همراه با فرزندتان با صدای بلند بخوانید. از افراد بپرسید که هرکس چه برنامه‌ای می‌خواهد تماشا کند. درباره برنامه‌هایی که دوست دارید، نظرات دیگران را نیز بپرسید. دور برنامه‌هایی که انتخاب کرده‌اید، خط بکشید. بچه‌ها نیاز دارند نظر شما را بدانند. این کار به آن‌ها کمک می‌کند. مهارت‌های نگرش منتقدانه خود را افزایش دهند. با یکدیگر یک برنامه زمانی تلویزیون تهیه کنید

بسیاری از بچه‌ها در دوره‌ای از زندگی خود درباره خانواده‌شان احساس خجالت می‌کنند. این حالت در برخی از آن‌ها باقی می‌ماند. بیشتر این خجالت در خانواده ممکن است مربوط به سنین رشد و بلوغ باشد. مثلا موقعی که مادر لباس‌های مناسبی نمی‌پوشد. یا پدر هیچ‌وقت درست صحبت نمی‌کند. وقتی کودکان می‌خواهند درست مانند دیگران باشند، والدینشان ممکن است با «لهجه‌های خنده‌دار» صحبت کنند و یا اینکه به خاطر بی‌پولی با دیگران متفاوت باشند. این «خجالت» ناراحتی‌های زیادی را برای والدین و بچه‌ها ایجاد می‌کند.

زمان خاصی را به‌صورت منظم برای گوش دادن به حرف‌های همدیگر تعیین کنید. حتی موقعی که با اتومبیل به خرید می‌روید، می‌تواند زمان مناسبی برای صحبت کردن باشد. سعی کنید هر روز زمانی را ـ حتی اگر برای چند دقیقه باشد ـ برای گفت‌وگو درباره حوادث روز تعیین کنید. گاهی اوقات بچه‌ها نیاز دارند رازی را با شما در میان بگذارند یا سؤالی را بپرسند که اذیتشان می‌کند. اگر وقتی بچه‌ها کوچک هستند، آماده شنیدن حرف‌هایشان باشید، بیشتر امکان دارد که وقتی بزرگ‌تر شدند، همچنان با شما ارتباط برقرار کنند.

بچه‌ها نیز این‌گونه یاد می‌گیرند؛ با سعی کردن. وقتی تلاش می‌کنند، اعتمادبه‌نفس پیدا می‌کنند. باید به آن‌ها بگوییم که فوق‌العاده‌اند؛ اما این به تنهایی کافی نیست. وقتی بچه‌ها و حتی بزرگ‌ترها به خود به‌عنوان شخصی اهل عمل نگاه کنند، توانایی انجام کارهای بیشتری را در خود ایجاد می‌کنند.

حداقل یک مورد مشکل غر زدن را که برای شما و فرزندتان مهم است انتخاب کنید. به همدیگر قول دهید که به‌جای غر زدن یک هفته تمام برای یکدیگر یادداشت‌های یادآوری بفرستید. برای این یادآوری‌ها جایی را تعیین کنید. یک تابلوی اعلانات در آشپزخانه یا اتاق‌نشمین جای مناسبی است. البته به‌جای این کار می‌توانید، یادآوری‌ها را در هر قسمتی از خانه بچسبانید. می‌توانید آن‌ها را در حمام، در راه‌پله‌ها یا هر جای دیگری که در معرض دید باشند قرار دهید. یادداشتی که روی بالش هم می‌گذاریم، به‌نظر تأثیر خوبی دارد. بعد از یک هفته، ببینید اگر پیغام‌ها پاسخ داده شده‌اند، می‌توانید همچنان به نوشتن ادامه دهید و صدایتان را بالا نبرید.

هدف ما در انگیزه دادن به بچه‌ها این است که به آن‌ها کمک کنیم خوش‌بین باشند و شهامت برداشتن اولین گام‌ها را در زندگی پیدا کنند. این درسی است که باید به آن‌ها بیاموزیم و یک روش برای آموزش آن در میان گذاشتن تجربیاتمان است.

با حوصله با فرزندانتان درباره افرادی که واقعآ تلاش می‌کنند صحبت کنید. در یک پمپ بنزین که خدمات فنی نیز ارائه می‌کند، متصدی پمپ بنزین بدون آنکه از او خواسته شود، اتومبیلتان را چک می‌کند. صندوقدار فروشگاه، به‌جای آنکه با صندوقدارهای دیگر مشغول صحبت شود، بدون تأخیر به کار مشتریان می‌رسد. فروشنده‌ای در پاسخ سؤال یکی از مشتریان، به‌جای آنکه زیر لب غر بزند: «چرا وقت مرا می‌گیری؟» مؤدبانه جواب کامل می‌دهد. وقتی درباره افرادی که در کار خود کوشا هستند با فرزندتان صحبت کنید و به او نشان بدهید که چقدر برای این افراد احترام قائل هستید، حس تلاش و کوشش را در او تقویت می‌کنید.

بچه‌ها به والدینی نیاز دارند که فکر می‌کنند تکلیف مهم است. آن‌ها به بچه‌ها نیز این را نشان می‌دهند و قوانینی ایجاد می‌کنند که بچه‌ها باید از آن پیروی کنند. دست‌کم سه نوع قانون تربیتی شناخته شده است که به‌عقیده من این قوانین با تکالیف مرتبط است.

جلوی چشم بچه‌ها مطالعه کنید و درباره مطلبی که خوانده‌اید با آن‌ها صحبت کنید.

دوختن و تعمیر لباس‌ها، نه تنها مسئولیت‌پذیری را می‌آموزد، بلکه هماهنگی بین دست و چشم بچه‌ها ایجاد می‌کند که برای یادگیری خواندن و نوشتن ضروری است. برای این کار به سوزن، نخ، قیچی، دکمه و لباس‌های بچه‌ها که احتیاج به دوختن دارند، نیاز دارید. یکی از لباس‌های فرزندتان را که دکمه آن افتاده است بردارید. همراه با هم لوازم ضروری را انتخاب کنید. سوزنی که سوراخ آن درشت باشد را بردارید. به فرزندتان یاد بدهید چگونه سوزن را نخ کند. با حوصله نشان بدهید که چطور می‌تواند این کار را، بدون آنکه آسیبی به خود برساند، انجام دهد. بعد، تمام مراحل دوختن یک دکمه را نشان بدهید.

به بچه‌ها بگویید فکر کنند که اگر والدین تصمیم می‌گرفتند که دلشان نخواهد به خرید بروند یا غذا درست کنند؛ اگر راننده اتوبوس در خانه می‌ماند و اگر آپارات‌چی سینما به محل کار خود نمی‌رفت، چه اتفاقی می‌افتاد. آیا مردم باید تنها کارهایی را انجام دهند که دوست دارند؟

خلاقیت، اساس علوم را تشکیل می‌دهد و باعث می‌شود سؤالاتی بپرسیم و به‌دنبال پاسخ آن‌ها برویم. این مهارت، مستلزم تردیدها، حدس‌ها، جست‌وجوی نشانه‌ها، تجربیات، تصمیم‌ها و تشخیص چگونگی کارکرد اشیای مختلف است.

والدینی که بیرون از خانه کار می‌کنند، به‌ویژه پدران فکر می‌کنند برای جبران اوقاتی که نزد فرزندانشان نیستند، باید خود را فدا کنند، باید کارهایی مثل رفتن به موزه و باغ وحش و سینما انجام دهند. این‌طور نیست. فعالیت‌هایی مانند رفتن به بانک، رفتن به خواربارفروشی، یا حتی رفتن به زیرزمین خانه، ارزش آموزشی بالایی دارد.

ابتدا از بچه‌ها بپرسید برای مرتب کردن خانه چه کاری باید انجام داد. هشدار: آن‌ها ممکن است از ریخت و پاش خود راضی باشند. بنابراین والدین باید آماده باشند که به مشکلات واقعی که برای بقیه اعضای خانواده پیش آمده است، اشاره کنند. از فرزندانتان بپرسید ابتدا کدام‌یک از این کارها را می‌خواهند انجام دهند: - ایجاد فضایی برای کار: برای هر یک از فرزندان، فضایی برای کار ایجاد کنید. اندازه آن مهم نیست. این فضا می‌تواند از یک میز زانویی، برای هنگامی که روی رختخواب خود می‌نشینند، تا یک مبل یا صندلی و یا قفسه‌ای روی دیوار، برای برگ‌هایی که افتاده‌اند باشد (درصورتی‌که مقررات آپارتمان اجازه دهد). در قسمتی که کودکتان می‌خواهد در آنجا کار کند، یک قالیچه رنگی روی زمین پهن کنید. این کار مانع از آن می‌شود که بچه‌ها حتی در اتاق‌های بزرگ‌تر، بخواهند کاری انجام دهند.

ضرب‌المثل عاقلانه‌ای هست که می‌گوید: «کامل، دشمن خوب است.» پس سعی کنید وقتی فکر خوبی دارید آن را بشناسید.

اگر بیش از اندازه منضبط باشیم، ممکن است خطری پیش آید. من در خانه‌های بسیار تمیز و بیش از حد مرتب می‌ترسیدم روی فرش راه بروم. کلاس‌های بیش از حد تمیز و به اصطلاح استریل نیز همین‌گونه‌اند. خانه مکانی است که در آن ممکن است چیزی کثیف باشد؛ حادثه‌ای رخ دهد؛ اشتباهات احمقانه‌ای صورت گیرد؛ برنامه‌هایی لغو شود و یا بچه‌ها در آخرین دقایق، قبل از انجام یک کار، بیمار شوند.

علاقه، انسان‌ها را به‌هم پیوند می‌دهد و به ما و فرزندانمان حس اجتماعی بودن را هدیه می‌کند. به‌ویژه در این روزگار، باید بدانیم که چگونه به دیگران توجه داشته باشیم.

هنگام خوردن شام یا در اتومبیل. بپرسید: «آیا من به خوبی به حرف‌های دیگران گوش می‌کنم؟» آیا من کمک مؤثری در خانه هستم؟ - آیا من هیچ‌گاه تو را ناراحت می‌کنم؟ چگونه؟ - آیا من تو را خوشحال می‌کنم؟ چگونه؟ درباره دو چیزی که هر یک از شما را خوشحال می‌کند و دو چیز که ناراحتتان می‌کند فکر کنید. حداقل به یک چیز که به‌راحتی می‌توانید انجام دهید تا خانواده‌تان خوشحال شوند فکر کنید. درباره این مسائل و اینکه خوشحال کردن دیگران ساده یا مشکل است با همدیگر صحبت کنید. بعضی کارهای کوچک تأثیر فوق‌العاده‌ای دارند. یک بوسه، یک شیرینی، یک شاخه گل و یک کلمه

همیشه چیزی هست که دیگران می‌توانند در مورد آن به ما کمک کنند. اما ابتدا آن‌ها باید بدانند که ما به کمک نیاز داریم. برای انجام این فعالیت نیاز به کاغذ و مداد دارید. دو ستون روی کاغذ رسم کنید. بالای ستون سمت راست بنویسید: «برای... به کمک نیاز است.» در قسمت بالای ستون سمت چپ بنویسید: «چه کسی می‌تواند کمک کند؟» و کاغذ را در جایی بچسبانید. کسانی که می‌توانند کمک کنند، نام خود را خواهند نوشت.

از آنجا که داستان‌های توجه به افراد و عشق و علاقه به آن‌ها در اخبار یافت نمی‌شود، تنها کار مهم این است که اطمینان حاصل کنیم، فرزندانمان می‌دانند که عشق و علاقه وجود دارد و نمونه‌هایی از آن را به عنوان الگوهای کارهایشان دارند.

دو نوع کارگروهی وجود دارد. یکی زمانی که ما در کنار هم یا در نزدیکی یکدیگر یک کار را با هم انجام می‌دهیم؛ مانند یک تیپ نظامی که آماده حمله است. دیگری زمانی است که ما هر کدام یک کار را به‌عنوان بخشی از یک کار گروهی انجام می‌دهیم؛ مانند تمیز کردن خانه.

وقتی افراد خانواده می‌خواهند با هم شیرینی بپزند؛ برای همدیگر با صدای بلند کتاب بخوانند، لاستیک اتومبیل را با هم عوض کنند؛ برف را پارو کنند و یا برگ‌ها را جمع کنند، چنین روحیه‌ای وجود دارد. بچه‌های من از کارهای خانه خوششان نمی‌آمد؛ اما وقتی همه ما در یک اتاق مشغول انجام کاری می‌شدیم، آن‌ها نیز تمایل نشان می‌دادند و یکی گردگیری می‌کرد و دیگری خانه را مرتب و یا جارو می‌کرد.

گاهی هیچ کاری برای انجام دادن نداریم و گاهی با کوهی از کار مواجهیم. بچه‌ها اغلب با یکی از این دو حالت روبه‌رو می‌شوند و می‌گویند: «حوصله‌ام سررفت. هیچ کاری ندارم تا انجام دهم.» یا «وای، من وقت انجام این کارها را ندارم.» مخصوصآ وقتی این کار یکی از کارهای خانه باشد.

شما و فرزندتان به مدت یک روز وقت خود را بررسی کنید. به دو قطعه مقوا (یک قطعه برای هر یک از شما)، یک خط‌کش و یک مداد یا ماژیک نیاز دارید. روی هر یک از مقواها یک دایره بزرگ رسم کنید. می‌توانید این دایره را با استفاده از یک بشقاب و خط‌کشیدن دور آن بکشید. می‌خواهیم دایره را به ۲۴ قسمت مساوی (هر قسمت برای یک ساعت از شبانه‌روز) تقسیم کنیم. ابتدا دایره را به چهار قسمت تقسیم کنید. هر یک از این قسمت‌ها بیانگر شش ساعت است. هر دویتان این چهار قسمت را به شش بخش مساوی تقسیم کنید (مانند برش‌های یک کیک).