بریده‌هایی از کتاب تأمّلاتی در آیات مبارکه‌ قرآن کریم

بهترین نوع تربیت آن است که با عشق و محبّت هم‌راه باشد. شما با زبان خوش می‌توانید مار را از سوراخ بیرون بکشید.

پیامبر خدا (ص) فرمود: «اگر می‌خواهی از شرّ قومی در امان بمانی، زبان آن قوم را یاد بگیر.»

ویژگی آیات خداوند بازکردن چشم‌هاست.

دروغ‌گویی، نشانه‌ی دورویی است. دروغ‌گویی و دورویی در همه‌ی فرهنگ‌ها مردود و مذموم است

هنگامی که نسل اوّل زیردریایی‌ها ساخته شد، هنوز سیستم ارتباطات بی‌سیم به‌وجود نیامده بود. فرماندهان نظامی برای اطّلاع از وضعیت زیردریایی‌ها، از خرگوش استفاده می‌کردند. به این ترتیب که بچّه‌خرگوش را در داخل زیردریایی و مادر خرگوش را در ستاد فرماندهی نگه‌داری می‌کردند. هر نوع حادثه‌ای برای زیردریایی، بچّه‌خرگوش را مضطرب می‌ساخت. احساس ترس و اضطراب در بچّه‌خرگوش، موجب بروز حرکت‌های اضطراب‌آمیز در مادر خرگوش در مرکز فرماندهی می‌شد و فرماندهی متوجّه خطر برای زیردریایی می‌شد.

امّا چرا قوم لوط حاضر به ترک این رفتارها نشدند؟ گاهی انسان به محیط آلوده آن‌چنان خو می‌کند و آن‌چنان به تنفّس در فضای آلوده وابسته می‌گردد که نبود آن را نمی‌تواند تحمّل کند. گاهی جامعه به آن درجه از انحطاط می‌رسد که پاکی را نمی‌تواند تحمّل کند.

مشاهده و نگاه به تاریخ به این منظور است یا می‌باید باشد که ببینیم عاقبت کار تبه‌کاران چه بوده است؟

تمام سوره‌های قرآن کریم با بِسْمِ اللهِ الرَّحمانِ الرَّحیم شروع می‌شود، به‌جز سوره‌ی توبه و تنها در یک مورد، در همین آیه‌ی ۳۰ سوره‌ی نمل، بِسْمِ اللهِ الرَّحمانِ الرَّحیم در متن آیه آمده است. در واقع، نامه‌ی سلیمان به ملکه‌ی سبا با بِسْمِ اللهِ الرَّحمانِ الرَّحیم شروع شده است.

با زور و با اکراه کسی دین‌دار نمی‌شود.

در باور دینی ما، خدا چک سفید به کسی نمی‌دهد.

در قوم لوط، ماهیت انحراف اخلاقی و جنسی بود

آن انسانی که احساس بی‌نیازی می‌کند حق‌پذیر هم نیست. بنابراین، خود را بی‌نیاز از این می‌بیند که به سخنان و تذکرات پیامبر یا ناصحان و مشفقان گوش فرا دهد. پس تو ای پیامبر، هرقدر هم به گوش آن‌ها بخوانی، بی‌اثر است. مصداق یک مَثَل فارسی است که می‌گوید: یاسین در گوش خر خواندن است. این انسان سرش پر از نخوت و غرور و تکبّر است و خودش را شاه شاهان و بالاتر از همه می‌داند و تمام آسمان و زمین را در تسخیر خود می‌داند و به آسمان‌ها حکم می‌کند.

بلقیس در پاسخ به نظر مشاوران و مقامات کشوری‌اش، سیاست تقابل را رد می‌کند و به جای آن، پیشنهاد برخورد دیپلماتیک و دادن پاسخ به نامه‌ی سلیمان و اعزام سفیر هم‌راه با دادن هدیه را می‌دهد که در واقع، اتّخاذ راه حلّ دیپلماسی و مذاکره‌ی مستقیم به جای جنگ و درگیری است

رسم پادشاهان و حکومت‌های استبدادی این است که بعد از پیروزی، رجزخوانی می‌کنند؛ می‌نشیند آن بالا و مست از قدرت، یارانشان را می‌کشند. اخلاق اسلامی این‌طور نیست. سلیمان با نهایت قدرت عمل می‌کند. همه‌ی تجهیزات و امکانات را در اختیار دارد؛ امّا وقتی دید تخت ملکه‌ی سبا را آوردند و در حضور او گذاشتند، گفت: (هذا مِن فَضلِ رَبّی: این از فضل پروردگار من است.) یعنی خودش را گم نکرد؛ قدرت، او را تغییر نداد. همان آدمی که قبلا بود، باقی ماند.

آیه‌ی ۷ ـ (وَ أوْحَینا إلی أُمِّ موسی أن أرْضِعیهِ فَإذا خِفْتِ عَلَیهِ فَألْقیهِ فی الیمِّ و لا تَخافی و لا تَحْزَنی إنّا رادُّوهُ إلَیکِ و جاعِلوهُ مِنَ المُرْسَلینَ.) (و به مادر موسی وحی کردیم که شیرش بده و اگر از (زندگی) او بیمناک شدی، او را به دریا بیاندازش و نترس و اندوهناک مباش، ما او را به تو برمی‌گردانیم و او را از پیامبران قرار می‌دهیم.) معنای آیه روشن است. مهم‌ترین فراز آیه، وحی به مادر موسی است که بچّه را روی آب بگذار. به قول مولوی: «اندر آب افکن میندیش از بلا». امّا معنای وحی در این‌جا چیست؟

سپاهیان سلیمان از سه گروه تشکیل شده بودند: انسان‌ها، جن‌ها و پرندگان.

(أحَسِبَ النّاسُ أنْ یترَکوا أنْ یقولوا آمَنَّا وَ هُمْ لایفْتَنونَ؟) (آیا مردم چنین پنداشتند به صرف این‌که گفتند: ایمان آوردیم، رهایشان می‌کنند و مورد آزمایش قرار نمی‌گیرند؟)

بعضی از مردها در برخورد با زن‌های جوان آن‌چنان‌اند که معلوم است نظر خاصّی دارند.

خداوند می‌گوید: علّت انحراف فرعون عدم اعتقاد او به آخرت است.

آیا کسانی که می‌دانند با کسانی که نمی‌دانند، برابرند؟

شما یا خداپرست هستید یا نیستید. شما نمی‌توانید شریک دیگر برای خدا قائل بشوید و باز هم بگویید خداپرست هستید. خداوند می‌گوید: مگر در قفسه‌ی سینه، دو قلب به تو داده‌ام که بتوانی به دو جا عشق بورزی؟ (ما جَعَلَ اللهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَینِ فی جَوْفِهِ.) (خداوند برای هیچ مردی دو دل در سینه‌اش قرار نداده است.)

انتخاب یا اتّخاذ ولی یا تکیه‌گاه معنوی و فیزیکی به جز خدا، تنها از جانب غیر موحّدین صورت نمی‌گیرد. بسیاری از مردم، از جمله از میان مؤمنان، چنین هستند. به عنوان نمونه: ـ (وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یقولُ: آمَنّا بِاللهِ و بِالْیوْمِ الآخِرِ وَ ما هُمْ بِمُؤْمَنینَ.) (از مردم کسانی هستند که می‌گویند: ما به خدا و روز واپسین ایمان آورده‌ایم؛ ولی آنان مؤمن نیستند.) ـ (وَ مَنَ النّاسِ مَنْ یتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللهِ أنْدادآ یحِبُّونَهُمْ کحُبِّ اللهِ ...) (و از میان مردم کسانی هستند که همتایانی غیر از خدا اتّخاذ می‌کنند و آن‌ها را چون خدا دوست می‌دارند.) ـ (وَ مَنَ النّاسِ مَنْ یعْبُدُ اللهَ عَلی حَرْفٍ...) (و از مردم کسانی هستند که خدا را در حاشیه (مصلحت‌جویانه) می‌پرستند.) برای هر قومی و در هر دورانی این خدایان کاذب در قالب‌های متفاوتی ظاهر می‌شوند. امّا این‌ها هیچ کدام تکیه‌گاه محکم و قابل اعتمادی نیستند. خداوند این‌جا مثال عنکبوت را می‌زند که برای خود خانه‌ای ساخته است؛ امّا استحکام خانه‌ی عنکبوت چه‌قدر است؟ (أوْهَنَ الْبُیوتِ) یعنی ضعیف‌ترین خانه‌ها.

آیه‌ی ۴۴ ـ (خَلَقَ اللهُ السَّماواتِ وَ الأرْضَ بِالْحَقِّ إنَّ فی ذلِکَ لاَیةً لِلْمُؤْمِنینَ.) (خدا آسمان و زمین را به حق آفرید و در این (آفرینش) نشانه یا عبرتی است برای مؤمنین.) حق بودن خلقت آسمان‌ها و زمین (هستی) چیست و در آن چه نشانه‌ای وجود دارد؟ حق در برابر باطل است. آیا در آفرینش جهان، باطلی دیده می‌شود؟ چه خداشناس باشیم چه نباشیم، خلقت جهان در هر حال حق است و جهان هستی، آسمان‌ها و زمین بیهوده به‌وجود نیامده‌اند. اوّلا: استمرار جهان خود حاکی از حق بودن آن است. ثانیا: حق بودن جهان یعنی قانونمند بودن آن از روی حکمت و فرزانگی. اگر حقیقت جهان فاقد حکمت و فرزانگی و در نتیجه، قانونمندی بود، هرگز چیزی به نام علم به‌وجود نمی‌آمد. «علم» مشاهده‌ی جهان پیرامونی به منظور کشف روابط میان پدیده‌ها و اشیاست. علم خالق هیچ چیز نیست؛ علم کاشف است؛ کشف‌کننده‌ی قوانین است، نه خالق آن‌ها.

رانندگان تاکسی ـ با توجّه به شغلی که دارندـ نبض جامعه در دستشان است. چون در طول روز، با همه‌جور آدمی سروکار دارند، با تمام مردم تبادل فکری دارند. شما از آن‌ها بپرسید، ببینید در شهر چه خبر است. یکی از برادرانی که برای کمک به زندگی‌اش نیمه‌وقت رانندگی می‌کند، وضعیت مردم را شرح می‌داد. آدم احساس حقارت از زندگی در چنین جامعه‌ای می‌کند.

در روایات آمده است که موسی به مردم گفت: باید زکات بدهند؛ ولی قارون زیر بار نرفت. روش معمول سرمایه‌داران است که از پرداخت مالیات در می‌روند و یا می‌گویند: ما وجوهات شرعی می‌دهیم (بعد هم با یک مثلا قوطی کبریت مصالحه می‌کنند!)، دیگر مالیات چیست؟ قارون هم گفت: این حرف‌ها چیست؟ خدا این ثروت را به من داده است! دیگر مالیات چیست؟ قارون نه تنها از پرداخت زکات شانه خالی کرد، بلکه دست به توطئه زد. در حالی که موسی در حال ارشاد مردم بود و مردم از او می‌پرسند که خبر تازه چیست و موسی حکم دزدی و سنگ‌سار زناکار را بیان می‌کند، قارون زن بدکاره‌ای را اجیر کرده بود که شهادت دهد که با موسی زنا کرده است! موسی هم او را نفرین می‌کند و مالش و همه چیزش در زمین فرو می‌رود.

درباره‌ی قارون برخی افسانه‌ها در بین مردم رایج است؛ امّا راویان حدیث در اعتبار آن‌ها شک می‌کنند. من فقط از باب این‌که بدانید چنین داستان‌هایی هست، مطرح کردم؛ امّا شما هم لزومی ندارد به این‌ها استناد کنید. همین اندازه که قرآن گفته است که قارون بر مردم ظلم و ستم کرد: (فَبَغی عَلَیهِمْ)، کافی است.

در سونامی اخیری که در جنوب شرقی آسیا رخ داد، هنگامی که گوساله و گوسفندان روستاییان منطقه‌ای با وحشت از طویله و آغل‌های خود به‌سوی ارتفاعات فرار کردند، روستاییان ـ که بی‌خبر از توفان در راه بودندـ به دنبال حیوانات خود و برای برگرداندن آن‌ها به ارتفاعات رفتند. این امر سبب شد وقتی توفان آمد، تلفات انسانی در این مناطق بسیار کم‌تر از مناطق شهری باشد.

مسیحی‌ها اعتقاد دارند عیسی به دل هرکسی که وارد شود او نجات پیدا کرده است؛ چون عیسی (ع) ناجی است. اگر او را بپذیری، دیگر بعد از آن مهم نیست که چه کار می‌کنی. هر کاری هم بکنی، تو نجات یافته‌ای.

مرد کارگر در بازار عطّاران از بوی عطرها غش کرد. مردم دورش جمع شدند، هرکاری می‌کردند به هوش نمی‌آمد. مردی که از آن‌جا رد می‌شد و او را می‌شناخت و می‌دانست که او در کارخانه‌ی دبّاغی کار می‌کند، قطعه‌ای از آن چرم‌های گندیده‌ی دبّاغ‌خانه را خواست. آوردند و گذاشت جلوی بینی‌اش و مرد به هوش آمد. آدم‌هایی که به فضای متعفّن و کثیفی عادت کرده‌اند، نمی‌توانند هوای معطّر روابط سالم را تنفّس کند.

بخش اعظم تورات، تاریخ بنی‌اسرائیل است نه وحی الهی. یهودیان در مورد مطالب آن با هم اختلاف نظر دارند. در مورد انجیل نیز همین معنا وجود دارد. قرآن، به عنوان وحی الهی و یک سند مرجعِ «فرقان» است، یعنی حقّ و باطل را از هم متمایز و روشن می‌سازد و این روشنگری، تجلّی هدایت و رحمت خداوند است برای آن‌ها که آن را باور داشته باشند