بریده‌هایی از کتاب ایران از آغاز تا اسلام

ملتی که توانست تمدن‌های عظیم دشت پهناور دو شط را بپذیرد و از آن خویش سازد، ملتی که پس از فتح مقدونیه تحت نفوذ نیرومند غربی قرار گرفت و تا حد زیاد در تمدن خارجی غوطه‌ور شد و مع‌هذا ایرانی باقی ماند، ملتی که در برابر همه مهاجمات بعدی: حملات عرب، ترک و مغول نه‌تنها توانست نیروی ادامه زندگی خویش را حفظ کند، بلکه همچنین توانست این عناصر خارجی را ایرانی سازد، این ملت در طی تاریخ متمادی خویش، نیروی حیاتی خارق‌العاده‌ای از خود نشان داده است.

اقوام قدیم که به اوج رسیدند بسیارند، اما از غالب آنان، بجز خاطره‌ای ـ آن هم گاهی مبهم ـ که بیل و کلنگ باستان‌شناسان می‌کوشد آن را احیا کند، چه باقی مانده است؟ تنها ایران، بی‌اعتنا به قرن‌ها و هزاره‌ها، مانند صخره‌ای صما برپاست. امیدوارم که خواندن صفحات تاریخ گذشته این کشور در جوانان حس میهن‌پرستی را برانگیزد، اما نه میهن‌پرستی تعصب‌آمیز، بلکه میهن‌پرستی توأم با سعه صدر، بلندی همت و اغماض، چنان‌که آن را در نوشته‌هایی که از داریوش بزرگ به‌جای مانده، می‌توان دریافت. همچنین آرزومندم آنان آثار و ابنیه تاریخی را ـ که شواهد گذشته هستند ـ دوست بدارند و از این میراث خویش دفاع کنند.

یافتن نیکو است، جستن نیکوتر است.

این ملت در طی تاریخ متمادی خویش، نیروی حیاتی خارق‌العاده‌ای از خود نشان داده است. بیداری این ملت در زمان حاضر ـ که تاریخ آن از ربع قرن تجاوز نمی‌کند و به‌صورت تجدد ملی شدیدی جلوه‌گر شده ـ به نظر می‌رسد مقام قدیم وی را در خانواده اقوام آسیای غربی بدو بازگرداند.

در همه ازمنه، در نجد ایران مسأله آب امری حیاتی به‌شمار می‌رفته است. از زمان‌های ماقبل تاریخ، این مملکت با وسایل مصنوعی آبیاری می‌شد، و در عهد هخامنشی شبکه وسیعی از راهروهای زیرزمینی (قنات یا کاریز) موجود بود. حتی امروزه از بعض مناطق آبی را که در پای کوه‌ها به عمق چندین ده متر فرورفته، به مراکزی که ممکن است ۳۰ تا ۴۰ کیلومتر فاصله داشته باشد، نقل می‌کنند.