بریده‌هایی از کتاب نقطه‌ی عطف

چنانچه بخواهیم از وقوع جرم جلوگیری کنیم باید کارهای زیربنایی بسیاری را انجام دهیم تا این نابرابری‌ها رفع شود. ولی شرایط محیطی می‌گوید: چیزی که در کاهش جرم کمک مؤثری می‌کند، اقدامات بسیار کوچک است، نه حل مسائل و مشکلات بزرگ؛ به عبارت دیگر، نیازی به‌آسیب‌شناسی روانی گوتز یا بررسی پیشینهٔ فقر چهار جوان شرور نیست، بلکه با انجام کارهای کوچک مانند تمیزکردن دیوارهای کثیف ایستگاه‌های مترو و واگن‌های نقاشی‌شده و دستگیری افرادی که پول بلیت را نمی‌دهند، می‌توان از وقوع جرم پیش‌گیری کرد

در برخی شرایط و مکان‌های ویژه، خودکشی یک فرد می‌تواند به دیگران نیز سرایت کند؛ به عبارت دیگر یک خودکشی می‌تواند منجر به خودکشی‌های بعدی شود.

به دنیای پیرامون‌تان نگاه کنید. ممکن است به‌نظر تغییرناپذیر بیاید ولی درواقع این‌طور نیست. فقط با واردکردن کمی فشار، آن هم به یک نقطهٔ معیّن، دگرگونی به وجود خواهدآمد.

۵۶ درصد از کارگران استخدام‌شده، کار را به کمک یک رابط شخصی پیدا کرده‌اند و ۱۸.۸ درصد از راه آگهی روزنامه‌ها و ۲۰ درصد نیز به‌طور مستقیم کاریابی کرده بودند. جالب است بدانید که بیشتر این رابط‌ها از آشنایان بسیار دور فرد استخدام‌شده بودند. نتیجهٔ این پژوهش روشن کرد که افراد، برای یافتن شغل از راه دوستان صمیمی اقدام نمی‌کنند بلکه در اینجا آشنای دور بیشتر از دوست به یاری می‌آید. دلیل این امر چیست؟ گرانووتر عقیده دارد که در موضوع‌هایی مانند پیداکردن شغل یا کسب اطلاعات یا طرح و ایدهٔ تازه، آشنایان دور بسیار کاراتر از دوستان نزدیک عمل می‌کنند؛ درواقع دوستان نزدیک، در همان جهان شما زندگی می‌کنند. آنان ممکن است همکار و یا همسایهٔ شما باشند یا حتی با شما به یک مدرسه رفته‌باشند، اما آشنای دور در دنیای دیگری زندگی می‌کند. ممکن است او چیزهایی را بداند که شما از آن بی‌خبر باشید.

درهرحال به آن تعدادِ انگشت‌شماری که در ابتدای دههٔ ۱۹۳۰ بذر اصلاح‌شده را کاشتند، نوآوران ماجراجو می‌گویند. گروهی که سال بعد جرئت کردند بذر جدید را بکارند، موافقان نخستین نامیده شدند. اینان رهبران متفکر جامعه‌اند که همگی به آنها احترام می‌گذارند. آنان بیشتر پیش از انجام هر کاری، به تجزیه و تحلیل کارهای ماجراجویانهٔ گروه نخست می‌پردازند و پس از بررسی و صلاحدید، دست‌به‌کار می‌شوند

تمرکز، نخستین درس نقطهٔ عطف است. برای اینکه چیزی همه‌گیر شود لازم است همهٔ منابع موجود دور چند محور اساسی متمرکز شوند. قانون حداقل می‌گوید که برای دهان‌به‌دهان‌گشتن خبر، رابط‌ها، خبره‌های بازار و فروشندگان نقش مهمی ایفا می‌کنند؛ به عبارت دیگر اگر می‌خواهید خبری دهان‌به‌دهان بگردد و همه‌گیر شود باید منابع خود را فقط روی این سه گروه قرار دهید و نه جای دیگر.

این عقیده که پیام باید مخاطب خود را درگیر کند تا تغییر به‌وجود آید، چنان بااهمیت است که در همه‌گیرشدن مسائل و موضوع‌های اجتماعی نیز کاربرد دارد. ما بسیار تلاش می‌کنیم تا پیامی بسازیم که در ذهن افراد نفوذ کند تا به کمک آن بتوانیم محصولِ تولیدی خود را بفروشیم یا نظراتمان را به گوش همه برسانیم. مشکل‌ترین بخش پیام‌رسانی، نحوهٔ ارائهٔ پیام است؛ به‌عبارتی پیام نباید از یک گوش وارد و از گوش دیگر خارج‌شود. پس محتوای آن باید فکر و ذهن شخص را درگیر کند یا به‌عبارتی به ذهن بچسبد.

گاه فاصلهٔ بین مخالفت یا موافقت، همه‌گیرشدن یا نشدن، باریک‌تر از آن‌چیزی است که فکر می‌کنید.

اگر تلاش نکنی هرگز موفق نمی‌شوی.

دلیل اینکه برای آشنایان خیلی دور کارت تبریک تولد نمی‌فرستیم این است که نمی‌خواهیم متعهد شویم که مثلاً شبی با آنها شام بخوریم یا به سینما برویم و یا هنگام بیماری، به عیادت‌شان برویم. برخی فکر می‌کنند آشناشدن یعنی اضافه‌شدن به حلقهٔ دوستان صمیمی، یا فکر می‌کنند چون وقت اضافی برای ایجاد یک دوستی جدید ندارند، از این کار صرف‌نظر می‌کنند؛

این گمان که برای برقراری ارتباط بین هم‌نوع یا پردازش اطلاعات، نیاز داریم که همه‌چیز آشکار باشد، از تعبیرهایی است که به‌طور کامل ساخته و پرداختهٔ ذهن و قلب ما انسان‌هاست؛ درحالی که در اصل چنین نیست.

گمان ما این است که وقتی ایده و فکر ناب باشد، تغییر ایجاد خواهد کرد؛ اما، همان‌طور که در این مثال‌ها دیدیم، هیچ‌یک از پیام‌رسانان برای گیرایی پیام خود، کار خاص و مهمی انجام ندادند. آنان فقط در شیوهٔ ارائهٔ مطالب تغییرات کوچکی دادند تا بینندگان بیشتر توجه کنند؛ برای مثال برای گیرایی مجموعهٔ خیابان کنجد، یک پرندهٔ عروسکی بزرگ به آن افزودند یا برای جذب پدر و مادران به برنامه، برای آنان لطیفه ساختند تا کودک به‌همراهِ والدینش برنامه‌ها را تماشا کنند و لذت ببرند. این کارهای کوچک سرانجام کارساز شد و تغییر لازم را به وجود آورد. گاه فاصلهٔ بین مخالفت یا موافقت، همه‌گیرشدن یا نشدن، باریک‌تر از آن‌چیزی است که فکر می‌کنید.

بنابراین چهرهٔ خندان گویندهٔ خبر اِ. بی.سی در هنگام سخن‌گفتن دربارهٔ ریگان، توانست در رفتار بینندگان این شبکه تأثیر بگذارد.

چیزهای کم‌ارزش هم می‌توانند مانند موضوع‌های مهم و باارزش، باعث تغییر در رفتار افراد شوند.

با امکاناتی اندک می‌توان کارهای بزرگی انجام داد.

"چون سیگاری‌ها از یک‌سو بی‌اعتنا و از سوی دیگر به‌شدت مبارزه‌طلب‌اند، ازاین‌رو جمع این دو ضد باعث می‌شود آنان به آنچه دیگران دربارۀشان فکر می‌کنند بی‌توجه باشند."

در موضوع‌هایی مانند پیداکردن شغل یا کسب اطلاعات یا طرح و ایدهٔ تازه، آشنایان دور بسیار کاراتر از دوستان نزدیک عمل می‌کنند؛ درواقع دوستان نزدیک، در همان جهان شما زندگی می‌کنند. آنان ممکن است همکار و یا همسایهٔ شما باشند یا حتی با شما به یک مدرسه رفته‌باشند، اما آشنای دور در دنیای دیگری زندگی می‌کند. ممکن است او چیزهایی را بداند که شما از آن بی‌خبر باشید.

فرض‌کنید در چهارراهی چراغ عابر پیاده قرمز باشد. گاهی فرد وسوسه می‌شود که به هر ترتیب از لابه‌لای اتومبیل‌ها به آن‌سوی خیابان برود، ولی درنگ می‌کند. اما در این فاصله فردی را می‌بیند که این کار را می‌کند؛ پس او هم تقلید کرده از چراغ قرمز عبور می‌کند. فیلیپس می‌گوید: "در اینجا من برای انجام کار، از یک خلافکار اجازه گرفتم

۱. همه‌گیرشدن ۲. علت‌های کوچک موجب بروز تغییرات بزرگ می‌شوند و ۳. تغییر به‌آهستگی روی نمی‌دهد، بلکه به‌یکباره اتفاق می‌افتد، سه اصلی هستند که حتی دربارهٔ بیماری سرخک و شیوع آن در مدارس یا همه‌گیرشدن بیماری آنفلوآنزا در زمستان نیز دیده می‌شود و به همین شکل عمل می‌کنند. از بین این سه خصیصه، سومی، یعنی این ایده که همه‌گیرشدن (محصول یا واقعهٔ اجتماعی و…) می‌تواند از یک نقطه یا لحظهٔ خاص به بعد حالت کاهشی یا افزایشی به خود بگیرد__ به‌خودی‌خود__ مسئلهٔ بسیار مهمی است، زیرا این خصیصه ضمن اینکه به دو خصیصهٔ دیگر معنا و مفهوم می‌بخشد، به ما امکان می‌دهد از چگونگی تحولات و تغییرات نوینی که در دنیای ما__ آن هم به این شکل__ رخ می‌دهد، درک و آگاهی درستی پیداکنیم. به آن لحظهٔ حساس و جادویی همه‌گیرشدن (محصول یا واقعهٔ اجتماعی و…) که همه‌چیز یکباره تغییر می‌کند، نقطه یا لحظهٔ برگشت می‌گویند.

انسان‌ها دوست دارند همواره تغییرات به‌آهستگی صورت‌پذیرد و به‌تدریج و با گذشت زمان، به آرزوهای‌شان برسند. ولی جهان حاکم بر نقطهٔ عطف جایی است که در آن، رویداد چیزهای غیرمنتظره، امری کاملاً عادی است و امکان انجام تغییرات سریع، بیش از هر چیزی، قطعی و مسلّم است.

اقتصاددانان از اصلی به نام ۸۰.۲۰ صحبت می‌کنند. این اصل به‌طور خلاصه می‌گوید در هر شرایطی تقریباً هشتاد درصد کارها را بیست درصد از افراد انجام می‌دهند یا در اغلب جوامع بیست درصد از کل افرادِ مجرم، حدود هشتاد درصد از جرایم را مرتکب می‌شوند، بیست درصد از رانندگان، مسبب هشتاد درصد کل تصادفات‌اند و…. حال چنانچه بخواهیم این اصل را به موضوع همه‌گیرشدن تعمیم دهیم، می‌بینیم این نسبت‌ها کمتر می‌شوند (مثلاً ۱۰ به ۹۰)؛ به این معنا که اصولاً در هر همه‌گیرشدنی، افراد بسیار اندکی دخالت دارند و درواقع همهٔ کارهای همه‌گیرشدن را همین چند نفر انجام می‌دهند.

گمان ما این است که وقتی ایده و فکر ناب باشد، تغییر ایجاد خواهد کرد؛ اما، همان‌طور که در این مثال‌ها دیدیم، هیچ‌یک از پیام‌رسانان برای گیرایی پیام خود، کار خاص و مهمی انجام ندادند. آنان فقط در شیوهٔ ارائهٔ مطالب تغییرات کوچکی دادند تا بینندگان بیشتر توجه کنند؛ برای مثال برای گیرایی مجموعهٔ خیابان کنجد، یک پرندهٔ عروسکی بزرگ به آن افزودند یا برای جذب پدر و مادران به برنامه، برای آنان لطیفه ساختند تا کودک به‌همراهِ والدینش برنامه‌ها را تماشا کنند و لذت ببرند. این کارهای کوچک سرانجام کارساز شد و تغییر لازم را به وجود آورد. گاه فاصلهٔ بین مخالفت یا موافقت، همه‌گیرشدن یا نشدن، باریک‌تر از آن‌چیزی است که فکر می‌کنید.

گمان ما این است که وقتی ایده و فکر ناب باشد، تغییر ایجاد خواهد کرد؛ اما، همان‌طور که در این مثال‌ها دیدیم، هیچ‌یک از پیام‌رسانان برای گیرایی پیام خود، کار خاص و مهمی انجام ندادند. آنان فقط در شیوهٔ ارائهٔ مطالب تغییرات کوچکی دادند تا بینندگان بیشتر توجه کنند؛ برای مثال برای گیرایی مجموعهٔ خیابان کنجد، یک پرندهٔ عروسکی بزرگ به آن افزودند یا برای جذب پدر و مادران به برنامه، برای آنان لطیفه ساختند تا کودک به‌همراهِ والدینش برنامه‌ها را تماشا کنند و لذت ببرند. این کارهای کوچک سرانجام کارساز شد و تغییر لازم را به وجود آورد. گاه فاصلهٔ بین مخالفت یا موافقت، همه‌گیرشدن یا نشدن، باریک‌تر از آن‌چیزی است که فکر می‌کنید.

تمرکز، نخستین درس نقطهٔ عطف است. برای اینکه چیزی همه‌گیر شود لازم است همهٔ منابع موجود دور چند محور اساسی متمرکز شوند.

یک منتقد ممکن است این‌گونه دخالت‌های مستقیم و متمرکز را نوعی وصله‌وپینه با چسب زخم بداند نه یک راه حل اساسی؛ ولی این عبارت چیزی از اعتبار چسب زخم کم نمی‌کند. چسب زخم راه حلی ارزان‌قیمت، آسان و چندمنظوره است. سالیان درازی است که میلیون‌ها نفر __ از آشپز گرفته تا تنیس‌بازان و دیگران__ آن را به‌آسانی به‌کار می‌برند. بدیهی است ما این نوع راه حل‌ها را به‌صورت غریزی کم‌ارزش می‌شماریم، زیرا گمان می‌کنیم راه حلی درست است که جامع و کامل باشد و برای پیداکردن آن، فرد باید زحمت کشیده و دود چراغ خورده‌باشد. اما مسئله این است که گاهی لازم می‌شود برای حل موضوعی، راه ساده و میان‌بر انتخاب شود تا به کمک آن یک مشکل بزرگ به‌آسانی از بین برود؛ آن راه ساده همان نقطهٔ عطف است.

۱. همه‌گیرشدن ۲. علت‌های کوچک موجب بروز تغییرات بزرگ می‌شوند و ۳. تغییر به‌آهستگی روی نمی‌دهد، بلکه به‌یکباره اتفاق می‌افتد

به آن لحظهٔ حساس و جادویی همه‌گیرشدن (محصول یا واقعهٔ اجتماعی و…) که همه‌چیز یکباره تغییر می‌کند، نقطه یا لحظهٔ برگشت می‌گویند.

همه‌گیرشدن، نمونهٔ دیگری از تصاعد هندسی است که در آن ویروس با استفاده از بدن افراد، به روشی غیرمعمول زیاد می‌شود؛ مانند روشی که در مثال پیشین دربارهٔ تازدن کاغذ برای پنجاه بار و افزایش قطر آن از زمین تا خورشید دیدیم. انسان‌ها اغلب با این نوع افزایش‌ها مشکل دارند، زیرا از نظر آنها نتیجه یا معلول، هیچ تناسبی با علت حادثه ندارد. درهرحال برای درک بهتر قدرتِ عملِ پدیدهٔ همه‌گیرشدن، باید فکر داشتن نسبتی معقول بین علت و معلول را فراموش کرد.

همه‌گیرشدن به اصولی مانند وضعیت و شرایط محیطی وابسته باشد. ولی این اصول و عوامل تا چه اندازه دخالت دارند؟ عوامل واقعی، مانند شرایط جَوی، بر رفتارهای ما صددرصد تأثیر می‌گذارند، حتی کوچک‌ترین و غیرمنتظره‌ترین عوامل می‌توانند در شیوهٔ عمل ما تأثیر داشته‌باشند.

بی‌اعتنایی در مقابل همسایه و مشکلاتش نوعی واکنش شرطی به زندگی در شهری مانند نیویورک و یا هر شهر بزرگ است.