بریده‌هایی از کتاب آداب نماز

اگر خداوند و اوامر او بزرگ شمرده شود، دل انسان در برابر آن به فروتنی، آرامش و اطمینان می‌رسد. اولیای خدا نماز را امانت بزرگ خدا می‌دانستند که وقتی زمان ادای آن می‌رسد، باید آن را به صورت کامل و شایسته تقدیم خداوند کرد. در روایت است که امام علی (ع) هنگام نماز، رنگ رخسارش تغییر می‌کرد و بدن مبارکش به لرزه می‌افتاد. در آن حال به آن حضرت عرض شد: چه اتفاقی برای شما رخ داده است؟ فرمود: وقت ادای امانتی است که خداوند متعال آن را به آسمان‌ها و زمین و کوه‌ها عرضه کرد، ولی آنها پذیرش آن خودداری کردند و انسان آن را قبول کرد. حال نمی‌دانم آیا به خوبی آن را ادا خواهم کرد یا خیر.

زرنگ واقعی کسی است که به فکرآخرتش باشد

امام رضا (ع) درباره آداب نماز فرمودند: "وقتی می‌خواهی به نماز بایستی… نماز را با حالت سکون و وقار به‌پادار و حالت خشوع و خضوع در تو باشد…؛ در حالتی که امیدوار (به رحمت الهی) و بیمناک (از عذاب او) باشی… و حالت ترس و جزع در تو آشکار باشد و در همان حال به خدایت شوق و رغبت داشته باش…".

؛ چون بنده مؤمنی به نماز برمی‌خیزد، خداوند متعال تا پایان نمازش با نظر رحمت به سوی او می‌نگرد و رحمت الهی بر او سایه می‌افکند. از بالای سرش تا افق آسمان و فرشتگان در اطراف او تا افق آسمان گرد می‌آیند و خداوند فرشته‌ای برای او موکل می‌سازد که بالای سرش بایستد و به او بگوید: ای نمازگزار! اگر بدانی چه کسی به تو می‌نگرد و با چه کسی سخن می‌گویی، هرگز از جایت تکان نمی‌خوری و از این حالت بر نمی‌گردی.

نماز واجبی الهی است

عایشه همسر پیامبر خدا (ص) می‌گوید: رسول خدا (ص) با ما سخن می‌گفت و ما نیز با او سخن می‌گفتیم، ولی همین که وقت نماز فرا می‌رسید، گویا ما را نمی‌شناخت و ما نیز او را نمی‌شناختیم. وقت‌شناسی و اهمیت دادن به وقت نماز، یکی از راه‌های تعظیم امر خدا و یکی از اسباب حضور قلب است. که در روایات فراوان بر آن تأکید شده و سیره پیامبر و اهل بیت (ع) و علما و صالحان همیشه بر اهتمام به وقت نمازها بوده است.

سید و سالار شهیدان حضرت امام حسین (ع) در ظهر عاشورا در عمل اهمیت نماز را به همگان نشان داد و در میدان جنگ و تیررس دشمنان، نماز را بر پا داشت و همه ما هنگام سلام به آن بزرگوار می‌گوییم: "أَشْهَدُ أَنَّک قَدْ أَقَمْتَ الصَّلَاة".

پیامبراکرم (ص) فرمود: "مَنْ صَلَّی رَکعَتَینِ وَ لَمْ یحَدِّثْ فِیهِمَا نَفْسَهُ بِشَی‌ءٍ مِنْ أُمُورِ الدُّنْیا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ": هر مسلمانی دو رکعت نماز بخواند و در آن نفس خود را به چیزی از دنیا مشغول نکند، خداوند گناهانش را می‌آمرزد.

بر اساس گفتار پیامبر اعظم (ص) نخستین چیزی که بر امت اسلام واجب شد، نمازهای پنجگانه بود و در مدتی که پیامبراکرم (ص) در مکه بود، هیچ عبادتی جز نماز واجب نگشت و پس از آن نیز سیره حضرت چنین بود که نخستین چیزی که به افراد تازه مسلمان می‌آموخت، نماز بود. آن حضرت برای بیان جایگاه نماز در دین فرمود: "الصَّلَاةُ عِمَادُ الدِّینِ فَمَنْ تَرَک صَلَاتَهُ مُتَعَمِّداً فَقَدْ هَدَمَ دِینَه": نماز ستون دین است و هرکس به عمد آن را ترک کند، به راستی دینش را نابود کرده است. و فرمود: "موضع الصّلوة من الدّین کموضع الرّأس من الجسد". جایگاه نماز در دین، مانند جایگاه سر در بدن است. و فرمود: به راستی که نماز، ستون دین است و آن نخسین عملی است از اعمال آدمیان که (درقیامت) به آن رسیدگی می‌شود. پس اگر صحیح باشد، به بقیه اعمالش پرداخته می‌شود و اگر صحیح نباشد، به دیگر اعمالش نمی‌نگرند.

حضور قلب اصلی‌ترین بخش و رکن اصلی نماز است

غزالی گوید: یکی از اصحاب در بستان خود که درختانی داشت، نماز می‌خواند. در این میان پرنده‌ای روی درخت پرید و راهی برای خروج خود می‌جست. او از این پرنده خوشش آمد و مدتی با نگاه خود او را تعقیب می‌کرد و در نتیجه، نفهمید چند رکعت نماز به جا آورده است. پس از آن به نشانه پشیمانی از عمل خود و جبران آنچه از دست رفته، آن باغ را صدقه داد.

نمازبدون حضورقلب، تکلیف را از انسان برمی‌دارد، ولی برای آدمی رشد و تعالی نمی‌آورد؛

مقدمات تحصیل حضور قلب در نماز برای تحصیل حضور قلب در نماز توجه به چند نکته ضروری است: یک. نمازگزار باید اهمیت و جایگاه ویژه نماز را در دین بشناسد تا نماز برای او مهم‌ترین بخش زندگی شمرده شود. دو. اهمیت حضور قلب در نماز و آثار و برکات آن را بداند تا برای تحصیل آن همت عالی داشته باشد و در این مسیر، تلاشی مستمر و مداوم به کار بندد و هیچ‌گاه گرفتار نومیدی نشود. سه. عوامل مؤثر برای تحصیل حضور قلب و موانع آن را بشناسد و برای ایجاد عوامل و بر طرف ساختن موانع با برنامه‌ای حساب‌شده کار کند.

نقطه مقابل حضورقلب، این است که در همه یا بخشی از نماز، گرفتار افکار روز مرّه یا شیطانی شود و در نتیجه، از یاد خدا غافل گردد و تنها با زبانش واژگانی بگوید؛

نماز به میهمانی خدا رفتن و تحفه‌ای است که تقدیم حضرت دوست می‌کنیم

آداب باطنی نماز که با روح آن ارتباط دارد، عبارت‌است از: اخلاص، حضور قلب، تفهم، تعظیم مقام پروردگار، خوف و رجا و شرم‌ساری در مقابل پروردگار

عایشه همسر پیامبر خدا (ص) می‌گوید: رسول خدا (ص) با ما سخن می‌گفت و ما نیز با او سخن می‌گفتیم، ولی همین که وقت نماز فرا می‌رسید، گویا ما را نمی‌شناخت و ما نیز او را نمی‌شناختیم.

انسان در وقت ذکر باید مانند کسی باشد که کلمات را در دهان طفل می‌گذارد و به او تلقین می‌کند تا آن طفل کلمه‌ها را به زبان آورد. همین گونه باید ذکر را با زبان بگوییم و به قلب تلقین کنیم و تا وقتی که مشغول تعلیم قلب هستیم، ظاهر به باطن کمک می‌کند و همین‌که زبان طفل قلب باز شد، از باطن به ظاهر مدد می‌شود؛ همان طورکه در تلقین طفل نیز چنین است؛ یعنی تا وقتی معلم می‌کوشد که کلام را به دهان طفل بگذارد، او را مدد می‌کند و وقتی که طفل کلام را به زبان اجرا می‌کند، نشاطی در معلم ایجاد می‌شود که خستگی او را برطرف می‌کند. پس در ابتدا از سوی معلم به طفل مدد می‌شود و در انتها از طفل به معلم کمک می‌شود. بنابراین، اگر انسان مدتی مواظبت کند و در نماز و اذکار و ادعیه به همین ترتیب ذکر را به قلب تلقین کند، البته این تذکر برای نفس عادی می‌شود و حضورقلب درعبادت به یک امر طبیعی و عادی تبدیل می‌گردد.

ام باقر (ع) فرمود: "وقتی برای نماز به پاخاستی، بر تو باد به توجه و حضور قلب؛ زیرا نصیب تو از نماز، فقط به مقدار توجه قلبی توست. هرگز در نماز با دست خود و سر و صورتت بازی نکن، و در دل سخنی مگو و خمیازه نکش".

انسان در وقت ذکر باید مانند کسی باشد که کلمات را در دهان طفل می‌گذارد و به او تلقین می‌کند تا آن طفل کلمه‌ها را به زبان آورد.

این خود از راه‌های به دست آوردن حضور قلب است که فکرکند شاید این آخرین نماز من باشد و دیگر مهلت مناجات و راز و نیاز با خالق بی‌نیاز را نیابم.