بریده‌هایی از کتاب خاطرات خانه مردگان

یک بار به فکرم رسید اگر بخواهند مجرمی را نابود کنند، درهم بکشنند و به طرزی خدشه‌ناپذیر تنبیهش کنند تا حتی سیاه‌دل‌ترین راهزن‌ها و جنایت‌کارها پیشاپیش از ترس آن به خود بلرزند، کافیست کاری از او بکشند کاملا بیهوده و مطلقآ پوچ.

هرگز نمی‌توانستم درک کنم تحمل رنج وحشتناک، هیچ‌وقت تنها نماندن، حتی برای ده دقیقه طی ده سالی که دوران محکومیتم طول می‌کشید یعنی چی.

آدم‌ها چه‌قدر زندانی عادتند.

زندان و اعمال شاقه مجرم را هشیار نمی‌کند؛ خیلی ساده تنبیهش می‌کند تا جامعه خیالش آسوده شود که دوباره مرتکب جرم یا جنایت نخواهد شد. زندان و کارهای دشوار فقط نفرت، عطش لذت‌بردن از انجام کارهای ممنوع و بی‌خیالی وحشتناکی را در او گسترش می‌دهد.

ما زنده‌ایم بی‌اون که زندگی کنیم و مرده بی‌اون که دفن‌مون کرده باشن

بله آدم موجود جان‌سختی است!

خنده‌کنان گفتم: «ولی هنوز کسی را به جرم عاشق‌شدن به زندان نینداخته‌اند.»

لباس است که از فردی معمولی کشیش می‌سازد.

فرد بدون کار، بدون قانون، بدون هیچ چیزی که به او تعلق داشته باشد، دیگر خودش نیست، به فساد کشانده می‌شود، برمی‌گردد به دنیای توحش و ددمنشی.

پول مثل کبوتر است، وقتی پرید، پریده است.

بالاترین عشقی که فرد می‌تواند نسبت به همنوعش ابراز کند، جز خودخواهی‌ای بزرگ چیز دیگری نیست.

امید، بی‌باکی و امکان «تغییر دادن سرنوشت» قلب‌ها را می‌لرزاند. «اگر آن‌ها توانسته‌اند بگریزند، چرا من این کار را نکنم؟»

بله آدم موجود جان‌سختی است! موجودی که به همه‌چیز عادت می‌کند، به گمانم این بهترین توصیفی است که از یک موجود بشری می‌توان کرد.

اگر پول گنجی به‌شمار می‌آمد که نمی‌شد بهایی برایش تعیین کرد، دارندهٔ خوشبختش هرگز آن را حفظ نمی‌کرد.

چه‌قدر شناختن یک آدم، حتی پس از سال‌ها همزیستی و همجواری با او، دشوار است!

هیچ چیز زجرآورتر از این نیست که آدم در محیط خودش زندگی نکند.

نیاز خائنانه‌ای بود که گاهی انسان را وامی‌دارد زخمی دردناک را بفشارد و عمق آن را بکاود تا درد جانکاهش را مزه‌مزه کند و از شدتش لذت ببرد.

زندگی در جنگل و ول گشتن در مقایسه با زندان بهشت است. هیچ وضعیتی را نمی‌توان با زندگی آزاد، اگرچه دشوار، اما آزاد مقایسه کرد

بعدها پی بردم زندانی‌ها علاوه بر محرومیت از آزادی و اجبار به کارهای دشوار، شکنجه‌ای به همان اندازه طاقت‌فرسا را هم تحمل می‌کردند، منظورم «همزیستی اجباری» است.

انگار قادر نبود هیچ گفت‌وشنودی را تحمل کند. لبخندی می‌زد و با یک بله یا نه جواب می‌داد، همین

به فکرم رسید اگر روزی قرار شود همگی یکدیگر را در جهنم بازیابیم، خیلی شبیه همین جایی خواهد بود که الان هستیم.

خیلی‌ها هم دست به ارتکاب جنایت می‌زنند تا به زندان با اعمال شاقه محکوم شوند و خود را از شر زندگی بس رنج‌آورتر و طاقت‌فرساتری که می‌گذرانند رهایی بخشند. چنین افراد فلکزده‌ای، در آزادی شاید دشوارترین ناراحتی‌ها را تحمل می‌کرده‌اند، هرگز غذای خوب یا کافی برای خوردن پیدا نمی‌کرده‌اند، یا از صبح تا شب برای اربابی سنگدل جان می‌کنده‌اند. در زندان کار آسان‌تر است، نان فراوان‌تر و با کیفیت بهتر، روزهای یکشنبه و ایام عید گوشت نصیب زندانی می‌شود، صدقه دریافت می‌کند، حتی می‌تواند چند پشیزی هم به‌دست بیاورد.

یک نفر بعدها به من گفت به این نتیجه رسیده است که تحصیل باعث گمراه‌شدن ملت‌ها می‌شود. به‌نظر من این حرف اشتباه است. علت این انحطاط اخلاقی را باید در جای دیگری جست‌وجو کرد. در حقیقت تحصیل می‌تواند باعث غرور و خودبینی فرد شود، ولی به‌نظر من نمی‌تواند شخص را به چنین کارهایی وادارد.

هر زندانی همان اندازه عاشق پول است که عاشق آزادی.

رنج‌های روحی و اخلاقی خیلی طاقت‌فرساتر از رنج‌های جسمانی هستند.

کسی که توانسته موجود دیگری را به پست‌ترین درجهٔ فساد بکشاند، دیگر قادر به مهار کردن حس‌ها و غرایزش نیست. ظلم و بیداد عادتی است که دامنه‌اش بی‌انتهاست، می‌تواند گسترش یابد و سرانجام به یک بیماری تبدیل شود.

قدرت و خون‌ریزی، شخص را سرمست می‌کند، خشونت و فساد را برمی‌انگیزد، به طرزی که روح به غیرطبیعی‌ترین لذت‌ها گرایش پیدا می‌کند.

حق تنبیه فردی توسط فرد دیگر، یکی از زخم‌های جامعه است، وسیله‌ایست مطمئن برای خفه کردن نطفهٔ مدنیت و کمک به نابود ساختن آن.

ما زنده‌ایم بی‌اون که زندگی کنیم و مرده بی‌اون که دفن‌مون کرده باشن، درست نیست؟

برگزاری آیین‌های مذهبی او را در حالتی خلسه‌وار فرو می‌برد که در آن نه چیزی را می‌دید، نه صدایی را می‌شنید و نه متوجه می‌شد دور و برش چه می‌گذرد.