بریده‌هایی از کتاب یادداشت‌های امیراسدالله علم؛ دفتر دوم

باید این مملکت را به پایه بزرگترین کشورهای دنیا برسانیم، نه این که در خاورمیانه اول باشیم.

افزایش خریدهای نظامی ایران بیشتر ناشی از بازاریابی موفقیت‌آمیز اسلحه‌سازان آمریکایی و دلالان آنان است تا نیازمندی‌های راستین ارتش ایران و پاره‌ای از اقلام خریداری شده مانند هواپیمای اف ـ ۱۴ بیشتر جنبه پرستیژی دارد. وانگهی ایرانیان دانش فنی لازم برای به کار بردن این جنگ‌افزارها را ندارند و از سال ۱۹۸۰ به بعد ناچار به استخدام ۶۰ ـ ۵۰ هزار تن کارشناس آمریکایی خواهند بود.

سعودیها آمده بودند که از بس در اعلامیه‌های خودشان اسم خلیج عربی برده‌اند، عذرخواهی بکنند

چرچیل در خاطراتش می‌گوید هیچ طرز حکومتی را پر عیب‌تر از حکومت دموکراسی نیافتم و هیچ حکومت بهتری را هم از دموکراسی نتوانسته‌ام بیابم. حرف بزرگی است. در حکومت صدر اسلام هم وقتی عمر در مسجد راجع به یک امری صحبت می‌کرد یکی از اعراب به پا خاست و به او گفت: ای خلیفه مسلمین، من حیث یک نفر مسلمان به تو می‌گویم که اگر کج رفتی ما با شمشیرهای کج خود شمشیرهای عربی تو را راست خواهیم کرد یعنی به راه مستقیم خواهیم برد.

از اخبار مهم جهان کنفرانس امنیت خلیج فارس است که به زودی در یکی از کشورهای ساحل خلیج‌فارس تشکیل خواهد شد و عراق هم در آن شرکت می‌کند و خط اصلی آن برکنار نگاهداشتن قدرت‌های بزرگ از نفوذ در داخله خلیج‌فارس می‌باشد. این هم از ابتکارات و فتوحات بزرگ شاهنشاه است.

صبح شرفیاب شدم. نامه سلطان قابوس را که استدعا کرده بود افسران تعلیماتی ارتش ایران زودتر بیایند تقدیم داشتم. سلطان قابوس سلطان عمّان است و افسران ما آن جا هستند با دو گردان موتوریزه و کوماندو و انصافا خوب می‌جنگیم. راه بین سلاله و مسقط را باز کردیم... و راه آن‌ها را به عدن در عوض ما قطع کردیم. سلطان قابوس پیش از عید به تهران آمد و خیلی شکرگزار بود، افسوس که من آن یادداشت‌ها را سوزاندم که جزئیات در آن بود.

آل مکتوم، برادر مرحوم شیخ خالدالقاسمی آل مکتوم ناهار مهمان بود. این برادر شیخ سابق شارجه است که به علّت توافقی که بر سر جزیره ابوموسی با ایران کرد از طرف اعراب رادیکال به قتل رسید. جوان تحصیل‌کرده و خوبی است خیلی هم طرف مرحمت قرار گرفت.

دو ساعتی تنها سواری کردم. افکار پیچیده دور و درازی می‌کردم، ولی مطلبی که مرا بیشتر تحت تأثیر داشت مذاکراتی بود که دیشب با عبدالمجید مجیدی رئیس سازمان برنامه و بودجه داشتم، چون چند تا پروژه مورد علاقه شاهنشاه را باید با او مذاکره می‌کردم. دیشب به منزل من آمده بود و به صورت وحشتناکی از کمی پول و هدر داده شدن پول در گذشته سخن می‌گفت که بی‌نهایت ناراحتم کرد. یعنی وضع به طوری است که قاعدتاً باید به انقلاب بیانجامد.

با صنایع نظامی گفتگو کن. آن‌ها تو را روشن می‌کنند، بعد جواب سفیر را بده مذاکرات دیروز خودم را در خصوص تبلیغات در آمریکا با سفیر اسرائیل به عرض رساندم و عرض کردم برنامه بسیار مفصلّیی ارائه کرد که من تعجّب کردم که تا چه اندازه اینها به این مسئله اهمیت می‌دهند. تا حدی که روی آن تحقیق research می‌کنند که مثلاً فلان طبقه از مردم آمریکا تا چند سال دیگر ممکن است در جامعه آن جا صاحب نفوذ شوند و از حالا روی آن‌ها حساب می‌کنند

سازمان‌های بین‌المللی نشان دادند که در هیچ موقعی به درد هیچ کس نخوردند. در پهلوی گوش و همسایگی خودمان اتفاق‌های مهمی افتاده است، چه جنگ اعراب و اسرائیل، در دو دفعه، و چه جنگ قبرس، و دیدیم کسی به درد هیچ کس نخورد. آن کس که زد، می‌زند و آن کس که خورد، می‌خورد، و همین!

از مذاکرات مسکو جویا شدم. فرمودند بسیار عالی بود. اول که با هم روبه‌رو شدیم، آن‌ها خور و پفی کردند، سخت به دهانشان کوبیدم. به من گفتند این همه اسلحه برای چه می‌خرید و خریده‌اید؟ برای کی و برعلیه کی؟ پیمان سنتو را چرا زنده می‌کنید و برای چه؟ ما نسبت به این همه مسائل سوءظن داریم و قویا به خودحق می‌دهیم که سوءظن داشته باشیم. من در جواب گفتم، می‌خواهید سوءظن داشته باشید، می‌خواهید نداشته باشید، ولی حق ندارید از من بپرسید که چرا کشور خودم را قوی می‌کنم. هیچ کس حق ندارد نسبت به این مسائل در کار کشور دیگر مداخله کند. میزان اسلحه و قدرتی که طرف احتیاج من است، خودم می‌دانم و بس. برای چه این کار را می‌کنم هم نمی‌خواهم توضیح بدهم

تکلف گر نباشد خوش توان زیست تعلق گر نباشد خوش توان مرد

صبح ۱۵ خرداد هم که اول با تلفن از من سوآل فرمودید حالا که انقلاب شده، چه می‌خواهی بکنی، من عرض کردم توپ و تفنگ در دست من است... آن‌ها را پاره می‌کنم. از ته دل خندیدید و فرمودید موافقم و پشت تو هستم. اگر کمی تزلزل در اعلیحضرت بود من چه غلطی می‌توانستم بکنم؟ همه چیز به باد رفته بود. فرمودند، بلی همان آخوندهای ... ما را می‌خوردند و تو نمی‌دانی که انتظام و علاء با چه وضعی پیش من آمدند. سر من داد زدند که بس است، بس است، آدم‌کشی بس است! دولت را بیندازید، با آخوندها کنار بیایید. بعد که من حرف آن‌ها را شنیدم، آن‌ها را از اتاق بیرون کردم و تو را خواستم و آن دستورات را دادم

شاه در یازدهم اسفند این سال در برابر هیئت وزیران، نمایندگان دو مجلس، بازرگانان و اصناف و روزنامه‌نگاران، نظام سیاسی یک حزبی ایران را بر پایهٔ قانون اساسی، نظام شاهنشاهی و انقلاب شاه و مردم، اعلام داشت و یادآور شد مخالفان می‌توانند گذرنامه خود را دریافت و از کشور بیرون روند. به دنبال این اظهارات، حزب تازه‌ای به نام رستاخیز ملت ایران آغاز به کار کرد و همهٔ حزب‌های پیشین انحلال خود را اعلام داشتند. از این پس شاه آهنگ آن را داشت که علنا به دلخواه خود و بدون توجهّ به تشریفات دست و پاگیر قانونی حکومت کند.

ظهر برای نیم‌ساعتی جلسه هیئت امناء خانه‌های فرهنگ روستایی را داشتم و جای بسی تأسف من شد که وقتی جویا شدم در دهات چه قدر برق و آب آشامیدنی داریم، معلوم شد یک درصد دهات ایران آب آشامیدنی تمیز دارند، البتّه چون در ایران قنات و چاه هست اشکال زیاد در این زمینه نیست ولی چهاردرصد دهات ایران برق دارند. خیلی عجیب است و جای تأسف. قطعاً شنبه به شاه عرض می‌کنم که با این پیشرفت‌های کشور این ارقام غیرقابل قبول می‌باشند.

ارکان مهم کشور ما مذهب شیعه اثنی‌عشری، زبان فارسی و رژیم سلطنتی است، به هر سه باید به یک جور توجهّ شود.

متأسفانه در داخله به واسطه غفلت متصدیان نه گوشت در دسترس مردم هست، نه شکر، نه گوشت مرغ و مردم خیلی ناراضی هستند و این صحیح نیست. آخر چرا این پیش‌بینی‌ها را نمی‌کنند؟ همه چیز هم گران شده. تعجّب است که شاهنشاه تمام گوش کردند ولی همان طور که چشمشان را روی هم گذاشته بودند اصلاً باز نکردند و یک کلمه جواب ندادند. من که شاهنشاه را می‌شناسم، می‌دانم که این به معنی این است که حرف تو را می‌شنوم، ولی نمی‌خواهم جواب بدهم، اما در فکر هستم، خواهی دید چه می‌کنم.

مسائل مهم راجع به جوان‌ها و دانشگاه‌ها بود که چرا باز هم ناراحتی دارند. عرض کردم دلائل مختلف دارد، اولاً یاغی‌گری عمومی جوان‌ها، ثانیا نبودن گفت‌وشنود با آن‌ها، ثالثا ندانم کاری مسؤولین و این که چه جور باید با آن‌ها تا کرد، رابعا بدی عمومی وضع تبلیغات ما که مثل این است برای این می‌باشد که فقط و فقط به وضع ناهنجار تملق‌آمیزی از اعلیحضرت همایونی تعریف می‌کنند که این همه کارهای بزرگ و عمیق را در این کشور می‌پوشاند.

شاهنشاه فرمودند اگر پول موجود داریم قدری برای من طلا بخرید در اروپا. عرض کردم اطاعت می‌شود. فرمودند قیمت آن خیلی خیلی بالا خواهد رفت.

پنجشنبه ۵۳/۱۲/۸ صبح ملاقات‌های منزل جانکاه بود، چون همه از طبقه لاشخور حاکمه طبقه خودم بودند و هر کس به منظور جلب منفعتی آمده بود، واقعاً کسل شدم. روزهایی که موفق می‌شوم به درد مردم برسم، راضی هستم، ولی در این جور روزها کسل و بدبخت بیچاره هستم، چون طمع این طبقه هم حد و حدود نمی‌شناسد. بر فرض یک کاری برای یکی از آن‌ها انجام شد کار دیگری می‌خواهد. آخر هم اگر دستی که به گلویش عسل فرو کرده گاز نگیرد باز جای شکر دارد!

عرض دیگر این بود که در جلسه خانه‌های فرهنگ روستایی معلوم شد که روستاهای ایران فقط ۴% برق و ۱% آب آشامیدنی مطمئن دارند و این به کلی مغایر نظرات شاهنشاه است. ما دو هزار خانه فرهنگ روستایی داریم و فقط در ۱۳۶ خانه برق هست. فرمودند می‌دانم. عرض کردم، پس چرا اقدامی نمی‌فرمایید؟ فرمودند، آخر باید شبکه برق به تمام ایران برسد. عرض کردم، در بعضی جاها هم که رسیده برای انشعاب هر ده، وزارت آب و برق سی‌هزار تومان حق انشعاب مطالبه می‌کند. این کار که مضحک است، آن هم با این همه پول و مقدورات. به علاوه ۳ ریال کیلووات مطالبه می‌کنند.

دختری خواست عریضه بدهد از شاگردان مدارس، زیر چرخ موتورسیکلت‌های اسکورت افتاد. در آن لحظه شاهنشاه دیده بودند. وقتی به ملک‌آباد رسیدیم در راه حرم مطهر به ملک‌آباد، شاهنشاه را بی‌نهایت متأثّر و متأسّف یافتم. البتّه قلباً، نه به ظاهر، چون شاه اهل تظاهر نیست و از این که خود من پیشتر از این متوجّه دختر نشده بودم وجدانا احساس خجلت در خودم کردم و بی‌نهایت متأثر شدم. به هر حال فرستادیم دختر را در بیمارستان یافتند. چیز مهمی نبود و مجروح شدید نشده بود. موضوع عریضه‌اش هم تقاضای خرید خانه ارزان قیمت بود.

افسوس و هزار افسوس که دیگر پس از ده پانزده سال که انشاءاللّه من مرده‌ام، این منظره را نخواهم دید. این بستر، خشک و سیصدهزار جمعیت آواره خواهند شد. جای تعجّب است، گرچه اگر غیر از این بود تعجّب داشت. با رئیس و اعضای دولت، با هرکدام حرف زدم، سیستان را با مسائل مالی می‌سنجند و می‌گویند حداکثر، سیستان به کشور چهل ملیون تومان در سال که بیشتر نمی‌دهد، عایدی یک ساعت نفت است. تفو بر تو ای چرخ گردون تفو، که کشور ایران به دست چنین عناصر پلیدی افتاده است. باری بگذرم و گذشته را بازگو نکنم. دیگر فایده‌ای بر آن مترتّب نیست.

عرض کردم این همه دنیا ما را تجلیل می‌کند. متأسفانه در داخله به واسطه غفلت متصدیان نه گوشت در دسترس مردم هست، نه شکر، نه گوشت مرغ و مردم خیلی ناراضی هستند و این صحیح نیست. آخر چرا این پیش‌بینی‌ها را نمی‌کنند؟ همه چیز هم گران شده. تعجّب است که شاهنشاه تمام گوش کردند ولی همان طور که چشمشان را روی هم گذاشته بودند اصلاً باز نکردند و یک کلمه جواب ندادند. من که شاهنشاه را می‌شناسم، می‌دانم که این به معنی این است که حرف تو را می‌شنوم، ولی نمی‌خواهم جواب بدهم، اما در فکر هستم، خواهی دید چه می‌کنم.

آذربایجان سه طرح بسیار عمده پیاده شده، یکی کارخانهٔ ماشین‌سازی تبریز، دیگری کارخانهٔ تراکتورسازی تبریز و سومی کارخانه‌های دیگر صنعتی مثل دیزل‌سازی با سرمایه‌گذاری خارجی که تابع همان تأسیس کارخانهٔ ماشین‌سازی است. طرح تراکتورسازی تبریز طرح بسیار بزرگی است که قبلاً با رومانی‌ها بود، خوب از کار درنیامد، به مسی فرگوسون Massy Ferguson انگلیسی تبدیل می‌شود و در سال بیست هزار تراکتور خواهد ساخت. مسئلهٔ کوچکی نیست. طرح دیگر و مهم آذربایجان ساختمان سدهای زرّینه رود و سیمینه رود می‌باشند که از لحاظ زراعت و حتی آب‌رسانی به تبریز اهمیت خاص دارد. با آن‌که صد و پنجاه کیلومتر تا تبریز فاصله دارد، ولی چاره نیست، باید بشود. طرح مهم دیگر طرح دشت مُغان است که بسیار بزرگ و با ارزش است. سدهای روی ارس را مشترکاً با روس‌ها ساخته‌ایم.

بخصوص که در ایران به مسئلهٔ آب و آبیاری از لحاظ تجارتی و بازدهی نباید نگریست، یک مسئلهٔ حیاتی و ملی است،

دیگر قرار ترکیه و آمریکاست که یک میلیارد دلار کمک از آمریکا می‌گیرد و پایگاه‌ها را در اختیار آمریکا می‌گذارد، یونان از این قضیه بسیار برآشفته است.

بدنامی حیات دو روزی نبود بیش آن هم کلیم با تو بگویم چه سان گذشت یک روز صرف بستن دل شد به این و روز دگر به کندن دل ز این و آن گذشت

گذشته از کمک مالی، ایران کمک نظامی جنسی نیز به برخی از کشورهای دوست کرد و از جمله به دنبال خرید هواپیماهای جدید آمریکایی، شماری از جنگنده‌های قدیمی خود را به اردن و مراکش بخشید. همچنین مبالغی به دانشگاه‌های اروپایی و آمریکایی اهدا شد.

ولی از سوی دیگر موقع ایران به عنوان یکی از رهبران تندرو و هواخواه بالا نگهداشتن بهای نفت به همراه الجزایر و ونزوئلا، برخورد میان ایران و آمریکا را اجتناب‌ناپذیر می‌کرد.