بریده‌هایی از کتاب نظام هماهنگ سوره های قرآن

خداوند متعال چنین فرموده: «من سوره حمد را میان خود و بنده‌ام تقسیم کردم، نیمی از آن برای من، و نیمی از آن برای بنده من است، و بنده من حق دارد هر چه را می‌خواهد از من بخواهد؛

آیات ۳۳ تا ۳۸ خدای تعالی بعد از آنکه حال کفار را بیان کرد، و بیان حال بیماردلان و تنبلی و سستی آنان در امر قتال و حال مرتدین ایشان را بر آن بیان اضافه کرد، اینک در این آیات روی سخن را به مؤمنین برگردانده و آنها را برحذر می‌دارد از اینکه مثل آن کفار و منافقین و مرتدین باشند و با مشرکین سازش نموده به سوی آنان متمایل شوند، در نتیجه تابع روشی شوند که خدا را به خشم می‌آورد و یا همانند منافقان از خشنودی خدا کراهت داشته باشند و در نتیجه، عملشان حبط شود. البته در این آیات ایشان را با ترغیب، ترهیب، تطمیع و تخویف، موعظه هم می‌کند، و با این بیانات سوره خاتمه می‌یابد.

خلاصه در این سوره، بین دو طایفه مقایسه شده، هم بین صفات و اعمالی که در دنیا دارند و هم بین آثاری که در آخرت بر اعمال آنان مترتب می‌شود و در این میان، بعضی از احکام جهاد و قتال را بیان می‌کند. این سوره به طوری که از سیاق آیاتش استفاده می‌شود در مدینه نازل شده است. در مجموع با توجه به اینکه این سوره در مدینه به هنگام درگیری شدید مسلمانان با دشمنان اسلام نازل شده و به گفته جمعی از مفسران در اوج جنگ احد یا کمی بعد از آن بوده است، مسأله اصلی در آن، جنگ است و باقی مسائل بر محور آن دور می‌زد، جنگی سرنوشت‌ساز و مشخص‌کننده صفوف مؤمنان از کافران و منافقان، جنگی که پایه‌های اسلام را تقویت می‌کرد و دشمنانی را که قصد نابودی اسلام و مسلمین داشتند بر سر جای خود می‌نشاند. دسته‌بندی آیات سوره

محتوای تفصیلی آیات آیات ۱ تا ۶ اضلال و ابطال اعمال کافران و در مقابل، پرده کشیدن بر سیئات مؤمنان صالح‌العمل و اصلاح قلب ایشان، امر به کشتن بسیار کفار در رویارویی و جنگ با آنها و سپس اسیر گرفتن آنان، بیان اینکه خداوند کسانی را که در راه او کشته شدند هدایت و اصلاح امر می‌نماید. آیات ۷ تا ۱۵ سیاق این آیات همان سیاقی است که آیات قبل داشتند، بیان اینکه اگر خدا را یاری کنید یاریتان می‌کند، وصف بهشتی که متقین بدان وعده داده شده‌اند. آیات ۱۶ تا ۳۲ سیاق این آیات طبق سیاق آیات قبلی جریان یافته و در آن، متعرض حال کسانی شده که منافق و بیمار دلاند، و بعد از ایمان، به کفر برمی‌گردند.

در قسمتی دیگر، از مسأله «انفاق» که آن نیز نوعی جهاد است و در نقطه مقابل آن، مسأله «بخل» سخن به میان آمده است. در بعضی از آیات سوره، به همین مناسبت مسأله صلح با کفار (صلحی که مایه شکست و ذلت باشد) مطرح و از آن نهی شده است. غرض سوره این سوره، کفار را به اوصاف خبیث و اعمال زشتی که از خصایص ایشان است توصیف می‌کند و مؤمنین را با صفات طیب و اعمال نیکی که دارند می‌ستاید. آنگاه آثار صفات مؤمنین که نعمت و کرامت است و آثار صفات کفار که نقمت و خواری است را برمی‌شمارد.