بریده‌هایی از کتاب پاریس از دور نمایان شد

واقعاً خیلی مورد تعجب است که اهل فرنگستان به خصوص پاریس با این همه لافی که در علم و تربیت می‌زنند و الحق دارا هم هستند چرا در فقرۀ شهوت‌پرستی و بی‌عصمتی که عقلاً تجرّی در این دو صفت مردود و ضد علم و تربیت است این طور بی‌غیرت و لاابالی هستند. مثلاً اگر به یک نفر فرنگی بگویند از اینجا پاشو آنجا بنشین دُوَل خبر می‌کند که من هنر و غیرتم نمی‌تواند این حرف سخت را قبول کند ولی هر چه زنش بیشتر فاسق داشته باشد خوشحال‌تر است. جانم غیرت. واقعاً مرد باید غیرت داشته باشد.

معروف است که غصه از عمر می‌کاهد اینان که ابداً غصه ندارند باید هرگز نمیرند.

تقریباً همان بلائی را که در طهران در تفرّجگاه‌ها گداها به روز آدم می‌آورند اینجا زنهای بدکاره. حُسن آنجا آنست که اگر شخص بخواهد سائل را رد نکند به یک قران یا کمتر قانعند و اگر اینجا بخواهند سؤال را رد نکنند باید دویست فرانک یا بیشتر بدهد. خیلی وضع ناپسندی دارند و یقین است آخرش خودشان به رکاکت این کار برخورده، موقوف خواهند کرد.

ما گاهی با شهری رفاقت می‌کنیم، گاهی نسبت به شهر بی‌تفاوتیم و گاهی خصومت و دشمنی داریم. شهرها شبیه آدم‌هایند. تکلیف رابطۀ ما با آدم‌ها شخص است، می‌دانیم چرا با یکی دوستی و با دیگری عناد داریم، چرا با یکی راحتیم و با دیگری سخت کنار می‌آییم. اما با چه معیاری شهری را دوست داریم یا دوست نداریم

می‌گفت چون دیگر در پاریس جا نیست و تمام هتل‌ها پر است و این هتل خیلی با شأن و نزدیک به اکسپوزیسیون است این سه اتاق را با هزار معرکه به روزی صد و بیست فرانک کرایه کردم که تقریباً روزی بیست و پنج تومان پول ایران می‌شود. من یاد خانه‌های شهر طهران که هفت ـ هشت اتاق و حوض و باغچه و آب‌انباری و حمام سرخانه دارد و ماهی پانزده تومان کرایه می‌کنند افتادم. بنگ از سرم پرید. صدایم درنیامد ولی به قول میرزا احمد خان که می‌گوید اگرچه صد من کاشتیم نود من برداشتیم اما گندمش گندم بود.

میزها به اندازۀ چهار نفر و سه نفر و دو نفر دارد که به دور آنها نشسته، غذا می‌خورند. خیلی غذاهای خوب می‌دهند.

راستی بیسمارک چه خوب گفت که پاریس قهوه‌خانه و تماشاگاه دنیاست. باید شخص در دُوَل دیگر کار بکند و برای رفع خستگی از کار به پاریس برود.

بعد اجزاء مخصوص آب پاشیدن که کفش چوبی به پا دارند لوله‌های خیلی بلند که هر دو ذرع مفصلش را پیچ و مهره گذارده‌اند و عراده‌های کوچک زیرش دارد می‌آورند و در کنار پیاده‌روهای تمام خیابان‌ها و کوچه‌ها در زمین ظرف‌های کوچک چدنی که قفل دارد کار گذارده‌اند در آنها را باز کرده، لوله را متصل می‌کنند و آن قدر می‌پاشند که آب در معبر جاری شده، مثل نهر در سوراخ‌های بغل سنگ پیاده‌رو فرو رفته، به مجرای بزرگ زیر خیابان داخل شده، در بیرون شهر جزو رودخانۀ سن می‌شود. بعد لوله‌ها را باز کرده، در آن کاسه‌های چدنی را مثل اول بسته، می‌روند و چون تمام خیابان‌ها و کوچه‌ها وسطش که کالسکه‌رو باشد تخته یا کوچک است که منظماً تراشیده و کار کرده‌اند و پیاده‌رو یک جور سنگ مصنوعی یکپارچه است گِل نمی‌شود. و این همۀ کارها از اول طلوع آفتاب تا چهار ساعت به ظهر مانده که اول بیدار شدن و عبور و مرور مردم است تمام می‌شود. بعد از ظهر هم یک دفعه مثل صبح آب می‌پاشند و هم اول غروب آفتاب که بعد از شام و مردم دوباره به حرکت می‌آیند.

بعد از سیر کتابخانه آمدیم به تماشای باغ وحش. چه باغ وحشی که انسان آرزو بکند که یکی از آن حیوانات وحشی شده، در آن باغ منزل داشته باشد. انواع تماشا در آنجا است

حتی در حین غذا خوردن دیدم که هم طعام می‌خورند و هم مشغول به خواندن روزنامه بودند. پرسیدم مگر ممکن نیست بعد از غذا بخوانید؟ گفتند فرصت نداریم، مشغله‌مان بسیار است و وقت کم، درین صورت نباید عمر بیهوده صرف شود. باز حیرت زده شده با خود گفتم سبحان الله، ما مخلوق عمرمان مادام عبث صرف می‌شود و هیچ افسوس نداریم و اینها دمی بیهوده نمی‌گذرانند.

این هتل خیلی با شأن و نزدیک به اکسپوزیسیون است این سه اتاق را با هزار معرکه به روزی صد و بیست فرانک کرایه کردم که تقریباً روزی بیست و پنج تومان پول ایران می‌شود. من یاد خانه‌های شهر طهران که هفت ـ هشت اتاق و حوض و باغچه و آب‌انباری و حمام سرخانه دارد و ماهی پانزده تومان کرایه می‌کنند افتادم. بنگ از سرم پرید. صدایم درنیامد ولی به قول میرزا احمد خان که می‌گوید اگرچه صد من کاشتیم نود من برداشتیم اما گندمش گندم بود. اگر چه خیلی گران است به قدری این اتاق‌ها مبلش خوب و قشنگ است که مسافر راضی می‌شود تمام دارائی که در ولایتش دارد کم‌کم کرایۀ اینجور خانه‌ها بدهد

باری قصه‌ها و تماشاهای پاریس همه ازین قبیل است و هوش و گوش مردم را برای این کارها دزدیده‌اند و مردم اوقات خود را بعد از کسب، صرف تماشای این نوع مضحکه‌ها و لهو و لعب‌ها می‌نمایند و ابداً در تمام پاریس دین و مذهب و دیانت و معنویت و روحانیت و حقیقت و انسانیت و ناموس و عِرض و مردی و مردانیت و غیرت به هیچ وجه من الوجوه یافت نمی‌شود.

دنیای محض، جهل محض، ظاهر محض، مجاز محض، ظلمت محض، ضلالت محض، گمراهی محض رواج دارد. خداوند شخص را از توقف درین جاها حفظ فرماید و اهل اسلام را به این ولایت نیاورد و مسلمی را در اینجاها نمی‌راندــ معنی الدنیا سجن المؤمن و جنۀ الکافر.

و نیز موسیقیان چنان می‌نواختند که فلک را گوش کر و ملک را بازیگر می‌داشت. متصل از روی تعجب به ذکر سبحان الله مشغول بودم که جنس انسان از تربیت تا به چه درجه ترقی می‌کند. در تمام آن شهر یک نفر با لباس چرکین ندیدم. بالجمله آن شب گذشت و بر عمر سالها افزود.

معروف است که غصه از عمر می‌کاهد اینان که ابداً غصه ندارند باید هرگز نمیرند.

حتی در حین غذا خوردن دیدم که هم طعام می‌خورند و هم مشغول به خواندن روزنامه بودند. پرسیدم مگر ممکن نیست بعد از غذا بخوانید؟ گفتند فرصت نداریم، مشغله‌مان بسیار است و وقت کم، درین صورت نباید عمر بیهوده صرف شود. باز حیرت زده شده با خود گفتم سبحان الله، ما مخلوق عمرمان مادام عبث صرف می‌شود و هیچ افسوس نداریم و اینها دمی بیهوده نمی‌گذرانند.

همان شب وارد پاریس و عبورمان از این میدان بود. به مجرد نظر همۀ اوضاع شهر لندن از خاطر محو شدــ هر چه خوبان همه دارند تو تنها داری.

ابداً در تمام پاریس دین و مذهب و دیانت و معنویت و روحانیت و حقیقت و انسانیت و ناموس و عِرض و مردی و مردانیت و غیرت به هیچ وجه من الوجوه یافت نمی‌شود. دنیای محض، جهل محض، ظاهر محض، مجاز محض، ظلمت محض، ضلالت محض، گمراهی محض رواج دارد.

هر کسی که در دنیا آمده باشد و پاریس را ندیده باشد مثل این است که هیچ در دنیا از عدم به وجود نیامده است. می‌توان بهشت روی زمین گفت. پاریس معدن علم است و هنر، نه علم و هنر بی‌ثمر.

روح شهر کلاف پیچیده‌ای از عناصر دیدنی و نادیدنی‌اش است.

باری قصه‌ها و تماشاهای پاریس همه ازین قبیل است و هوش و گوش مردم را برای این کارها دزدیده‌اند و مردم اوقات خود را بعد از کسب، صرف تماشای این نوع مضحکه‌ها و لهو و لعب‌ها می‌نمایند و ابداً در تمام پاریس دین و مذهب و دیانت و معنویت و روحانیت و حقیقت و انسانیت و ناموس و عِرض و مردی و مردانیت و غیرت به هیچ وجه من الوجوه یافت نمی‌شود.

قول میرزا احمد خان که می‌گوید اگرچه صد من کاشتیم نود من برداشتیم اما گندمش گندم بود.

غالب اهل پاریس از بس شبها تا صبح در تماشاخانه‌ها، باغ‌ها و به خانه‌ها هستند خواب‌شان را روز توی درشکه‌ها که نشسته‌اند و باز به یکی از همان جاها می‌روند می‌کنند.

پاریس قهوه‌خانه و تماشاگاه دنیاست. باید شخص در دُوَل دیگر کار بکند و برای رفع خستگی از کار به پاریس برو

اساس شهر و بنیان شهر پاریس را چنان ساخته‌اند که محض از برای عیش و شادمانی‌ست

می‌بینم. بنای برج ایفل از غایت اشتهار و معروفی از معرفی بنده مستغنی است. دهنۀ تاقش به شکل دایره‌ای است که یک ثلثش به زمین فرو رفته باشد. بلندی این بنای عظیم که تقریباً اگر بشود پاریس را از زمین بلند کنند به منزلۀ دستۀ پاریس است سیصد ذرع است. رفتیم در فضای زیر برج تماشای آهن‌کاری و آسانسور و پله‌های آن را کردیم. واقعاً از بناهای عجیب دنیا است و عقل حیران می‌ماند که انسان چطور دماغش گنجایش این همه فکر را دارد که حاصل آن فکر و علم را این طور بروز بدهد. تا ده ـ پانزده ذرع با پله بالا رفتیم. آنجا استاسیون است. قدری منتظر شدیم. آسانسور پائین آمده، ایستاد.

بۀ فوقانی عمارت لوور اسباب‌های نفیس گرانبهاست. اولاً قطعه و تصویر و لوحۀ نقش و تصویرهای کار نقاشان قدیم از قبیل رافائل که حالا لوحه و تصویری ده هزار و بیست هزار تومان و بیشتر قیمت می‌نمایند و اتاق‌هائی که در آن عمارت لوور صد ذرع و پنجاه ذرع طول دارد اطراف اتاق‌ها را به دیوار از آن لوحه‌ها نصب نموده‌اند و بعضی اتاق‌های دیگر اسباب‌های کهنۀ از ظروف چینی و کاشی و ظرف سفالی قدیم از هر جا و هر مملکت که پیدا کرده‌اند آورده و در آنجا گذارده‌اند. اتاق دیگر اسباب‌های فلزی کهنه و اسباب‌های طلا و نقره از زیر زمین بیرون آورده‌اند و در آنجا گذارده‌اند. اتاق دیگر اجساد اموات عتیقه هزار و دو هزار و شش هزار ساله که از مصر آورده‌اند درآنجا گذارده‌اند.

دوباره داخل قلعۀ شهر شده، از خیابان وسیعی که موسوم است به لاگراند ارمه عبور کرده، به آرک دوتریومف رسیدیم که از بناهای بزرگ ناپلئون اول است‌ــ از سنگ ساخته‌اند. صورت جنگ‌های ناپلئون را در داخل و خارج و اطراف آن حجاری کرده‌اند. بسیار بنای عالی‌ست اما در این جنگ آخر با پروس‌ها از گلولۀ توپ زیاد خرابی در آن بهم رسیده است و میان آن را هم فرش کرده، صندلی‌ها چیده، خیلی زینت داده بودند.

آمده دم آرک دوتریومف پیاده شدیم. جمعی از ملتزمین بودند. رفتیم بالای آرک دوتریومف. دویست و هشتاد و پنج پله می‌خورد. بسیار مرتفع است. پله‌های تنگه پیچ‌پیچی دارد. بسیار مشکل است بالا رفتن. من به یک نفس رفتم اما سایرین آهسته آمدند. از بالا کل شهر پاریس و اطراف و قلعه‌جات همه پیداست

آمده دم آرک دوتریومف پیاده شدیم. جمعی از ملتزمین بودند. رفتیم بالای آرک دوتریومف. دویست و هشتاد و پنج پله می‌خورد. بسیار مرتفع است. پله‌های تنگه پیچ‌پیچی دارد. بسیار مشکل است بالا رفتن. من به یک نفس رفتم اما سایرین آهسته آمدند. از بالا کل شهر پاریس و اطراف و قلعه‌جات همه پیداست