بریده‌هایی از کتاب اخلاق کارگزاران؛ دفتر سی‌ام

در عهدنامه مالک اشتر می‌خوانیم: باید محبوب‌ترین کارها نزد تو آن باشد که به حق نزدیک‌تر و عدل در آن گسترده‌تر است... آن‌چه بیش‌تر از همه، دیده کارگزاران حکومت را روشن می‌کند، برقراری عدالت در شهرها و پیدایش دوستی میان مردم است.

امیرمؤمنان (ع) نه تنها کارگزاران خود را به عدل با مردم مسلمان دعوت می‌کرد، بلکه از آنان می‌خواست تا با غیر مسلمان نیز رفتاری عادلانه داشته باشند. در عهد نامه‌ای که به محمدبن ابی‌بکر نوشته است می‌خوانیم: واو را فرمان داد به نرمی با مسلمان و خشونت با تبه‌کار و عدل با اهل ذمه و انصاف با ستم دیده و سخت‌گیری بر ستم‌کار و گذشت از مردم.

ز دیگر سفارش‌های مهم حضرت به مالک اشتر، انصاف داشتن با مردم است و جالب آن که امیرمؤمنان (ع) قاضیان را با عدل، و کارگزاران را با انصاف و مدارا می‌ستاید؛ زیرا قاضی همیشه باید حق را در نظر بگیرد و به مقتضای عدل عمل و رفتار کرده و حکم دهد؛ اما کارگزار لازم است با انصاف و مدارا برخورد نماید. انصاف از «نصف» و به معنای رعایت عدالت است و در این تعبیر، به این نکته توجه شده که حاکم در برابر مردم حقوقی دارد و مردم نیز از حقوقی برخوردارند؛ زیرا حق متقابل است و وی باید در ادای حق مردم، جانب انصاف را در نظر گیرد و خود را برتر و شایسته‌تر از آنان نداند و گاهی لازم است با مدارا برخورد کرده و در برابر مردم و حقوق آن‌ها، از خود گذشت نشان دهد.