بریده‌هایی از کتاب ژرفای اندیشه ۱ (مجموعه سخنرانی‌های علمی- معرفتی)

از ظاهر قرآن بحث جسمانیّت معاد برمی‌آید

نظریه مجموع خدایی نیز که جهان را خدا و اجزای آن را اجزای خدا می‌داند باطل است

در سخنان نورانی امیر بیان، علی (ع) یک چیز به عنوان مانع اصلی تربیت فطری و رسیدن آدمی به کمالات حقیقی ذکر شده و ترک همان چیز به عنوان مقتضی اصلی معرفی شده است، و آن «دنیا» و «وابستگی به دنیا» است: «مِنْ هَوَانِ الدُّنْیا عَلَی اللهِ أَنَّهُ لاَ یعْصَی إِلاَّ فِیهَا، وَ لاَ ینَالُ مَا عِنْدَهُ إِلاَّ بِتَرْکهَا.» (نهج‌البلاغه، حکمت ۳۸۵) در خواری دنیا نزد خدا همین بس که جز در دنیا نافرمانی او نکنند و جز با وانهادن دنیا به پاداشی که نزد خداست نرسند.

حلول به معنای داخل شدن خدا در خلق است، اتّحاد یعنی دو چیز آن‌چنان با هم آمیخته شده‌اند که یکی به شمار می‌آیند. این دو نظریه باطل است؛ زیرا نسبت خلق با خدا این گونه است که خداوند وجود کاملی است که هیچ‌گونه نقصی ندارد و موجودات دیگر وجودهای ناقصی هستند، به‌طوری‌که قیّوم اوست و مخلوقات به او ایستاده‌اند، به این معنا که همه چیز آنها به اوست

مجموعه ادّعاهای دکتر سروش که پیش‌فرض‌ها و متن نظریه را تشکیل می‌دهد، به‌صورت مختصر عبارت است از: ۱. زبان قرآن، انسانی و بشری و تجربه جان محمد (ص) است. بر اساس این نظریه وحی کلام خداوند نیست، کلام محمد (ص) است که از دل و جان او جوشیده است، او تجربه‌ای را دیده و به سخن درآورده و گفته است. ۲. محمد (ص) وجود تاریخی دارد و در صراط تکامل است، به گونه‌ای که اگر پیغمبر اکرم (ص) عمر بیشتری می‌یافت، متکامل‌تر می‌شد. ۳. اگر محمد (ص) عمر بیشتر می‌یافت قرآن را فربه‌تر می‌کرد، یعنی ممکن بود قرآن دارای چند جلد و آیات آن بیشتر شود و یا در مواردی نسخ شود. ۴. احوال شخصی و صور ذهنی محمد (ص) و حوادث طبیعی و وضع جغرافیایی و زیست قبائلی او صورت بخش تجارب او بوده‌اند

۵. قرآن سخن محمد (ص) است نه خدا.

وی فرا خوانده و فرموده است: «کونُوا عَنِ الدُّنْیا نُزَّاهًا.» (همان، خطبه ۱۹۱) از دنیا پاک مانید و بر کنار. «فَاحْذَرُوا الدُّنْیا فَإِنَّهَا غَدَّارَةٌ، غَرَّارَةٌ خَدُوعٌ، مُعْطِیةٌ مَنُوعٌ، مُلْبِسَةٌ نَزُوعٌ.» (همان، خطبه ۲۳۰)