بریده‌هایی از کتاب شگردهای مصاحبه پژوهشی

سعی شود مثالها با مختصات کافی بیان گردد. مثلا مصاحبه‌شونده نگوید: «یک سالی، یک کسی، می‌خواست در یک سازمانی یک کاری بکند که بهره‌وری را در آن سازمان افزایش دهد...»

مصاحبه‌گر بهتر است در جریان مصاحبه ابتدا از مصاحبه‌شونده بخواهد قواعد عام را بگوید و در پایان هر قاعده نیز یک یا چند شاهد مثال ذکر کند. لازم به ذکر است مصاحبه‌شوندگان با پیچیدگی ذهنی بالا می‌توانند هم قواعد و هم شاهد مثال بیان کنند ولی مصاحبه‌شوندگان با پیچیدگی ذهنی پایین فقط می‌توانند مثال‌های پراکنده را مطرح نمایند و مصاحبه‌گر باید از بطن آنها قواعد عام را استخراج کند.

غالباً یک ربع اول از جلسه اول مصاحبه، روند مصاحبه‌ها را تعیین می‌کند. اگر مصاحبه‌شونده احساس کند که مصاحبه‌گر روی موضوع مسلط نیست شروع می‌کند به «بازی‌کردن» با او و مطالب چندانی ارایه نمی‌کند. از جمله علایم تسلط مصاحبه‌گر؛ آشنایی با تاریخچه رویدادهای مربوط به موضوع، شناخت افراد شاخص مرتبط با موضوع، بکارگیری اصطلاحات تخصصی، شناخت منابع اصلی مرتبط با موضوع و طرح اشکالات حرفه‌ای به مطالب ضعیف مصاحبه‌شونده می‌باشد.

چند برگه سفید در شروع مصاحبه باید در اختیار مصاحبه‌گر باشد. در بالای یکی از آنها باید شناسنامه مصاحبه با ذکر مواردی مانند نام مصاحبه‌شونده، تاریخ مصاحبه، موضوع و نوبت جلسه درج شود. در زیر شناسنامه مصاحبه باید سوالات طراحی شده مربوط به آن جلسه ذکر شود. در جریان مصاحبه نیز بازخوردها باید اخذ و هر سوال یا طرح جدید باید به اختصار درج گردد. همچنین بهتر است محورهای اصلی مباحث نیز به طور خلاصه نوشته شود تا در صورت لزوم قبل از پیاده‌شدن فایل صوتی بتوان از این یادداشت‌برداری در امر پژوهش استفاده کرد و روند مصاحبه‌های بعدی را بر مبنای آن طراحی نمود.

سابقه اعتمادبرانگیز است. با این فرض، مصاحبه‌گر باید سابقه مصاحبه‌گری خود را به مصاحبه‌شونده گوشزد کند و مجموعه مصاحبه‌های قبلی خود را به او نشان دهد. اینکار به مصاحبه‌شونده القاء می‌کند: «کسی که چند سال مصاحبه کرده و نتایج کار را منتشر نموده است و هنوز هم کارش را ادامه می‌دهد یک حرفه‌ای است و برای من هم دردسر ایجاد نخواهد کرد.»

به عبارتی در جلسات اولیه، مصاحبه‌های اکتشافی و در جلسات بعدی، مصاحبه‌های تکمیلی انجام می‌شود. با توجه به اینکه نابلدی مصاحبه‌گر موجب استیلای روانی مصاحبه‌شونده می‌شود، بهتر است مصاحبه‌های اکتشافی با افرادی انجام شود که به لحاظ عاطفی و رفاقتی به مصاحبه‌گر نزدیک بوده و با دلسوزی و خیرخواهی از این ضعف او چشم‌پوشی نمایند.

سوالات بر اساس سیر استدلالی موردنظر مصاحبه‌گر مرتب شوند. منظور از سیر استدلالی این است که جواب هر سوال مبنایی برای جواب سوال دیگر گردد.

س از مطالعه اکتشافی با در نظرگرفتن سوالات پژوهش باید سوالات قابل طرح در مصاحبه پژوهشی مشخص شود. بدیهی است سوالات مصاحبه زیرمجموعه‌ای از سوالات پژوهش است و رابطه عموم و خصوص مطلق بین آنها وجود دارد. در این مرحله تاکیدی بر سیر دقیق و ترتیب سوالات نیست بلکه هدف، درج هر جنبه قابل بحث در قالب سوال می‌باشد. سوالات باید ابعاد مختلف موضوع را در برگیرد.

محصول مصاحبه خبری می‌تواند یک گزارش خبری کامل باشد که غالبا به انعکاس نظرات و دیدگاه‌های مصاحبه‌شونده بدون تاکید بر عقاید مصاحبه‌گر می‌پردازد ولی محصول مصاحبه پژوهشی به تنهایی منعکس نمی‌شود و پس از دستکاری و تبدیل در قالب گزارش پژوهشی مورد استفاده قرار می‌گیرد.